Ám ảnh miền núi lở

Bây giờ, người Cadong đêm nằm nghe núi nổ, thấy dòng nước đục ngầu chảy từ thượng nguồn là giật thót người. Bởi tiếng nổ, dòng thác đã cướp đi nhà cửa, ruộng rẫy và kế sinh nhai họ mất từng giọt mồ hôi kiếm được.

Sau một đêm, núi biến thành sông

Nhìn từ xa, núi Ngọc Prây, thôn Ra Pân, xã Sơn Long, huyện Sơn Tây (Quảng Ngãi) như con rắn lửa lở lói. Từ trên đỉnh, núi chảy dài một màu đỏ, thân oằn lên chỗ thấp, chỗ cao, lổm ngổm với gốc cây, đá, trước khi vùi xuống con suối dưới chân núi. Con suối này cũng vậy, một tháng rưỡi rồi nó cũng mang nguyên "vết máu" của Ngọc Prây, dòng nước đỏ tươi trôi đi về nhập vào dòng sông Rin ra biển cả.

Đến gần dưới chân núi Ngọc Prây, chứng kiến cảnh dòng nước chảy róc rách như sông bắt nguồn từ đỉnh, chúng tôi cứ đinh ninh đây là dòng sông có từ lâu. Thế nhưng anh Đinh Văn Hùng, cán bộ Văn phòng UBND Sơn Tây lắc đầu, giải thích: núi này có tự bao giờ không ai biết, nhưng dòng sông dài 500 m này chỉ xuất hiện vào khoảng 1 giờ sáng 11.11. Mưa hơn một tháng trời, cả ngọn núi thấm nước nên hờn giận, khi làm mình làm mẩy, núi nổ 3 tiếng đinh tai như lời vĩnh biệt người dân xóm Huy Duỗi, và cuối cùng là đổ ập xuống, phá vỡ và lôi tuột con đường bê tông mấy mươi mét theo lũ bùn.

Ngọn núi Ngọc Prây sạt lở

Nó sống bao đời với dân Huy Duỗi nên luyến tiếc, muốn kéo theo họ đi theo mình, đất đá núi này vì vậy mà ập vào nhà người Cadong. Người có hiểu núi đâu nên bỏ chạy tháo thân. Còn quả núi Ngọc Prây thì giờ thành dòng sông, từ nay hết "phiên hiệu" núi mà thành dòng sông Ngọc Prây của thôn Ra Pân và xóm Huy Duỗi dựa vào chân núi để sống cũng xem như xóa sổ. Đoạn đường bê tông bị phá hủy bây giờ trở thành vực sâu, người dân phả dùng cây nứa ghép lại như cầu khỉ phương nam để đi lại.

Ông Đỗ Thanh Vượt, núi gây sạt lở núi làm lũ bùn tràn ra lấp đường và 3 ha ruộng bậc thang của dân. Cả một vùng rộng lớn là một màu đỏ liên hoàn là do lũ bùn đỏ tuôn ra từ núi. Sau đêm nghe tiếng nổ và núi sập xuống, sáng hôm sau đội mưa ra xem, không ai tin chỉ sau một đêm núi biến thành sông, xưa này có trong truyền thuyết.

"Núi trên địa bàn xã xảy ra nhiều vụ sạt lở núi, gây ách tắc giao thông, nhưng chưa bao giờ có cảnh lũ bùn đỏ kinh hoàng như sáng hôm đó. Nếu ngày hôm trước không đưa dân đi trước thì thảm cảnh của 15 hộ và non 100 khẩu ở đây còn đau đớn hơn làng Trà Leng (xã Trà Vân, H.Nam Trà My, T.Quảng Nam). Sáng hôm vụ lở núi ấy, chính quyền xã Sơn Long cũng dời luôn tổng cộng 56 hộ dân cho đến tận hôm nay.

