AI và Dữ liệu trong tầm nhìn chung của APEC: Khi công nghệ học cách phục vụ con người

Tại Hội nghị APEC 2025 ở Gyeongju (Hàn Quốc), 21 nền kinh tế châu Á - Thái Bình Dương đã đồng thuận thông qua tuyên bố chung về trí tuệ nhân tạo (AI) và chuyển đổi số.

Văn kiện mang tên “Digital and AI Transformation toward Prosperity and Sustainable Growth for All” đánh dấu bước ngoặt lịch sử khi lần đầu tiên khu vực hình thành một tầm nhìn chung về AI, coi công nghệ là động lực của phát triển bền vững và nhân văn.

DỮ LIỆU - TÀI NGUYÊN CHIẾN LƯỢC CỦA THẾ KỶ XXI

Tuyên bố APEC mở đầu bằng một nhận định đáng chú ý:

“Công nghệ số mang tiềm năng to lớn trong việc trao quyền cho người dân và doanh nghiệp của chúng ta… Công nghệ cần được sử dụng một cách có trách nhiệm nhằm thúc đẩy tăng trưởng bền vững cho tất cả mọi người”, Tuyên bố Bộ trưởng APEC về Kỹ thuật số và Trí tuệ nhân tạo, 2025. (“Digital technologies offer enormous potential to empower our people and businesses … Technology should be used responsibly to promote sustainable growth for all” - APEC Digital & AI Ministerial Statement, 2025).

Câu nói này phản ánh rõ một sự chuyển đổi tư duy chiến lược: dữ liệu không còn là sản phẩm phụ của công nghệ, mà là tài nguyên trung tâm của tăng trưởng kinh tế. Trong thế giới được dẫn dắt bởi dữ liệu, các nền kinh tế có năng lực số mạnh sẽ chiếm lợi thế vượt trội. Chính vì vậy, APEC cảnh báo về nguy cơ phân tầng dữ liệu khi “khoảng cách số” giữa các nước phát triển và đang phát triển ngày càng mở rộng.

“Chúng tôi nhấn mạnh sự cần thiết phải thu hẹp các khoảng cách số trong nội bộ từng nền kinh tế cũng như giữa các nền kinh tế với nhau”, Tuyên bố chung APEC 2025. (“We emphasise the need to bridge digital divides within and between economies…”, APEC 2025 Joint Statement).

Khái niệm khoảng cách số - digital divide không còn là ẩn dụ. Nó trở thành một vấn đề chính trị – xã hội: liệu công nghệ sẽ là công cụ giải phóng, hay trở thành bức tường ngăn cách thế giới?

CON NGƯỜI - TRUNG TÂM CỦA TẦM NHÌN AI

Một trong những điểm nổi bật của bản tuyên bố là tinh thần “human-centred AI” - trí tuệ nhân tạo đặt con người làm trung tâm.

“Đảm bảo an toàn, an ninh, khả năng tiếp cận, độ tin cậy và tính đáng tin cậy là yếu tố then chốt để hiện thực hóa các lợi ích của chuyển đổi số cho tất cả mọi người” , Tuyên bố Bộ trưởng APEC về Kỹ thuật số và Trí tuệ nhân tạo, 2025. (“Ensuring safety, security, accessibility, trustworthiness and reliability are key to realising the benefits of digitalisation for all”, APEC Digital & AI Ministerial Statement, 2025).

Đây không chỉ là lời hiệu triệu đạo đức, mà là định hướng chiến lược: AI chỉ có thể phát triển bền vững khi nó phản ánh những giá trị nhân văn và niềm tin xã hội.

APEC khẳng định, công nghệ phải phục vụ con người không phải điều khiển con người. Đó là sự chuyển đổi từ “AI vị lợi” sang “AI vị nhân sinh”. Các nền kinh tế được khuyến khích xây dựng khung pháp lý và đạo đức AI, nhằm bảo đảm rằng mọi ứng dụng công nghệ - từ tự động hóa đến học máy - đều được giám sát minh bạch, tránh lạm dụng dữ liệu cá nhân và thiên vị thuật toán. Tuy nhiên, thách thức không nhỏ: làm sao vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo, vừa đặt ra ranh giới an toàn cho một công nghệ có tốc độ phát triển vượt ngoài dự đoán của pháp luật truyền thống?

HỢP TÁC THAY VÌ ĐỐI ĐẦU - AI NHƯ NHỊP CẦU CHÍNH TRỊ

Trong khi nhiều cường quốc vẫn đang xem AI như vũ khí địa chính trị, APEC chọn cách tiếp cận ngược lại: coi AI là công cụ hợp tác khu vực.

Theo Reuters, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đề xuất thành lập một “Tổ chức Hợp tác Toàn cầu về AI”, như một nỗ lực cân bằng quyền lực công nghệ toàn cầu. Cũng tại hội nghị, Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol nhấn mạnh việc kết nối AI với chính sách dân số và việc làm, coi công nghệ là công cụ giải quyết khủng hoảng nhân khẩu học.

Như vậy, APEC không chỉ là diễn đàn kinh tế mà đang trở thành bệ phóng chính trị của kỷ nguyên số, nơi các nền kinh tế tìm kiếm “vùng trung tính” để thảo luận chuẩn mực chung cho AI và dữ liệu. Việc nhấn mạnh “hợp tác xuyên biên giới” trong tuyên bố cũng là thông điệp mạnh mẽ gửi tới thế giới: chỉ có chia sẻ dữ liệu và minh bạch công nghệ, chứ không phải độc quyền, mới bảo đảm an ninh số và niềm tin toàn cầu.

TỪ TẦM NHÌN ĐẾN HÀNH ĐỘNG

Tầm nhìn APEC là bước đầu quan trọng, nhưng không dễ biến thành thực tế. Khoảng cách về năng lực số giữa các thành viên - từ Singapore, Hàn Quốc đến Việt Nam, Peru hay Papua New Guinea - vẫn còn rất lớn. Để đạt được “AI vì tất cả”, khu vực cần đầu tư hạ tầng dữ liệu công, đào tạo kỹ năng số diện rộng, và thiết lập hành lang pháp lý xuyên biên giới cho luồng dữ liệu an toàn.

“Chuyển đổi số phải trở thành công cụ thúc đẩy sự bao trùm, trao quyền và thịnh vượng bền vững cho tất cả mọi người”, Tuyên bố APEC 2025. (“Digital transformation must serve as a tool for inclusion, empowerment, and sustainable prosperity for all”, APEC 2025 Statement).

Nếu tầm nhìn này thành công, nó có thể trở thành khuôn mẫu toàn cầu: nơi công nghệ được điều hành bởi con người, không phải ngược lại. Nếu thất bại, AI có thể làm sâu thêm bất bình đẳng, tạo nên một thế giới nơi “người có dữ liệu” thống trị “người không có dữ liệu”.

Trong từng dòng tuyên bố, APEC gửi đi một thông điệp nhất quán: AI không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là câu chuyện của nhân loại. Thế kỷ XXI không được định nghĩa bởi tốc độ của máy tính, mà bởi khả năng con người kiểm soát những gì mình tạo ra. Khi công nghệ học cách phục vụ con người, đó không chỉ là tiến bộ - đó là sự khẳng định phẩm giá.

Phan Thị Thùy Trâm