Anh - EU hàn gắn quan hệ

Giá trị chung

Mối đe dọa đối với an ninh và thương mại đã giúp nhắc nhở EU và Anh về các giá trị chung cần phải được chia sẻ. EU rõ ràng đã cảm thấy suy yếu vì Brexit vào năm 2016, khi khối mất đi nền kinh tế lớn và cường quốc quân sự đáng kể duy nhất ngoài Pháp. Nước Anh hiện không còn bị ràng buộc bởi các quy tắc thành viên EU, song cũng trở nên nhỏ bé hơn nhiều trên trường thế giới. Trong nước, chính phủ Công đảng nhận ra rằng châu Âu đóng vai trò quan trọng để đảng cầm quyền thực hiện một số cam kết ưu tiên đối với người dân Anh.

Thăm dò cho thấy cử tri ở EU và Anh nhiệt tình hơn nhiều so với các nhà lãnh đạo trong việc vượt qua những cấm kỵ chính trị trước đây để củng cố quan hệ.

Giám đốc Hội đồng Quan hệ đối ngoại châu Âu Mark Leonard cho biết, các vấn đề về kinh tế, quốc phòng, di cư... của Anh đều có yếu tố châu Âu, vì vậy quan hệ với EU đóng vai trò quan trọng trong toàn bộ chương trình nghị sự của chính phủ. Những điều làm nên thành công cho chính phủ Công đảng đều gắn liền với châu Âu.

Công đảng đã nhiều lần khẳng định tham vọng tái thiết quan hệ Anh - EU. Kể từ khi đảng này giành chiến thắng trong cuộc tuyển cử tháng 7/2024, đã có rất nhiều hoạt động ngoại giao con thoi và những động thái mang tính biểu tượng. Ngoại trưởng David Lammy dự cuộc họp các Bộ trưởng Ngoại giao EU; Bộ trưởng Tài chính Rachel Reeves phát biểu tại Hội nghị các Bộ trưởng Tài chính EU; và Thủ tướng Starmer gặp Chủ tịch Ủy ban châu Âu von der Leyen tại Brussels.

Thiện chí và hoài nghi

Vậy, ý nghĩa thực sự của sự tái thiết mối quan hệ này là gì và có thể chờ đợi điều gì trong nay mai? Liệu Chính phủ Anh có thể nhất trí với một số quyền tự do di chuyển giữa EU và Anh để đổi lấy lợi ích kinh tế trong thương mại với EU hay không? Hội nghị Thượng đỉnh EU - Anh dự kiến diễn ra vào mùa xuân này, và theo truyền thông dẫn lời một số nhân vật chính trị, ngoại giao cấp cao từ các quốc gia EU và Anh cho biết EU thể hiện “thiện chí lớn” đối với chính phủ Công đảng và chủ trương tái thiết mà họ đã nhiều lần nhắc tới một cách nhiệt tình. Đồng thời, thái độ hoài nghi cũng xuất hiện ở Brussels, điều mà chính phủ Công đảng sẽ phải lưu ý nếu muốn đạt được những kết quả cụ thể. EU cho biết, châu Âu mong muốn xây dựng quan hệ chặt chẽ hơn với Anh, song họ vẫn chưa rõ London thực sự quan tâm tới vấn đề gì và sẵn sàng đánh đổi những gì để đạt được mục đích. Đây được cho là yếu tố then chốt nhưng chưa được định đoạt ở London.

Nói đến tái thiết quan hệ Anh - EU thì dàn xếp về quốc phòng và an ninh là dễ đạt được nhất. Việc chính thức hóa những hoạt động hợp tác đã diễn ra là tương đối dễ dàng. Có thể kể đến hợp tác trong việc trừng phạt Nga, cũng như các trao đổi - đã diễn ra trong khối NATO - về năng lực quân sự và quốc phòng; cách tốt nhất để bảo vệ châu Âu khỏi các cuộc tấn công mạng và tấn công vào các cơ sở quan trọng như cơ sở hạ tầng năng lượng ở Biển Bắc. Đây được coi là thỏa thuận đôi bên cùng có lợi. Ngoài ra, cũng không có đề xuất nào về ràng buộc pháp lý đối với hiệp ước quốc phòng. Ở đây, chính phủ Công đảng sẽ không phải lo lắng về việc bị phe đối lập hoặc những người Anh bỏ phiếu ủng hộ Brexit coi là đang “kéo lùi Brexit”, vốn là vấn đề nhạy cảm đối với đảng cầm quyền.

