AI và tuổi thơ

Ảnh minh họa do công nghệ AI tạo

Khi lớn lên, trẻ luôn thắc mắc trước mọi hiện tượng, từ bên trong cơ thể đến thế giới bên ngoài, nó muốn khám phá, muốn tìm hiểu để biết, đặt ra hàng trăm - hàng ngàn câu hỏi, mới nghe tưởng như ngu ngơ, nhưng đó là hiện tượng của quá trình phát triển trí tuệ, nhiệm vụ của người lớn - cụ thể là cha mẹ và thầy cô giáo, phải lắng nghe và tìm cách trả lời, giải đáp. Trong quá trình giáo dục, bồi dưỡng tri thức cho trẻ thơ, điều đó không đơn giản. Thầy cô giáo cũng đã từng được bồi dưỡng kiến thức về tâm lý giáo dục học ở trường sư phạm, biết rất rõ quá trình phát triển tâm sinh lý ban đầu đó của lứa tuổi.

Tôi đã từng chứng kiến nhiều thắc mắc của trẻ, cha mẹ thật quá sai lầm, không giải đáp, mà gạt trái, nói “con nít biết gì”, hỏi lung tung, nhiều chuyện, lo học đi. Bởi không “biết gì” nó mới hỏi, mà đó chính là quá trình học hỏi. Trong “nhiều chuyện” đó, có những nội dung trẻ hỏi quá khó, trong khi người lớn chưa có điều kiện nghiên cứu, tìm hiểu, nên không biết. Mà đối với những cha mẹ là người lao động chân tay, suốt ngày tất bật vì miếng cơm manh áo, trên đồng ruộng, rẫy nương, trên sạp hàng, nơi công trường, nhà máy, ngoài biển khơi, thời gian đâu mà nghiên cứu, có khi cũng chẳng biết nghiên cứu là gì. Vậy lấy gì giúp trẻ hiểu biết, phát triển trí tuệ.

Anh bạn tôi là thầy giáo một đời tâm huyết với nghề, đã nghỉ hưu, nhưng “đã mang lấy nghiệp vào thân” (Kiều), không thoát khỏi nhiều vấn đề thuộc về giáo dục trẻ thơ đặt ra, làm anh day dứt, trăn trở. Một hôm anh chứng kiến đứa cháu học tiểu học - lớp 3, đang ngồi xem mẹ nó lặt vỏ mấy con tôm sú còn đang sống để làm bữa ăn, thấy chất nước trong con tôm chảy ra, nó hỏi nước gì, mẹ nói máu tôm đó.

Nó lại hỏi: Ủa, máu là màu đỏ, chứ sao máu tôm lại màu xanh. Mẹ nó lúng túng ngồi khựng nhưng rồi chống chế: Trời sinh như vậy đó con. Thấy không thỏa đáng thắc mắc của mình, nó quay vào hỏi ông. Ông cũng lúng túng không hơn gì mẹ nó và hẹn: Để ông nghiên cứu rồi giải đáp sau. Ông gọi cho một thầy hiệu trưởng chỗ thân tình để tham khảo. Hiệu trưởng hướng dẫn: Anh bảo cháu đặt câu hỏi đó với AI sẽ có câu trả lời. Ông cũng không biết hỏi AI như thế nào! Thầy hiệu trưởng là người nắm vững công nghệ tin học, cài giúp trên máy của cháu 2 con AI (Deepseek và Gemini).

Ảnh minh họa do công nghệ AI tạo

Sau đó cháu bé rất phấn khởi khoe với mẹ nó: Con biết rồi mẹ ơi. Không chỉ có các loài nhuyễn thể và giáp xác - thân khớp như: tôm, cua, mà các loài động vật thân mềm như: ốc, sò, mực, bạch tuộc cũng có máu màu xanh, hoàn toàn khác với máu màu đỏ của con người và hầu hết các loài động vật có xương sống. Nguyên nhân khác biệt này nằm ở “thành phần hóa học” dùng để vận chuyển oxy trong máu. Ở động vật có xương sống: chất vận chuyển oxy là hemoglobin với nguyên tử sắt (Fe) trung tâm, tạo thành oxyhemoglobin có màu đỏ tươi. Ở các loài thân mềm và giáp xác kể trên: chất vận chuyển oxy là hemocyanin với nguyên tử đồng (Cu) trung tâm. Khi kết hợp với oxy, nó tạo thành oxyhemo-cyanin có màu xanh lam đậm. Vậy đỏ hay xanh trong máu của động vật là do cơ chế các nguyên tố kết cấu bên trong mà thành.

Một tuần sau, nó đặt ra một câu hỏi về sinh lý học và vật lý âm thanh: Đố mẹ, tại sao giọng nói của nam khác nữ, nghĩa là chưa thấy mặt nhau, nhưng nghe tiếng nói thì biết ngay đó là giọng đàn bà hay giọng đàn ông? Mẹ nhìn con ngơ ngác, lắc đầu tỏ ra bất lực. Nó giải thích: Này nhé, giọng nói của nam và nữ khác nhau vì kết cấu sinh lý thanh quản khác nhau.

Ở nam giới đường ống thanh quản thường dài hơn nên các dải tần số đặc trưng (các formant) của họ có xu hướng thấp hơn, dây thanh quản rung động chậm hơn, ngay cả khi họ cố gắng nói cao, vẫn tạo ra âm trầm ấm; còn nữ thường có tần số cơ bản cao hơn, dây thanh âm của nữ ngắn và mỏng nên rung nhanh, tạo tần số cao, giọng luôn trong và thanh hơn. Mẹ nó giật mình: Con tìm hiểu ở đâu hay vậy? Nó nói, ông nội bày con cài AI để tìm hiểu đó.

Thiết nghĩ, việc đưa AI vào dạy cho học sinh không phụ thuộc vào cấp lớp nào mà điều quan trọng là việc hướng dẫn học sinh sử dụng công cụ AI hỗ trợ như thế nào để đạt được hiệu quả phát triển trí tuệ tốt nhất.

Góc nhìn giáo dục: Võ Nguyên .