“Nghe núi nổ là giật thót mình”

Chiều bên dòng lũ bùn, chúng tôi gặp anh Đinh Văn Vế (34 tuổi), ở xóm Huy Duỗi khi anh băng qua cầu khỉ về phía trụ sở UBND xã Sơn Long. Chỉ tay về hướng sườn núi Ngọc Prây cũ, anh bảo nhà mình ở đó, đã hư hỏng do sạt núi rồi. Đêm trước khi lở núi, nhà anh Vế có 5 người gồm mẹ già, vợ và các con đã dời đi sang nhà người quen ở tạm. 45 ngày ở tạm nhà người ta, dân làng đã dựng cho nhà anh Vế căn chòi nhỏ, chỉ đủ một cái giường, bếp và cái bàn ghép cây nứa cho con viết chữ.

Còn chiếc xe máy, một lần quay lại nhà cũ xem đồ vật trong nhà còn gì để lượm lặt mang đi, khi để bên cầu tạm bằng nứa thì bị đất lở, xe sụp xuống nước bị cuốn trôi đi luôn. Nhìn xuống đôi chân đầy bùn đỏ, Vế nói nếu nhà ông bị hư do núi Ngọc Prây sạt lở, anh cùng dân Huy Duỗi lên Tây nguyên hái cà phê kiếm tiền.

Dân xóm Huy Duỗi bắt cầu tạm bằng cây nứa để đi lại

Những năm qua, cứ đến mùa Vế lại đi lên Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc… hái và phê, tuy nhọc nhằn nhưng mỗi ngày kiếm vài ba trăm ngàn. Hết mùa hái cà phê mang tiền về quê chi tiêu cho con học, mua sắm tết, còn dư một ít để dành, phòng khi ốm đau. Còn năm nay, ở trong căn nhà tạm bợ, gió giật mưa lùa, anh Vế vắt trán với nhiều nỗi lo. Bởi sau đêm núi lở, không ít đêm nằm, anh Vế vẫn còn nghe tiếng nổ lép bép vọng ra từ núi, kéo theo lo sợ mơ hồ khác, biết nơi mình ở có an toàn không khi chưa có nhà ổn định? Vì vậy, đắn đo nên Vế chưa tính chuyện đi hái cà phê thuê.

Hỏi có tiền để làm lại nhà không?, Vế buồn buồn: không có. Năm nay bán rẫy mì được 12 triệu đồng, còn lại đi làm thuê kiếm hơn 100.000 đồng/ngày, mỗi tháng làm được 10 ngày, thì lấy tiền đâu để làm nhà. "Có trồng 4 ha keo đã 5 năm rồi. Giờ bão làm ngã hết…". Người thanh niên Cadong nói chưa hết lời, anh ngoái đầu nhìn về làng cũ, phía trên là ngọn núi lở Ngọc Prây lở lói.

Ngôi nhà của cô giáo mầm non Đinh Thị Bích Thuận bị lũ bùn vùi lấp

Núi lở gây khó cho người dân Huy Duỗi đã đành, còn làm cho nhiều người đến xứ này định cư lao đao theo. Ngày trở lại vùng núi lở xã Sơn Long, gặp anh Nguyễn Sửu (47 tuổi) quê ở xã Bình Trung, huyện Bình Sơn (Quảng Ngãi). Anh Sửu cho biết, ngọn núi Ngọc Prây mùa này đã sạt lở nhiều lần và căn nhà anh bị vùi lấp trước ngày núi này biến thành sông. Lúc đó khoảng 5 giờ sáng, quái lạ là trước khi sạt lở, núi lại nổ một tiếng lớn rồi đất đá mới vùi xuống. "Khi đó mình năm trên giường thì bị bùn đỏ ập vào, lôi cả người lẫn giường đi.

Căn nhà lúc này cũng sập xuống, cây đè lên, nhưng may là 4 cây cột nhà không ngã. Mình loay hoay bươi đất bùn chui ra ngoài nhờ anh Võ Quang gần nhà gọi xe cấp cứu đưa đi Bệnh viện C17 Đà Nẵng điều trị", anh Sửu kể. Đời anh Sử bôn ba, phải nghỉ học từ lớp 9 để phụ gia đình mưu sinh. Đủ tuổi thì đi bộ đội, xuất ngũ thì cưới vợ sinh con. Ở quê cực quá, anh Sửu bôn chen đi mua bán cá, mắm chở lên vùng giáp ranh giữa xã Ngọc Tem, huyện Kon Plông (Kon Tum) và xã Sơn Long, Sơn Tây để bán. Nhiều năm sau, anh Sửu mua được chút đất, dựng căn nhà ở xóm Huy Duỗi ở cùng với bà con Cadong nơi này, anh Sửu hy vọng kiếm được vài đồng nuôi con ăn học. Bây giờ tai nạn núi lở biết đâu mà lần.

