Ẩm thực Cao Bằng: Bản hòa ca của thiên nhiên, văn hóa và con người

Mâm đặc sản Cao Bằng với các món ăn truyền thống sử dụng nguyên liệu tự nhiên, giữ trọn nét tinh túy của vùng cao.

Ẩm thực Cao Bằng từ lâu đã được ví như “linh hồn” của đời sống đồng bào các dân tộc, tỏa sáng nhờ sự tinh tế ẩn trong vẻ mộc mạc.. Nguyên liệu chế biến chủ yếu đến từ tự nhiên: rau rừng mọc sau mùa mưa, măng tươi, cá suối trong trẻo, thịt gà đồi, lợn bản..., cùng các loại gia vị đặc hữu như mắc mật, mật ong rừng, các loại cây thảo dược… được chính bà con nuôi trồng, thu hái tại địa phương, ưu tiên sử dụng rau rừng theo mùa, thịt cá từ nguồn nuôi thả tự nhiên hoặc đánh bắt tại chỗ. Mỗi món ăn không chỉ đơn thuần là thực phẩm mà còn phản ánh nếp sống, phong tục vừa góp phần tạo nên hương vị riêng cho từng món ẩm thực, vừa mang trong mình câu chuyện về lối sống hòa hợp với thiên nhiên của người dân.

Song song với sự mộc mạc trong hương vị, điều làm nổi bật ẩm thực Cao Bằng chính là quá trình chế biến vẫn được giữ nguyên theo phương pháp thủ công truyền thống. Hầu hết đặc sản của tỉnh, từ lạp sườn, bánh khảo, miến dong, cho đến các loại bánh gạo, đồ men rượu,… đều trải qua nhiều công đoạn được làm bằng tay, đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm lâu năm. Người dân nơi đây quan niệm rằng, món ngon không chỉ ở nguyên liệu mà còn ở “cái tâm” của người chế biến, bởi chỉ một bước làm ẩu cũng có thể làm mất đi hương vị đặc trưng.

Sự kiên trì gìn giữ phương pháp chế biến truyền thống của người dân, kết hợp với những nguyên liệu tươi ngon, dân giã đã góp phần tạo nên giá trị riêng cho ẩm thực Cao Bằng với những sản phẩm mang đậm dấu ấn bản địa. Với du khách, đây chính là yếu tố khiến họ cảm thấy tìm được sự nguyên bản, chân thật, điều mà ở nhiều điểm du lịch phát triển mạnh, đôi khi khó giữ được.

Chị Lý Thị Mai Anh, chủ Nhà hàng - Homestay Mai Anh (Pác Bó), xã Trường Hà cho biết: Chúng tôi luôn cố gắng giữ cách chế biến truyền thống, sử dụng các nguyên liệu địa phương để du khách phương xa cảm nhận đúng hương vị của vùng cao. Gia đình tôi vẫn tự tay đi hái rau, chọn thực phẩm từ bà con trong bản, ngày nào dùng ngày ấy, vì chỉ có nguyên liệu tươi mới mới giữ đúng được cái chất của món ăn Cao Bằng. Không ít người sau khi ăn còn hỏi chúng tôi cách chọn rau rừng, cách ướp các loại gia vị hay bí quyết làm sao để món ăn có được mùi thơm tự nhiên như vậy.

Những món ăn dân giã, mang đậm dấu ấn của địa phương đem đến cho nhiều du khách quốc tế trải nghiệm khó quên trên hành trình du lịch tại miền Non nước Cao Bằng.

Du lịch Cao Bằng thời gian gần đây không chỉ phát triển bởi cảnh quan thiên nhiên, mà còn bởi những trải nghiệm văn hóa - ẩm thực độc đáo. Du khách đến Cao Bằng thường không chỉ thưởng thức món ăn mà còn muốn tìm hiểu về cách chế biến, phong tục trong bữa cơm truyền thống hay câu chuyện đằng sau từng hương vị. Tại nhiều homestay ở xã Trùng Khánh, xã Quảng Hòa…, các chủ nhà đã kết hợp phục vụ ăn uống với trải nghiệm chế biến. Du khách có thể cùng người dân lên rừng hái măng, xuống suối bắt cá, hay tự tay chuẩn bị bữa tối bên bếp lửa. Đó là những trải nghiệm chân thật, giúp du khách hiểu hơn về đời sống lao động của bà con nơi đây.