Tuy vậy, Công đảng cũng đưa ra các cam kết về thương mại và kinh tế, cụ thể là “làm cho Brexit vận hành tốt” và “phá bỏ” các rào cản thương mại do Brexit gây nên. Văn phòng Trách nhiệm ngân sách Anh ước tính Brexit khiến nền kinh tế Anh thiệt hại 4% GDP trong dài hạn.

Các quan chức EU cho biết họ thấy khó hiểu trước việc Chính phủ Anh tuyên bố tái thiết quan hệ một cách đầy tham vọng trong khi vẫn khăng khăng duy trì các lằn ranh đỏ hậu Brexit. Một báo cáo nghiên cứu về lợi ích của EU chỉ ra rằng, các đề xuất kinh tế chỉ “ở mức hạn chế” do Anh loại trừ khả năng tái gia nhập liên minh thuế quan hoặc thị trường chung của EU cũng như không chấp nhận quyền tự do đi lại của người dân.

Một số quan chức EU nghi ngờ Chính phủ Anh tưởng rằng London có thể đổi quốc phòng lấy thương mại và khẳng định điều này sẽ không bao giờ xảy ra. Truyền thông dẫn lời một nhà ngoại giao EU cho biết Anh sẽ nhầm nếu cho rằng có thể sử dụng một thỏa thuận quốc phòng làm bàn đạp để đạt được những thỏa thuận thương mại có lợi cho mình. Theo nhà ngoại giao này, có nhiều điều để EU và Anh đoàn kết với nhau hơn là xa rời nhau, cho biết EU muốn hành động để hai bên xích lại gần nhau. Mặt khác, EU sẽ không thể loại bỏ những chi tiết kỹ thuật nhỏ nhặt vốn là nền tảng của khối cũng như sẽ không thiết lập các thỏa thuận đặc biệt với Anh, ngay cả khi đang có sự hạn chế quan hệ với Anh vì Brexit.

Dù vậy, một cuộc thăm dò gần đây của YouGov và Datapraxis thực hiện cho Hội đồng Quan hệ đối ngoại châu Âu cho thấy cử tri ở EU và Anh nhiệt tình hơn nhiều so với các nhà lãnh đạo hai bên trong việc vượt qua những cấm kỵ chính trị trước đây để củng cố quan hệ. Cuộc thăm dò cho thấy khoảng một nửa số người được hỏi ở Anh tin rằng tăng cường can dự với EU là cách tốt nhất để thúc đẩy kinh tế Anh (50%), củng cố an ninh (53%) và quản lý hiệu quả tình trạng di cư (58%). Khi được hỏi Chính phủ Anh nên ưu tiên quan hệ với ai, 50% chọn châu Âu và chỉ 17% chọn Mỹ. Có tới 68% người được hỏi ở Anh nhận thấy lợi ích của việc thiết lập trở lại quyền tự do đi lại qua eo biển Manche để đổi lấy quyền tiếp cận thị trường chung châu Âu.

Mong muốn hợp tác và sẵn sàng từ bỏ những lằn ranh đỏ trước đây cũng được đáp lại ở châu Âu. Phần lớn cử tri ở Ba Lan (54%), Đức (53%) và nhiều ý kiến ở Tây Ban Nha (43%), Italy (42%), Pháp (41%) tin rằng EU nên cấp cho Anh quyền tiếp cận đặc biệt một số khu vực nhất định của thị trường chung châu Âu để đảm bảo mối quan hệ chặt chẽ hơn dựa trên an ninh.

Ngọc Lan