Đường Đông Trường Sơn đến xã Sơn Long bị nứt đôi sau một tiếng nổ từ lòng núi

Sáng 24.11, vết thương vùng vai, đầu do bị nhà sập tái phát, anh Sửu lại ra Đà Nẵng kiểm tra lại. "Căn nhà bây giờ vùi trong đất đá. Thôi thì sống là mừng rồi. Thoát chết, chính quyền bố trí cho ở tại Trường mầm non cũ không sử dụng. Nhưng mà mỗi lần đêm nằm nghe núi nổ là giật thót cả mình. Sợ lắm…", anh Sửu nhìn lên ngọn núi, ánh mắt ám ảnh.

Còn cô giáo Trường mầm non xã Sơn Long là Đinh Thị Bích Thuận cũng không kém nỗi bàng hoàng khi nhà bị lũ bùn vùi lấp. Lên dạy học từ năm 2002, cô giáo làm được căn nhà thì năm 2015, nhà hàng xóm cháy, lửa bén loang sang làm cháy lây. Sau lần đó, cô giáo được hỗ trợ xây căn nhà vững chãi hơn thì bây giờ lũ bùn không mời mà đến, vùi lấp tất cả, giờ không biết lấy tiền đâu làm nhà lại.

Ông Đinh Thế Nam, cán bộ Văn phòng UBND xã Sơn Long bảo, công tác 11 năm tại đất này, nhưng lần này thấy kinh hoàng quá. Theo anh Nam, năm nay sau vụ sạt núi, thì tiếng nổ vẫn xảy ra nhiều lần trong núi, không chỉ xóm Huy Duỗi mà cả thôn Ra Pân và khu vực nhà ở của dân, trường học ở xung quanh trụ sở xã Sơn Long, ai cũng đều xanh mặt khi nghe núi nổ. "Nghe núi nổ là không ai dám ngủ. Do chứng kiến núi tuôn lũ bùn nhấn chìm tất cả nên không sợ mới lạ", ông Nam nói.

Khó tìm khu tái định cư an toàn

Chủ tịch UBND xã Sơn Long Đỗ Thanh Vượt, cho biết, đến thời điểm này, 25/56 hộ ở xóm Huy Duỗi di dời sau sạt núi Ngọc Prây đã làm được nhà tạm để trú nắng trú mưa, còn lại ở xen ghép với dân trong thôn Ra Pân. Về lâu dài, phải tìm nơi tái định cư cho bà con, vì hiện nay nhiều hộ còn nhà không ai dám về xóm cũ. Tuy nhiên, với đồng bào Cadong, giờ để họ tự làm nhà hơi khó khăn. Ông Vượt lý giải, đời sống bà con dựa vào 3 ha lúa nước, làm lúa rẫy, làm thuê và đi rừng hái lượm nấm, chè dây… Với mưu sinh kế ấy, nay lúa nước bị vùi lấp, làm thuê bấp bênh bữa có bữa không, nên người Cadong hầu như chỉ đủ ăn. Mấy năm nay, người dân ở đây rủ nhau đi Tây nguyên hái cà phê thuê và có thể đây là nguồn thu lớn của họ.

Bí thư Huyện ủy Sơn Tây Lê Văn Tùng, cho biết, địa phương đang kêu gọi mọi nguồn lực để hỗ trợ cho người dân vùng núi lở. Vì vậy cái ăn, cái mặc hàng ngày không còn lo, nhưng việc tái định cư, làm nhà ở cho người Cadong nơi này không phải dễ. Đó là do địa hình quá đồi dốc, nên rất khó tìm mặt bằng. Trong đó, để san ủi làm hạ tầng mặt bằng tái định cư phải mất nhiều tỉ đồng, hỗ trợ bà con dựng nhà cũng mất khá nhiều tiền…

Bài, ảnh: Phạm Anh