An toàn thông tin, an ninh mạng là gì?

Đưa nội dung giáo dục an toàn thông tin vào trường học là bước đi bền vững, hình thành thói quen, kỹ năng bảo mật ngay từ thế hệ trẻ. Đồ họa: Thái Bình

Thực trạng và thách thức

Trong đời sống số, khái niệm an toàn thông tin và an ninh mạng thường được nhắc tới cùng nhau, song không hoàn toàn đồng nghĩa. Theo Luật An ninh mạng năm 2018, an ninh mạng là việc bảo đảm cho các hoạt động trên không gian mạng không gây phương hại đến an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Hiểu một cách khái quát, đây là lĩnh vực tập trung bảo vệ hệ thống máy tính, mạng viễn thông, cơ sở dữ liệu và các ứng dụng số khỏi những hành vi xâm nhập, phá hoại, chiếm quyền kiểm soát hoặc tấn công có chủ đích.

Trong khi đó, an toàn thông tin là tập hợp các giải pháp kỹ thuật và tổ chức nhằm bảo vệ dữ liệu trước ba nguy cơ chính: Mất bảo mật (thông tin bị truy cập trái phép); mất toàn vẹn (thông tin bị thay đổi ngoài ý muốn); mất khả dụng (thông tin không sẵn sàng khi cần). Nếu ví an ninh mạng là tấm “lá chắn” bao trùm, thì an toàn thông tin chính là những “ổ khóa” kiên cố bảo vệ từng cánh cửa dữ liệu. Hai phạm trù này gắn bó chặt chẽ, bổ sung cho nhau, cùng hướng tới một mục tiêu chung là duy trì trật tự, an toàn và bền vững trong kỷ nguyên số.

Không gian mạng ngày nay đã trở thành môi trường sinh tồn mới của mỗi quốc gia. Từ giao dịch tài chính, dịch vụ công trực tuyến, điều hành doanh nghiệp cho tới sinh hoạt xã hội, mọi hoạt động đều phụ thuộc ngày càng nhiều vào hạ tầng số. Song song với cơ hội, các mối đe dọa an ninh mạng cũng ngày càng tinh vi, khó lường. Thực tế cho thấy, các loại hình tấn công phổ biến hiện nay gồm: Phần mềm độc hại - Malware (lén lút cài vào hệ thống để chiếm quyền điều khiển, xóa hoặc đánh cắp dữ liệu); mã độc tống tiền - Ransomware (khóa dữ liệu, buộc trả tiền chuộc); lừa đảo trực tuyến - Phishing/Scam (giả mạo email, mạng xã hội để đánh cắp thông tin, phát tán mã độc); tấn công có chủ đích (chiến dịch tinh vi, kéo dài, thường nhắm vào cơ quan trọng yếu); khai thác tâm lý (lợi dụng sự cả tin, thao túng con người để lấy thông tin mật); tấn công chuỗi cung ứng (xâm nhập qua nhà cung cấp, đối tác); mối nguy từ nội bộ (nhân viên có quyền truy cập vô tình hoặc cố ý gây rò rỉ dữ liệu)...

Thực tiễn tại nước ta cho thấy các mối đe dọa an ninh mạng có mức độ nghiêm trọng ngày càng tăng. Trong giai đoạn 2010-2019, hơn 53.000 lượt website tên miền “.vn” bị tấn công, trong đó có 2.300 lượt thuộc cơ quan Đảng, Nhà nước. Năm 2022, số vụ lừa đảo mạng lên tới 14.500, gấp 14 lần năm 2021. Quý I/2024 ghi nhận 32.265 nguy cơ tấn công nhằm vào hệ thống trọng yếu của Chính phủ và doanh nghiệp Nhà nước, tăng gần 19% so với cùng kỳ 2023. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp trong nước vẫn thiếu hụt trầm trọng nhân lực chuyên trách, chưa đủ nguồn vốn đầu tư và phụ thuộc lớn vào hạ tầng công nghệ nước ngoài. Thực trạng này cho thấy, bảo vệ an ninh mạng không đơn thuần là xử lý sự cố kỹ thuật, mà còn là cuộc đấu tranh quyết liệt nhằm giữ vững chủ quyền số và an ninh quốc gia.

