AI và siêu âm phổi đang đổi mới khám bệnh hô hấp ở trẻ

Công nghệ y tế phát triển nhanh đang mang lại nhiều giải pháp mới cho bệnh hô hấp trẻ em. Nhờ AI và thiết bị cầm tay, nhân viên y tế tuyến dưới có thể phát hiện sớm bất thường và kết nối bác sĩ từ xa hiệu quả hơn.

Ống nghe số, AI và siêu âm phổi mở rộng khả năng khám chữa bệnh ở tuyến cơ sở

Bệnh hô hấp vẫn là nhóm bệnh chiếm tỉ lệ cao nhất ở trẻ em, đặc biệt tại những khu vực thiếu bác sĩ chuyên khoa. Trong vài năm gần đây, sự xuất hiện của ống nghe số, trí tuệ nhân tạo (AI) phân tích âm phổi và siêu âm phổi (LUS) tại giường đang tạo ra bước chuyển mới. Những công nghệ này không chỉ giúp tăng độ chính xác khi chẩn đoán mà còn mở ra cơ hội chăm sóc tốt hơn ở tuyến cơ sở và vùng khó khăn.

AI phân tích âm phổi giúp sàng lọc bệnh hô hấp nhanh chóng. Hình minh họa.

AI phân tích âm phổi: từ bản ghi số đến gợi ý chẩn đoán

Khác với ống nghe truyền thống, ống nghe số có thể thu và lưu lại âm phổi dưới dạng dữ liệu. Trên dữ liệu đó, AI phân tích phổ âm, nhận diện các tín hiệu bất thường như ran ẩm, ran nổ hay tiếng khò khè. Một số mô hình thử nghiệm báo cáo khả năng phân loại âm phổi bình thường và bất thường đạt khoảng 90%.

Việc tích hợp AI giúp nhân viên y tế tuyến đầu sàng lọc nhanh trẻ nghi viêm phổi, hen hoặc nhiễm trùng hô hấp. Bản ghi có thể gửi ngay cho bác sĩ tuyến trên để hội chẩn từ xa. Với các cơ sở thiếu nhân lực, đây là công cụ hỗ trợ quan trọng, giúp đưa ra quyết định chuyển tuyến sớm khi trẻ có nguy cơ diễn biến nặng.

Siêu âm phổi – công cụ mới nhưng dễ tiếp cận

Siêu âm phổi (LUS) ngày càng được sử dụng rộng rãi trong nhi khoa vì không dùng tia X và có thể phát hiện tổn thương sát màng phổi nhanh chóng. Trước đây, kỹ thuật này đòi hỏi bác sĩ có kinh nghiệm, nhưng các hệ thống AI ngày nay có khả năng hướng dẫn vị trí đặt đầu dò và phân tích hình ảnh cơ bản.

Nhờ đó, nhân viên y tế ở tuyến huyện hoặc trạm y tế có thể thực hiện LUS với độ tin cậy cao hơn. Ảnh siêu âm được gửi ngay cho bác sĩ từ xa, hỗ trợ chẩn đoán mà không cần chuyển trẻ đi chụp X-quang. Đây là lợi thế lớn cho trẻ nhỏ, vốn khó hợp tác khi chụp phim và dễ phải chịu nhiều can thiệp không cần thiết.

Thu hẹp khoảng cách chăm sóc tại vùng khó khăn

Ở những nơi thiếu bác sĩ, khám từ xa đang trở thành giải pháp quan trọng. Ống nghe số cho phép truyền âm phổi rõ ràng đến chuyên gia; AI đóng vai trò "bộ lọc" ban đầu, giúp phát hiện các bản ghi có khả năng bất thường; còn LUS hỗ trợ xác định tổn thương mà trước đây chỉ có thể làm tại bệnh viện lớn.

Một số dự án triển khai cho thấy nhân viên tuyến xã, sau vài buổi đào tạo, có thể phối hợp cùng AI để đánh giá ban đầu. Nhờ vậy, nhiều ca bệnh được phát hiện sớm, giảm áp lực cho tuyến trên và hạn chế chuyển viện không cần thiết. Đối với trẻ bị hen, thiết bị theo dõi âm phổi tại nhà thậm chí còn giúp phát hiện sớm cơn khò khè ban đêm và gửi cảnh báo cho phụ huynh hoặc bác sĩ.

Chỉ nên coi AI là công cụ hỗ trợ

Dù phát triển nhanh, chuyên gia nhi khoa khẳng định AI chỉ là công cụ hỗ trợ, không phải "phán quyết lâm sàng". Trẻ em thường khó hợp tác khi thăm khám; tiếng khóc, cử động hoặc môi trường ồn có thể ảnh hưởng nhiều đến chất lượng bản ghi và hình ảnh. Do đó, đánh giá của bác sĩ vẫn đóng vai trò quyết định.

Ngoài ra, chất lượng của các mô hình AI phụ thuộc lớn vào dữ liệu huấn luyện. Nhiều hệ thống hiện nay chưa được đào tạo trên tập dữ liệu đủ đa dạng về độ tuổi, thiết bị, môi trường và loại bệnh. Khi đưa vào thực tế, hiệu năng có thể khác so với kết quả thử nghiệm. Việc chuẩn hóa quy trình thu âm, đào tạo người dùng và liên tục đánh giá lại mô hình là điều không thể bỏ qua.

Nhân viên y tế dùng đầu dò siêu âm phổi để đánh giá tổn thương tại chỗ. Hình minh họa.

Rào cản và thách thức

Các thiết bị hiện nay còn chịu ảnh hưởng mạnh bởi tiếng ồn, loại ống nghe, vị trí đặt đầu dò hay kỹ năng người sử dụng. Nếu không kiểm soát tốt, nguy cơ cảnh báo sai hoặc bỏ sót bệnh vẫn còn. Song song đó, dữ liệu âm phổi và hình ảnh siêu âm của trẻ em là dữ liệu nhạy cảm, đòi hỏi cơ chế bảo mật và xin phép phụ huynh rõ ràng khi triển khai.

Chi phí đầu tư ban đầu, tiêu chuẩn kỹ thuật chưa thống nhất và quy định pháp lý về AI y tế cũng là những yếu tố khiến nhiều cơ sở còn dè dặt.

Tương lai: từ thử nghiệm đến công cụ thường quy

Nhiều quốc gia đang triển khai các dự án thí điểm đưa AI hô hấp nhi vào trạm y tế, kết hợp đào tạo người dùng và thu thập dữ liệu để cải thiện mô hình. Khi quy trình được chuẩn hóa và đánh giá đủ chặt chẽ, công nghệ này có thể trở thành một phần của gói khám bệnh cơ bản ở tuyến cơ sở.

Trong tương lai gần, ống nghe số và siêu âm phổi cầm tay có thể trở nên phổ biến như máy đo SpO₂ hiện nay. AI không thay thế bác sĩ, nhưng sẽ hỗ trợ họ phát hiện sớm những bất thường nhỏ nhất – những tín hiệu đôi khi tai người dễ bỏ sót.

Bs. Dào Minh Đức