Sư đoàn 320A trong Chiến dịch Tây Nguyên

Thảm kịch của ngụy quân Sài Gòn trên đường số 7 khi bị quân ta bao vây chặn đánh (tháng 3/1975). Ảnh: TƯ LIỆU

Trong Chiến dịch Tây Nguyên, Sư đoàn 320A (nay là Sư đoàn 320) giữ vai trò quan trọng trong thực hiện phương án tác chiến, cũng như góp phần to lớn vào thắng lợi của chiến dịch.

Để thực hiện phương án tác chiến chiến dịch, tạo điều kiện cho lực lượng chủ yếu của chiến dịch ở phía Nam Tây Nguyên đột phá thắng lợi vào TX Buôn Ma Thuột, Bộ Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên đã giao cho Sư đoàn 320A đảm nhiệm một hướng quan trọng ở phía Bắc của chiến dịch, với nhiệm vụ: cắt đường số 14 đoạn Cẩm Ga -Thuần Mẫn, sẵn sàng diệt địch từ Pleiku đi giải tỏa Buôn Ma Thuột hoặc địch từ Buôn Ma Thuột đánh lên. Sau khi dứt điểm Thuần Mẫn, phát triển bao vây và tiêu diệt địch, giải phóng TX Cheo Reo.

Sau khi nhận nhiệm vụ, Bộ Tư lệnh Sư đoàn nhanh chóng làm tốt công tác chuẩn bị để tham gia chiến dịch, nhất là xây dựng quyết tâm chiến đấu và kế hoạch cơ động lực lượng, bảo đảm bí mật, bất ngờ, tạo lập được thế trận hoàn chỉnh trước thời gian lệnh nổ súng.

Trong ngày 19 và 20/1/1975, Đảng ủy Sư đoàn họp đánh giá tình hình địch, quán triệt nhiệm vụ và thông qua quyết tâm chiến đấu của Tư lệnh Sư đoàn. Ngày 28/1/1975, quyết tâm chiến đấu tiến công khu vực quận lỵ Thuần Mẫn của sư đoàn được Bộ Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên thông qua, trong đó xác định khu vực tác chiến của sư đoàn nằm trên trục đường số 14, đường số 7 trong khu tam giác Phú Nhơn - Cheo Reo - Buôn Hồ, phía Bắc giáp Mỹ Thạch, phía Nam tới TX Buôn Ma Thuột, phía Đông tới TX Cheo Reo (Phú Bổn).

Ngày 1/2/1975, các đơn vị của Sư đoàn 320A lần lượt được lệnh rút khỏi tuyến chốt giữ dọc đường số 19 Tây (nam Gia Lai), bí mật hành quân vào phía Nam Tây Nguyên (Trung đoàn 48 vào tập kết ở Tây Nam điểm cao Chư Sê; Trung đoàn 9 vào tập kết ở Tây quận lỵ Thuần Mẫn; Trung đoàn 64 vào áp sát phía Tây Chư Léo, cách quận lỵ Buôn Hồ 20km về phía Bắc). Các đơn vị khi di chuyển đều được lệnh để lại một bộ phận kết hợp với Tiểu đoàn 12 (Tỉnh đội Gia Lai) do Phó Tư lệnh Sư đoàn Bùi Đình Hòe chỉ huy tiếp tục đánh địch bảo vệ địa bàn và thực hiện kế hoạch nghi binh của Bộ Tư lệnh Chiến dịch. Khi Sư đoàn 968 từ Hạ Lào về thay chân chốt giữ dọc đường số 19 Tây thì lực lượng của Sư đoàn 320A mới rút hết.

Ngày 10/2/1975, việc triển khai đội hình của sư đoàn cơ bản hoàn thành, các đơn vị được lệnh khẩn trương làm công tác chuẩn bị chiến đấu. Điểm nổi bật của Bộ Tư lệnh và cơ quan tác chiến sư đoàn trong giai đoạn chuẩn bị chiến đấu, đó là dự kiến chiều hướng phát triển của chiến dịch để bố trí đội hình chiến đấu. Nắm thời cơ thuận lợi, đêm ngày 3, rạng sáng 4/3/1975, Bộ Tư lệnh Chiến dịch Tây Nguyên lệnh cho các đơn vị bắt đầu nổ súng chiến đấu tạo thế. Mở đầu là Trung đoàn 95A tiến công địch trên đường số 19, phía Đông TX Pleiku từ ngã ba Plei Bôn đến ấp Phú Yên, làm chủ đoạn đường dài 20km. Cũng trên đường số 19, 5 giờ 30 phút, ngày 4/3/1975, Sư đoàn 3 (Quân khu 5) diệt 2 đại đội và 9 chốt của địch, cắt đứt và làm chủ đoạn từ Thượng An đến cầu số 13. Trên đường số 14, sáng 5/3, Trung đoàn 9 (Sư đoàn 320A) chặn đánh đoàn xe 14 chiếc của Trung đoàn 45 ngụy ở khu vực Cẩm Ga (Bắc chi khu quân sự Thuần Mẫn), diệt 8 xe, thu 2 pháo 105mm, cắt đứt đường số 14 và trong đêm 5/3...

