ASEAN cần 130 tỷ USD mỗi năm đầu tư năng lượng sạch

AEBF-25: Tăng cường liên kết khu vực thúc đẩy sự thịnh vượng chung. Ảnh minh họa

Từ ngày 15-18/10/2025, Diễn đàn Năng lượng ASEAN lần thứ 25 (AEBF-25) sẽ diễn ra tại Kuala Lumpur (Malaysia) với chủ đề “Thúc đẩy năng lượng ASEAN: Kết nối xuyên biên giới, xây dựng thịnh vượng”, cùng thời điểm với Hội nghị quốc tế lần thứ 5 về năng lượng và môi trường ASEAN (AICEE-5) và Hội nghị Bộ trưởng Năng lượng ASEAN lần thứ 43 (AMEM‑43).

Theo Trung tâm năng lượng ASEAN (ACE), việc tổ chức đồng thời ba sự kiện này nhằm tạo điều kiện kết nối giữa các nhà hoạch định chính sách, giới nghiên cứu và cộng đồng doanh nghiệp trong bối cảnh Malaysia đang giữ vai trò Chủ tịch ASEAN.

Tại hội nghị bộ trưởng vào tháng 10 tới đây, ASEAN dự kiến thông qua Kế hoạch hành động năng lượng ASEAN giai đoạn 2026–2030 (APAEC-III) để định hình kế hoạch dài hạn đến 2045, với tầm nhìn phát triển bền vững. Ba trụ cột chính của chuỗi sự kiện bao gồm: mở rộng chia sẻ điện tái tạo xuyên biên giới, triển khai công nghệ thu hồi – lưu trữ carbon và thúc đẩy huy động tài chính khí hậu không qua cơ chế tài chính xanh.

Với trọng tâm kết nối xuyên biên giới và tăng cường sự thịnh vượng trong khu vực, diễn đàn không chỉ thảo luận các vấn đề chuyên môn mà còn là hợp tác chính sách, kỹ thuật và xã hội hướng đến tăng trưởng công bằng và thực chất.

Các vấn đề ưu tiên kết nối tài chính xanh, mở rộng tài trợ và cơ chế hợp tác đa phương để thu hẹp khoảng cách đầu tư chuyển đổi năng lượng cũng là những nội dung được chú trọng. Bên cạnh đó, trong khuôn khổ sự kiện sẽ diễn ra lễ ký kết về mở rộng lưới điện ASEAN nhằm thúc đẩy liên kết mạng lưới điện xuyên biên giới.

Khoảng cách giữa nhu cầu và đầu tư thực tế vào năng lượng sạch ASEAN còn quá lớn

Năng lượng tái tạo hiện chiếm khoảng 33,6% công suất phát điện đã lắp đặt tại ASEAN (năm 2022), dự báo tăng lên trên 42,2% vào năm 2025. Tuy nhiên, trong tổng cung năng lượng sơ cấp toàn khu vực, năng lượng tái tạo mới chiếm khoảng 15,6%, còn cách xa mục tiêu 23% vào năm 2025. Điều này phản ánh rằng dù tốc độ lắp đặt nhanh, nhưng điện tái tạo vẫn chưa đủ thay thế các nguồn truyền thống trong tiêu dùng thực tế.

Mới đây, phát biểu tại hội nghị quan chức cấp cao về năng lượng ASEAN tháng 5/2025, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Năng lượng Malaysia - ông Fadillah Yusof, nhấn mạnh: “ASEAN cần đẩy nhanh đầu tư vào năng lượng xanh và củng cố mạng lưới điện khu vực để nâng cao an ninh năng lượng và thúc đẩy phát triển bền vững.”

Báo cáo Nền Kinh tế xanh Đông Nam Á do Bain & Company, GenZero, Google, Standard Chartered và Temasek công bố ngày 5/5 vừa qua, cho biết: Tỉ trọng đầu tư tư nhân vào các lĩnh vực xanh của các quốc gia trong nhóm SEA-6 (Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam) đã chứng kiến mức tăng trưởng ấn tượng 43% so với năm trước, đạt 8 tỷ USD. Trong đó, 60% tổng số thương vụ đến từ Malaysia và Singapore.

Ngành năng lượng tiếp tục chiếm hai phần ba tổng giá trị đầu tư xanh trong khu vực với quy mô thương vụ ngày càng tăng. Trong đó, năng lượng mặt trời ghi nhận mức tăng đầu tư lớn nhất (tăng 100%), trong khi các giao dịch trong lĩnh vực quản lý chất thải tăng 60% so với cùng kỳ năm ngoái, chủ yếu từ các dự án xử lý nước thải và tái chế.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), báo cáo năm 2022, ASEAN cần đầu tư khoảng 200 tỷ USD mỗi năm vào hệ thống năng lượng nói chung từ nay đến 2030 để đạt các mục tiêu chuyển đổi năng lượng và trung hòa carbon.