Anh Volodymyr, du khách đến từ Ukraina bày tỏ ấn tượng mạnh với hương vị núi rừng của Cao Bằng sau nhiều ngày trải nghiệm du lịch tại nơi đây: Tôi đã đi nhiều vùng của Việt Nam nhưng hương vị ở Cao Bằng hoàn toàn khác biệt. Sự hòa quyện giữa nguyên liệu sạch và cách nấu truyền thống khiến mỗi bữa ăn đều đặc biệt. Nó cho tôi cảm giác như được trở về với thiên nhiên.

Một nét đáng chú ý của ẩm thực Cao Bằng là không gian thưởng thức mang đậm chất vùng cao. Bữa ăn không chỉ đẹp ở hương vị mà còn ở hình thức trình bày, ở cách sắp xếp mâm cơm gọn gàng, hài hòa, và hơn hết là sự hiếu khách của bà con. Du khách thường được mời nếm thử món ăn ngay khi còn nóng, kèm theo những câu chuyện kể về mùa màng, phiên chợ, lễ hội, những nét độc đáo trong văn hóa các dân tộc ở Cao Bằng, hay chỉ đơn giản là câu chuyện trong đời sống thường nhật của bà con… Chính không khí ấy đã tạo nên sự kết nối gần gũi, khiến trải nghiệm ẩm thực trở thành một phần quan trọng trong hành trình khám phá Cao Bằng. Bên cạnh đó, ở một số khu, điểm du lịch, nhiều chủ cơ sở dịch vụ đã chú trọng đầu tư không gian mang đặc trưng văn hóa Tày, Nùng, từ nhà sàn, bàn ghế gỗ, cho đến cách bày biện mâm cơm. Điều này góp phần nâng tầm chất lượng phục vụ và tạo điều kiện để du khách tiếp cận nhiều hơn với văn hóa địa phương.

Với chị Trần Phan Cẩm Nhung, du khách đến từ Hà Tĩnh, điều khiến chị ấn tượng khi trải nghiệm du lịch tại Cao Bằng không chỉ là hương vị món ăn mà còn là cách người dân nấu nướng và tiếp đón du khách: Mọi thứ đều được chuẩn bị rất chu đáo, từ cách bày biện mâm cơm đến từng câu chuyện mà gia chủ kể trong lúc ăn. Cảm giác đó khiến tôi thấy ấm áp như đang ăn bữa cơm gia đình chứ không phải đi du lịch. Tôi nghĩ chính sự mộc mạc ấy mới là điều níu chân du khách và khiến tôi muốn quay lại Cao Bằng vào một dịp gần nhất.

Những năm gần đây, tỉnh tích cực quảng bá đặc sản địa phương qua các hội chợ xúc tiến thương mại, hội thi ẩm thực, góp phần đem ẩm thực Cao Bằng đến gần hơn với du khách thập phương.

Những năm gần đây, tỉnh Cao Bằng đã tập trung chỉ đạo bảo tồn và phát huy giá trị của văn hóa ẩm thực. Các lễ hội văn hóa - du lịch, hội thi ẩm thực, tuần lễ quảng bá đặc sản địa phương được tổ chức thường xuyên, góp phần lan tỏa mạnh mẽ hình ảnh Cao Bằng đến bạn bè trong và ngoài nước.

Nhiều địa phương đã bắt đầu xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm nông sản, đặc sản ẩm thực; ứng dụng công nghệ trong bảo quản, đóng gói; đẩy mạnh giới thiệu sản phẩm tại các sự kiện du lịch lớn. Các cơ sở dịch vụ ăn uống, homestay cũng được hướng dẫn áp dụng quy chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm, đồng thời giữ nguyên phương pháp chế biến truyền thống nhằm đảm bảo tính chân thực của hương vị. Sự kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch bền vững đã tạo điều kiện để ẩm thực Cao Bằng trở thành một sản phẩm du lịch đặc sắc, có khả năng cạnh tranh và thu hút du khách dài ngày.

Ẩm thực Cao Bằng mang trong mình vẻ đẹp dung dị, mộc mạc như chính con người nơi đây. Không cầu kỳ nhưng tinh tế, không phô trương nhưng sâu sắc, mỗi món ăn đều gắn với câu chuyện của núi rừng, của nếp sống bao đời, của sự cần cù và chân chất. Đến Cao Bằng, du khách không chỉ no bụng mà còn no lòng, với mùi vị thanh sạch của rau rừng, cái ấm áp của chén rượu men lá và sự nồng hậu của những con người nơi miền biên viễn. Và chính những hương vị ấy đã trở thành bản hòa ca của núi rừng, “nét quyến rũ” khiến du khách thập phương, dù chỉ một lần đến, cũng khó lòng quên được mảnh đất Cao Bằng tươi đẹp, giàu bản sắc và tràn đầy sức sống.

Thùy Linh