ASEAN và tương lai hội nhập tài chính

Những bước tiến triển

Hội nhập tài chính của ASEAN là một quá trình kéo dài, nhưng tính chất quan trọng đã được thể hiện kể từ Hội nghị Bộ trưởng Tài chính ASEAN năm 1997, tại Thái Lan. Bước cụ thể đầu tiên hướng tới hội nhập tài chính được thực hiện năm 2003, sau thỏa thuận giữa các Bộ trưởng Tài chính của ASEAN về Lộ trình hội nhập tiền tệ trong ASEAN.

Hội nghị Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương khu vực ASEAN lần thứ 6 diễn ra năm 2020 theo hình thức trực tuyến.

Tiếp theo là năm 2007, khi các nhà lãnh đạo ASEAN tuyên bố kế hoạch thành lập Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) trong khuôn khổ việc xây dựng Kế hoạch chi tiết AEC gồm các kế hoạch tự do hóa thương mại và dịch vụ, bao gồm dịch vụ tài chính, chế độ tài khoản vốn và tích hợp hệ thống tài chính.

Điều này có nghĩa là AEC có kế hoạch loại bỏ hạn chế đối với tài khoản vốn và dịch vụ tài chính nội khối, hài hòa và phát triển thị trường vốn, hài hòa các hệ thống thanh toán và quyết toán cũng như nâng cao trình độ cho các chuyên gia tài chính.

Đến năm 2011, Khuôn khổ Hội nhập Tài chính ASEAN được thành lập như là cách tiếp cận chính cho các sáng kiến nhằm thúc đẩy hội nhập lĩnh vực tài chính. Với mục tiêu là một khu vực tài chính bán hội nhập năm 2020, mục tiêu chính của khuôn khổ bao gồm cung cấp các dịch vụ tài chính nội khối ASEAN, nâng cao năng lực và phát triển thị trường vốn ASEAN, tự do hóa dòng vốn, hài hòa hóa các hệ thống thanh toán và quyết toán và giám sát và sắp xếp tài chính khu vực. Các cơ sở của AEC trong năm 2015 chỉ thúc đẩy tiến trình đang diễn ra. Hiện tại, ASEAN thực hiện hai bước rất khác biệt trong việc hoàn thành mục tiêu Khuôn khổ hội nhập tài chính ASEAN.

Trong một khu vực mà thương mại nội khối ASEAN vẫn chưa đạt mức cao, thương mại song phương ở Đông Nam Á từ lâu bị chi phối bởi việc sử dụng đồng USD. Điều này chủ yếu là do sự ổn định và tính thanh khoản của đồng USD, đồng thời do ASEAN thiếu một đồng tiền khu vực.

Tuy nhiên, các giao dịch sử dụng đồng USD làm cho thương mại, đầu tư và kinh doanh kém hiệu quả hơn vì phải mất nhiều thời gian chuyển đổi các đồng nội tệ sang đồng USD và chuyển đổi chúng trở lại. Việc quá tin tưởng vào đồng USD khiến đồng USD mạnh lên, điều này có thể làm cho đồng nội tệ giảm giá và giao dịch trở nên đắt hơn. Hơn nữa, các đồng nội tệ của ASEAN dao động tương đối mạnh so với đồng USD, do đó, có thể ảnh hưởng đến giá trị nợ nước ngoài.

Công cụ tạo thuận lợi cho dòng chảy thương mại

Năm 2016, Thái Lan và Malaysia bắt đầu hợp tác song phương về thanh toán bằng nội tệ và tiếp theo là Indonesia năm 2018. Mục đích là thiết lập một khuôn khổ tiền tệ cho phép sử dụng đồng nội tệ để tạo thuận lợi cho thanh toán xuyên biên giới và dòng chảy thương mại. Khuôn khổ này được gọi là Khuôn khổ thanh toán tiền tệ địa phương (LCS) cho phép thực hiện giao dịch song phương bằng cách sử dụng đồng nội tệ trong mỗi quốc gia. Mục tiêu là giảm sự tin tưởng quá mức vào đồng USD như là đơn vị tiền tệ được sử dụng cho các giao dịch thương mại và tạo ra sự ổn định của đồng nội tệ bằng cách đa dạng hóa trao đổi tiền tệ. Cuối cùng, LCS cũng là một động thái chiến lược trong việc phát triển hiệu quả thương mại bằng cách thực hiện giao dịch trực tiếp mà không cần phải mua và bán đồng USD để chuyển đổi.