Tuy nhiên, thực tế là, mức đầu tư hiện tại chỉ vào khoảng 30–40 tỷ USD mỗi năm. Riêng đối với lĩnh vực năng lượng sạch, con số này cần tăng từ 72 tỷ USD hiện nay lên ít nhất 130 tỷ USD mỗi năm vào 2030. Số liệu này được tái xác nhận trong diễn đàn AEBF-24 tại Lào năm 2024.

Triển vọng năng lượng ASEAN và những vấn đề đặt ra

Diễn đàn kinh doanh năng lượng ASEAN lần thứ 24 tại Lào. Ảnh: ACE

Năm 2024, AEBF-24 diễn ra vào tháng 9 tại Lào, đã quy tụ 752 đại biểu đại diện cho 33 quốc gia từ 3 khu vực. 19 phiên họp đã được tổ chức với tổng cộng 121 diễn giả và người điều phối.

Tại sự kiện, ấn phẩm Triển vọng năng lượng ASEAN lần thứ 8 (AEO‑8) đã được giới thiệu, cung cấp dữ liệu quan trọng cho hoạch định chính sách. Các số liệu trong AEO‑8 thể hiện rõ xu hướng chuyển dịch năng lượng của ASEAN sẽ tăng mạnh tỷ lệ điện tái tạo, hướng đến mục tiêu 40% vào 2025.

Trong khi đó, quy mô tăng trưởng nhu cầu năng lượng (tiêu thụ năng lượng cuối cùng) dự kiến tăng 2,6 lần từ 2022 đến 2050, phản ánh đà phát triển kinh tế – đô thị hóa mạnh tại khu vực. Dẫn đến nhu cầu buộc phải tăng cường đầu tư cả về công nghệ và kết nối mạng.

AEO-8 cho biết, để triển khai đủ lượng điện tái tạo và hướng tới trung hòa carbon, ASEAN cần huy động khoảng 283 tỷ USD đầu tư vào năng lượng sạch, bao gồm điện tái tạo, công nghệ khí carbon thấp, lưu trữ năng lượng… Báo cáo cũng chỉ ra, công nghệ thu hồi carbon có thể đóng góp 8% vào cơ cấu điện vào năm 2050.

Tính đến cuối năm 2024, lưới điện ASEAN (APG) đã có 13 tuyến kết nối xuyên biên giới được hoàn thành, nhưng chỉ có 9 tuyến đang thực hiện chia sẻ điện thương mại thường xuyên, với tổng công suất khoảng 7.700 MW. Sự chênh lệch này phản ánh khoảng cách giữa năng lực kỹ thuật và các điều kiện pháp lý, thương mại để triển khai kết nối thực chất. Dự kiến, APG sẽ được mở rộng lên 16 tuyến trong giai đoạn tới.

Trong tiến trình hội nhập năng lượng khu vực, Việt Nam giữ vai trò là quốc gia kết nối trung tâm trên trục Bắc – Nam bán đảo Đông Dương. Hiện nay, Việt Nam có các tuyến kết nối điện xuyên biên giới với Lào, Campuchia và Trung Quốc, trong đó nhập khẩu điện từ Lào đang tăng mạnh với mục tiêu đạt 8.000 MW đến năm 2030. Điều đó góp phần quan trọng vào đảm bảo an ninh năng lượng và hỗ trợ triển khai Lưới điện ASEAN (APG).

Ngoài việc tham gia các sáng kiến song phương, Việt Nam cũng tích cực thúc đẩy hợp tác đa phương thông qua các cơ chế như LTMS-PIP (Dự án tích hợp điện giữa Lào – Thái Lan – Malaysia – Singapore), và đóng góp vào định hướng chính sách năng lượng ASEAN giai đoạn mới.

Mới đây, trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao ASEAN, ngày 26/5 tại Kuala Lumpur, Tập đoàn Sembcorp Industries Ltd (Singapore), Tổng công ty cổ phần Dịch vụ kỹ thuật dầu khí Việt Nam (PTSC) và Liên danh MY Energy (gồm Tenaga Nasional Berhad và Petronas của Malaysia) đã ký kết Biên bản thỏa thuận phát triển chung về năng lượng tái tạo tại Việt Nam, đặc biệt là điện gió ngoài khơi, để sản xuất điện sạch và xuất khẩu xuyên biên giới.

Dự án đề xuất này có tiềm năng cung cấp công suất bổ sung bên cạnh dự án hợp tác giữa Sembcorp Utilities và PTSC, vốn đã được Cơ quan Thị trường Năng lượng Singapore (EMA) cấp chấp thuận có điều kiện vào tháng 10/2023 để nhập khẩu 1,2 GW điện phát thải thấp từ Việt Nam sang Singapore qua tuyến cáp ngầm biển trực tiếp. Hiện, dự án đang được tiến hành nghiên cứu khả thi, làm rõ quy mô và phạm vi triển khai. Dự kiến một số kết quả nghiên cứu cũng sẽ được công bố trong tháng 10 tới tại AEBF-25.

Ngọc Linh