Giải pháp và định hướng bảo vệ chủ quyền số

Trước những diễn biến phức tạp về an toàn thông tin và an ninh mạng, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng nhằm củng cố “lá chắn số” quốc gia. Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật đơn thuần, mà còn là chiến lược toàn diện, kết hợp chặt chẽ giữa an ninh mạng với an ninh chính trị, trật tự xã hội và sự phát triển bền vững của đất nước.

Một trong những yêu cầu then chốt là tăng cường sự lãnh đạo, quản lý của Đảng và Nhà nước. Việc bảo đảm an ninh mạng cần được xem như nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài, gắn liền với bảo vệ chủ quyền và ổn định quốc gia. Trên nền tảng đó, công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức cộng đồng cũng đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Khi người dân hiểu biết, có kỹ năng sử dụng Internet an toàn, họ sẽ trở thành “lá chắn” đầu tiên trước nguy cơ tấn công, lừa đảo và lan truyền thông tin độc hại. Đưa nội dung giáo dục an toàn thông tin vào trường học chính là bước đi bền vững, hình thành thói quen, kỹ năng bảo mật ngay từ thế hệ trẻ.

Song song với nâng cao nhận thức, đầu tư cho hạ tầng công nghệ và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là điều không thể thiếu. Các trung tâm giám sát, ứng cứu sự cố an ninh mạng hiện đại cần được xây dựng, duy trì đồng bộ, đủ sức ứng phó kịp thời trước mọi tình huống. Đội ngũ kỹ sư, chuyên gia được đào tạo bài bản, có năng lực làm chủ công nghệ, chính là lực lượng nòng cốt trong bảo vệ không gian mạng quốc gia.

Cùng với đó, công tác phòng ngừa, dự báo và đấu tranh kiên quyết phải đi trước một bước. Việc tổ chức diễn tập quốc gia về phòng, chống tấn công mạng không chỉ rèn luyện năng lực phối hợp liên ngành, mà còn góp phần tạo dựng thế trận an ninh nhân dân vững chắc trong môi trường số. Trong bối cảnh các mối đe dọa ngày càng tinh vi, chủ động tấn công phủ đầu vào những “điểm nóng” nguy cơ cao sẽ hiệu quả hơn nhiều so với chỉ tập trung khắc phục hậu quả.

Một hướng đi quan trọng khác là phát triển công nghiệp an ninh mạng trong nước. Khi doanh nghiệp Việt Nam được khuyến khích nghiên cứu, sản xuất phần mềm và thiết bị bảo mật “Make in Vietnam”, chúng ta vừa có cơ hội làm chủ thị trường, vừa giảm sự phụ thuộc vào công nghệ bên ngoài. Đây cũng là yếu tố then chốt để đảm bảo chủ quyền số.

Hành lang pháp lý là nền tảng không thể bỏ qua. Luật hóa các quy định về phòng, chống tin giả, tin xấu độc; xác định rõ trách nhiệm tổ chức, cá nhân trong việc cung cấp và sử dụng thông tin; đồng thời ban hành bộ quy tắc ứng xử văn minh trên mạng xã hội, tất cả đều nhằm hướng tới một môi trường số trong sạch, an toàn.

Ngoài ra, an ninh mạng vốn không có biên giới, nên hợp tác quốc tế là xu thế tất yếu. Việt Nam cần chủ động phối hợp với các quốc gia, tổ chức toàn cầu để trao đổi kinh nghiệm, xử lý tội phạm mạng xuyên biên giới, đồng thời hợp tác trong đào tạo nguồn nhân lực. Đây chính là cách để chúng ta vừa bảo vệ lợi ích quốc gia, vừa đóng góp trách nhiệm vào nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế.

Thái Bình