Để tạo thế tiến công chi khu quân sự Thuần Mẫn, tối 7/3, Bộ Tư lệnh Sư đoàn chỉ thị cho Trung đoàn 48 tổ chức cho Đại đội 7 (Tiểu đoàn 2) nổ súng đánh chiếm điểm cao Chư Sê, cách chi khu Thuần Mẫn 3km về phía Nam. Sau 40 phút chiến đấu, Đại đội 7 diệt gọn một trung đội địch, làm chủ điểm cao Chư Sê. Đúng 6 giờ ngày 8/3, Trung đoàn 48 được tăng cường 2 khẩu pháo 105mm, 2 khẩu pháo 85mm và 1 khẩu cối 160mm tiến công chi khu quân sự Thuần Mẫn. Sau 2 giờ chiến đấu ác liệt, Trung đoàn 48 làm chủ trận địa, diệt trên 200 tên, bắt 120 tên, thu 200 súng cùng nhiều phương tiện chiến tranh khác.

Phát huy thắng lợi, chiều 8/3, Bộ Tư lệnh Sư đoàn ra lệnh cho Trung đoàn 64 (thiếu Tiểu đoàn 9) được tăng cường Tiểu đoàn 3 (Trung đoàn 48), 3 khẩu pháo 105mm, 2 khẩu cối 120mm và 4 khẩu 12,7mm khẩn trương làm công tác chuẩn bị chiến đấu tiến công chi khu quận lỵ Buôn Hồ. Đúng 5 giờ sáng 9/3, Trung đoàn 64 phát lệnh nổ súng tiến công. Sau hơn 2 giờ chiến đấu quyết liệt, ta đã tiêu diệt, bắt sống và làm tan rã toàn bộ quân địch, giải phóng hoàn toàn quận lỵ Buôn Hồ. Tiếp đó, Ban Chỉ huy Trung đoàn 64 lệnh cho Tiểu đoàn 8 và Tiểu đoàn 3 chia làm hai mũi phát triển tiến công: Tiểu đoàn 8 đánh chiếm Chư Pao, Đạt Lý; Tiểu đoàn 3 tiến công ra phía đường số 21. Cả hai cánh quân phát triển thuận lợi, bắt nhiều tù binh, thu nhiều vũ khí, làm tan rã các lực lượng dân vệ.

Chi khu quận lỵ Thuần Mẫn và Buôn Hồ, 2 căn cứ mạnh nhất của địch trên đường số 14 bị tiêu diệt. Sư đoàn 320A hoàn thành nhiệm vụ đầu tiên mà Bộ Tư lệnh Chiến dịch giao cho, đó là cắt đứt đường số 14 đoạn từ Thuần Mẫn đến Buôn Hồ, cô lập hoàn toàn giữa Pleiku với Buôn Ma Thuột, thực hiện cài thế chiến dịch.

Bằng chiến thắng Thuần Mẫn, Buôn Hồ và hàng loạt các hoạt động của Sư đoàn 320A ở phía Bắc TX Buôn Ma Thuột đã tạo điều kiện thuận lợi cho đơn vị bạn nổ súng tiến công làm chủ TX Buôn Ma Thuột vào trưa 11/3. Đây là trận mở màn then chốt quyết định của chiến dịch.

Buôn Ma Thuột bị mất, Sư đoàn Bộ binh 23 bị xóa sổ, Sư đoàn Bộ binh 22 bị tiêu diệt một bộ phận và đang bị bao vây ở đông An Khê, phần lớn lực lượng biệt động quân bị tiêu hao và giam chân ở Bắc Tây Nguyên; đường số 14, 19 và 21 vẫn bị cắt triệt; Nha Trang, Cam Ranh bị bỏ ngỏ, âm mưu tái chiếm Buôn Ma Thuột đã tiêu tan; khối chủ lực Quân đoàn 2 - Quân khu 2 ngụy bị vây chặt ở Pleiku, Kon Tum và có nguy cơ bị tiêu diệt. Trước tình hình nguy cấp đó, ngày 14/3, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu quyết định rút toàn bộ lực lượng ở Pleiku và Kon Tum về giữ vùng đồng bằng duyên hải Trung Bộ để bảo toàn lực lượng. Lúc này mọi con đường từ Tây Nguyên về đồng bằng ven biển đều đã bị ta cắt đứt, chỉ còn duy nhất đường số 7, nhưng cũng đã bị hư hỏng nặng. Theo kế hoạch, địch sẽ rút trong 3 ngày: 15, 16 và 17/3. Tuy nhiên, cuộc rút lui chiến lược có chủ định, kế hoạch chu đáo đã biến thành một cuộc tháo chạy hoảng loạn trên đường số 7. Khi phát hiện địch rút chạy khỏi Tây Nguyên, Bộ Tư lệnh Chiến dịch lập tức ra lệnh cho Sư đoàn 320A được tăng cường Trung đoàn 95B, Tiểu đoàn 1 (Trung đoàn Xe tăng 273), Trung đoàn PB 675, Trung đoàn PK 593 và 2 tiểu đoàn bộ đội địa phương tỉnh Phú Yên khẩn trương truy kích, ngăn chặn, bao vây, tiêu diệt địch rút chạy trên đường số 7; kiên quyết không cho địch có cơ hội co cụm về đồng bằng duyên hải Trung Bộ.

