Australia - Papua New Guinea chưa thể có hiệp ước quốc phòng

Ngày 17/9, Thủ tướng Australia Anthony Albanese đã rời Port Moresby, Papua New Guinea mà không có được thỏa thuận quốc phòng - Hiệp ước phòng thủ chung Pukpuk - như dự định ban đầu, gây ra sự thất bại cho chiến lược giảm thiểu ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các quốc gia Thái Bình Dương. Ông Albanese đã hạ thấp tầm quan trọng của sự chậm trễ này vào đầu tuần, cho rằng các cuộc thảo luận của nội các đã bị trì hoãn do lễ kỷ niệm độc lập của Papua New Guinea. Thay vào đó, hai chính phủ đã ký một thông cáo chung và cam kết tiếp tục đàm phán về hiệp ước phòng thủ rộng hơn.

Thỏa thuận với Papua New Guinea dự kiến sẽ ràng buộc hai nước vào các thỏa thuận quốc phòng chung trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công quân sự, và cho phép công dân của cả hai nước phục vụ trong lực lượng quốc phòng của nước kia. Các cuộc tập trận chung, khả năng tương tác kỹ thuật tốt hơn và hợp tác mới về chuẩn bị an ninh mạng đều được đưa vào thỏa thuận.

Phát biểu tại một cuộc họp báo ở Port Moresby, ông Albanese cho biết văn bản thỏa thuận quốc phòng đã được xác nhận nhưng cả hai chính phủ vẫn còn nhiều việc phải làm. Ông nói: "Chúng tôi sẽ xem xét các quy trình nội các tương ứng và dự kiến sẽ hoàn tất việc ký kết hiệp ước, với nội dung đã được thống nhất, trong những tuần tới".

Ông Marape cho biết năng lực phòng thủ của Papua New Guinea không đủ để bảo vệ đất nước và người dân, khiến việc chia sẻ các thiết lập an ninh với Australia trở nên cần thiết. Ông nhấn mạnh rằng hiệp ước mới là đề xuất của Papua New Guinea, không phải của Australia, và nó sẽ không ảnh hưởng đến chủ quyền của Papua New Guinea. “Một hiệp ước an ninh cho Papua New Guinea sẽ là hiệp ước an ninh cao nhất mà chúng tôi từng dành cho bất kỳ quốc gia nào”, ông nói.

Bộ trưởng Ngoại giao Papua New Guinea Justin Tkatchenko gọi thỏa thuận này là “một công việc đang được tiến hành”, cho biết nó vẫn chưa được nội các ký kết. Các bộ trưởng dự kiến sẽ họp lại vào tuần tới.

Thủ tướng Australia Anthony Albanese và Thủ tướng Papua New Guinea James Marape.

Vẫn chưa rõ lý do chính xác tại sao thỏa thuận quốc phòng lại thất bại trước nội các Papua New Guinea. Các bộ trưởng đã lo ngại về chủ quyền của Papua New Guinea theo các điều khoản trong thỏa thuận, và cách tiếp cận của Trung Quốc đang làm thay đổi các mối quan hệ trên khắp khu vực Thái Bình Dương. Trung Quốc đã sử dụng nguồn tài trợ cơ sở hạ tầng và các thỏa thuận cho vay để xây dựng ảnh hưởng với các quốc đảo Thái Bình Dương, làm suy yếu mối quan hệ của Australia với khu vực và thử thách tầm ảnh hưởng ngoại giao của nước này.

Bà Sussan Ley, lãnh đạo phe đối lập ở Australia cáo buộc chính phủ vội vàng chụp ảnh thay vì thực hiện chính sách đối ngoại một cách thận trọng. “Ông Albanese đã thất bại trong bài kiểm tra của chính mình” - bà nói - “Ông ấy đã không lên kế hoạch cho những rủi ro trong khu vực của chúng ta”.

Trong khi đó, thỏa thuận Nakamal với Vanuatu cũng dự kiến được ký kết vào đầu tháng 9 này nhưng phải hoãn lại. Thỏa thuận này sẽ chứng kiến Australia chi tới 500 triệu USD trong một thập kỷ cho khả năng phục hồi biến đổi khí hậu, dịch vụ an ninh và nền kinh tế. Công đảng tin rằng cả hai thỏa thuận vẫn có thể được ký kết trong những tháng tới.

Tuy nhiên, bất kể sự trì hoãn là gì, đòn giáng mới nhất vào chiến lược Thái Bình Dương của Chính phủ Australia có thể không phải là sự bối rối nghiêm trọng về chính sách đối ngoại như Liên minh cầm quyền tuyên bố.

Ông Mihai Sora - Giám đốc chương trình quần đảo Thái Bình Dương của Viện Lowy, cho biết tình hình có thể phức tạp hơn dự đoán của ông Albanese, nhưng một thỏa thuận vẫn có thể đạt được. Ông nói với tờ Guardian Australia rằng các yêu cầu độc quyền về an ninh và cơ sở hạ tầng quan trọng sẽ luôn nhạy cảm đối với các quốc gia Thái Bình Dương mới giành được độc lập.

"Cả Thủ tướng Marape ở Papua New Guinea và Thủ tướng Jotham Napat ở Vanuatu đều hoàn toàn có ý định ký kết các thỏa thuận đã hoàn tất này. Cả hai đều đã phát tín hiệu trong phần lớn thời gian của một năm rằng động lực đã thúc đẩy việc ký kết thỏa thuận", ông nói.

Ông Sora cho biết ông Albanese, với sự hỗ trợ của Bộ trưởng Ngoại giao Penny Wong, nên tiếp tục thúc đẩy vụ việc, đặc biệt là khi Marape đã tuyên bố rõ ràng rằng Australia vẫn là đối tác an ninh được PNG lựa chọn.

Bộ trưởng Thái Bình Dương Pat Conroy tỏ ra bình tĩnh về sự trì hoãn ký kết thỏa thuận quốc phòng. Ông Conroy nhấn mạnh rằng các bộ trưởng ở Port Moresby hiểu rõ giá trị của một liên minh chính thức với Australia. Hiện tại chỉ có Mỹ và New Zealand có được vị thế đó. "Chúng tôi đã công khai và minh bạch. Chúng tôi đã gặp phải sự chậm trễ về mặt hậu cần", ông nói.

Nghiên cứu viên Henry Ivarature của Đại học Quốc gia Australia về Thái Bình Dương cho biết ông không kỳ vọng thỏa thuận sẽ được hoàn tất trước cuối năm 2025, nhưng tình hình hiện tại không phải là một thảm họa đối ngoại.

Cũng có những tiếng nói phản bác thỏa thuận quốc phòng. Tướng nghỉ hưu Jerry Singirok, tư lệnh lực lượng phòng thủ Papua New Guinea trong những năm 1990, cáo buộc ông Albanese đã “gài bẫy” ông Marape và nội các Papua New Guinea. “Nếu hiến pháp không được sửa đổi thì sẽ vi phạm hiến pháp của chúng ta. Mối đe dọa của Australia không phải là của chúng ta”, ông nói với tờ Guardian Australia. “Tại sao họ không thể tự tuyển dụng người của mình? Nếu người Papua New Guinea muốn gia nhập ADF, họ nên từ bỏ quốc tịch Papua New Guinea và trở thành người Australia”.

An Châu (Tổng hợp)