Trong quá trình thực hiện, các ngân hàng Trung ương (NHTƯ) ASEAN (NHTƯ Malaysia, NHTƯ Thái Lan và NHTƯ Indonesia) chỉ định một số ngân hàng tại các quốc gia tương ứng làm Đại lý tiền tệ chéo được chỉ định (ACCD). Đây là những ngân hàng có khả năng tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch bằng ngoại tệ, có kinh nghiệm cung cấp các dịch vụ tài chính khác nhau và có quan hệ tốt với các ngân hàng ở các nước đối tác.Hiện tại, có 7 ngân hàng AACD do Indonesia chỉ định, 6 ngân hàng ACCD do Malaysia chỉ định và 5 ngân hàng ACCD do Thái Lan chỉ định. Hiện hợp tác LCS mở rộng bao gồm Nhật Bản và Trung Quốc.

Dù thương mại giữa các quốc gia này vẫn bị chi phối nhiều bởi đồng USD, nhưng việc thực hiện LCS cho thấy một xu hướng tích cực. Khuôn khổ LCS mang lại một số lợi ích đáng chú ý vì hệ thống thanh toán hiệu quả hơn sẽ giúp các các giao dịch được thực hiện nhanh hơn, cung cấp công cụ bảo hiểm rủi ro thay thế cho tài trợ xuất khẩu và đầu tư trực tiếp, đồng thời giải quyết giao dịch với các loại tiền tệ đa dạng. Theo đó, đa dạng hóa được hy vọng có thể hỗ trợ ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy nền kinh tế hồi phục. Việc sử dụng LCS có khả năng mang lại những thay đổi cấu trúc trong việc lập hóa đơn thanh toán trong ASEAN. Mặc dù tỷ lệ sử dụng nội tệ cho thương mại và đầu tư vẫn còn nhỏ - với chỉ khoảng dưới 10% giao dịch được thực hiện bằng nội tệ so với đồng USD - vẫn có hy vọng lớn về việc sử dụng rộng rãi hơn khuôn khổ LCS. Tính đến năm 2019, tổng thương mại được thực hiện bằng LCS đã tích lũy lên đến 83 tỷ USD. Đây là một bước đi chậm và nhỏ đối với con đường dài cho khả năng phục hồi tiền tệ ở ASEAN.

Thanh toán QR xuyên biên giới

Tương tự, Indonesia gần đây tạo ra một sáng kiến mở rộng các tính năng và dịch vụ của Mã phản hồi nhanh Tiêu chuẩn Indonesia (QRIS). Sáng kiến được nhắc lại năm 2021 và sau đó là cam kết thiết lập tính liên kết QR trong nước và khu vực. Điều này phù hợp với Lộ trình Bandar Seri Begawan (BSBR) - chương trình nghị sự chuyển đổi kỹ thuật số của ASEAN đẩy nhanh quá trình phục hồi kinh tế và hội nhập kinh tế kỹ thuật số của ASEAN do AEC thông qua. Việc này tái khẳng định cam kết của ASEAN đối với chương trình nghị sự 5 năm hướng tới sự phát triển của Hiệp định Kinh tế Kỹ thuật số và các cuộc đàm phán Hiệp định Khung Kinh tế Kỹ thuật số (DIFA) năm 2025.

Tài liệu này đặc biệt tập trung vào việc tạo ra kết nối tài chính, thanh toán và dịch vụ với Khung Chính sách Thanh toán ASEAN, và nội dung này cũng được lưu ý trong tuyên bố chung được đưa ra trong Hội nghị Bộ trưởng Tài chính ASEAN và Hội nghị Thống đốc NHTƯ (AFMGM) lần thứ 8 trong năm nay. Khung chính sách thanh toán ASEAN cho thanh toán bán lẻ xuyên biên giới thuộc giai đoạn “Tăng tốc”, theo đó, nhằm mục đích triển khai thanh toán kỹ thuật số xuyên biên giới thông qua QR trong khu vực ASEAN. Điều này nhằm tăng cường thúc đẩy bao trùm tài chính thông qua dịch vụ tài chính kỹ thuật số và kết nối thanh toán khu vực nhằm đẩy nhanh Chiến lược chuyển đổi kỹ thuật số toàn diện, bao gồm việc phát triển Khung mã QR có thể hoạt động liên ASEAN năm 2022. Điều này phù hợp với Sáng kiến Kết nối Thanh toán ASEAN, đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hội nhập tài chính và kết nối các giao dịch tài chính trong ASEAN.

Cần lưu ý rằng, thanh toán QR là một phương thức thanh toán đáng tin cậy, chi phí phải chăng và hiệu quả, có tiềm năng thúc đẩy sự tham gia của các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong thương mại hàng hóa và dịch vụ quốc tế, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch do tính thiết thực và tiện lợi. QR xuyên biên giới có tiềm năng trong việc tăng hiệu quả giao dịch và đẩy nhanh quá trình số hóa thương mại và đầu tư. Hơn nữa, sáng kiến này có tiềm năng song hành với khuôn khổ LCS giúp duy trì ổn định kinh tế vĩ mô.

Minh Hải (tổng hợp)