Nắm được ý đồ của địch chuẩn bị tháo chạy khỏi TX Cheo Reo, 16 giờ 30 ngày 18/3, Bộ Tư lệnh Sư đoàn ra lệnh cho các đơn vị nổ súng tiến công, đồng thời lệnh cho Trung đoàn 64 khẩn trương cơ động về nam Cheo Reo để cùng Tiểu đoàn 9 hình thành tuyến chốt chặn địch, khóa chặt thung lũng Cheo Reo. Chấp hành mệnh lệnh của Bộ Tư lệnh Sư đoàn, Trung đoàn 48 nhanh chóng đánh chiếm TX Cheo Reo và đến 8 giờ ngày 19/3, đã tiêu diệt và bắt sống cơ bản toàn bộ quân địch ở đây, làm chủ hoàn toàn thị xã này.

Với những trận đánh liên tiếp, táo bạo, tốc chiến, đến đêm 19/3, Sư đoàn 320 cơ bản tiêu diệt quân địch tháo chạy ở Tây Nguyên, loại khỏi vòng chiến đấu hơn 4.000 tên địch, bắt sống 3.000 (có nhiều sĩ quan), thu giữ và phá hủy hầu hết trang bị, phương tiện của Quân đoàn 2 ngụy.

Phát huy thắng lợi, Bộ Tư lệnh Sư đoàn lệnh cho Trung đoàn 64 và lực lượng thiết giáp tăng cường nhanh chóng tổ chức tiến công chặn địch ở Củng Sơn. Trung đoàn 95B ở lại Cheo Reo thu dọn chiến trường, giải quyết hậu quả chiến tranh; Trung đoàn 48 và Trung đoàn 9 cơ động ngay sau Trung đoàn 64 để kịp thời phối hợp tác chiến. Đúng 13 giờ ngày 24/3, Bộ Tư lệnh Sư đoàn ra lệnh cho Trung đoàn 64 nổ súng tiến công, đến 7 giờ ngày 25/3, ta đã tiêu diệt và bắt sống toàn bộ quân địch, giải phóng hoàn toàn quận lỵ Củng Sơn, kết thúc cuộc truy kích thần tốc trong 9 ngày (từ ngày 17-25/3/1975) của Sư đoàn 320 bằng những thắng lợi giòn giã: bắt sống khoảng 8.000 tên, thu giữ và phá hủy 1.400 xe, 6 tiểu đoàn pháo. Đây là trận then chốt thứ ba của Chiến dịch Tây Nguyên - do Sư đoàn 320 cùng các đơn vị tăng cường đảm nhiệm, đập tan âm mưu rút chạy bất ngờ nhằm bảo toàn lực lượng, thực hiện co cụm ở đồng bằng duyên hải Trung Bộ của địch.

Ngày 26/3, Sư đoàn 320 nhận lệnh tiến quân theo đường số 7, cùng LLVT tỉnh Phú Yên giải phóng TX Tuy Hòa và tỉnh Phú Yên. Đến 15 giờ ngày 1/4, sư đoàn cơ bản làm chủ TX Tuy Hòa gồm các quận: Tuy Hòa 1, Tuy An, Hiếu Xương đến đèo Cả và tiến tới giải phóng toàn bộ tỉnh Phú Yên.

Những chiến công nêu trên của Sư đoàn 320A, đã góp phần quan trọng vào sự toàn thắng của Chiến dịch Tây Nguyên (3/4/1975). Qua đó, khẳng định tài nghệ quân sự, tư duy sắc sảo, bản lĩnh, kinh nghiệm chiến trường và sự nhạy bén trước sự thay đổi tình hình của Bộ Tư lệnh và cơ quan tác chiến sư đoàn trong việc tạo lập thế trận vững chắc, linh hoạt; tạo và nắm chắc thời cơ, chỉ huy kiên quyết, hiệp đồng chặt chẽ trong tiến công địch phòng ngự, cũng như chuyển hóa thế trận kịp thời trong truy kích địch rút chạy. Đồng thời, thể hiện nghệ thuật bố trí đội hình, tổ chức sử dụng lực lượng trong quá trình chuẩn bị chiến đấu, cũng như vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức chiến thuật, thủ đoạn chiến đấu trong thực hành tiến công tiêu diệt địch.

Tạp chí QPTD