Nga ngỏ ý mua lại hệ thống phòng không tầm xa S-400 từ Thổ Nhĩ Kỳ?

Tin tức từ báo chí quốc tế thời gian gần đây đề cập đến việc Nga được cho là đã đề xuất với Thổ Nhĩ Kỳ, đề nghị mua lại các hệ thống phòng không S-400 mà Ankara đặt mua vào năm 2017 và tiếp nhận năm 2019.

Nếu thông tin này là chính xác, đây sẽ là một diễn biến bất ngờ, bởi thông thường nhà sản xuất không đi mua lại vũ khí đã xuất khẩu.

Nhưng trong bối cảnh hiện nay, lý do của Moskva không khó để đoán: chiến tranh tiêu hao, nhu cầu phòng thủ ngày càng cao, và áp lực duy trì các hợp đồng xuất khẩu nên có thể Nga phải tính đến cả phương án mua lại từ đối tác cũ.

Ngược lại, Thổ Nhĩ Kỳ có nhiều lý do để do dự hoặc thẳng thừng từ chối, từ ràng buộc hợp đồng cho tới lợi ích chiến lược rộng lớn hơn.

Vậy vì sao Nga lại muốn mua S-400? Thứ nhất, S-400 là lá chắn chủ lực trong mạng lưới phòng không nhiều tầng của Nga. Khi xung đột kéo dài, nhiều tổ hợp phải đưa vào triển khai, một số bị tổn thất hoặc hao mòn, khiến kho dự trữ giảm đi đáng kể.

Thay vì chờ dây chuyền sản xuất vốn cần thời gian và nguyên liệu, Moskva có thể tìm đến nguồn “có sẵn” để bổ sung nhanh chóng.

Thứ hai, việc sản xuất S-400 không hề dễ dàng. Đây là hệ thống hiện đại, đòi hỏi chuỗi cung ứng phức tạp, từ radar, tên lửa cho tới khí tài hỗ trợ.

Trong bối cảnh công nghiệp quốc phòng Nga đang phải căng mình cho nhiều loại vũ khí khác, việc mua lại S-400 từ nước đã hoàn tất hợp đồng có thể coi là giải pháp tiết kiệm thời gian và chi phí.

Thứ ba, Nga còn là nước xuất khẩu S-400 cho nhiều khách hàng. Nếu không đảm bảo tiến độ giao hàng, uy tín và lợi ích tài chính đều bị ảnh hưởng.

Do đó, việc bổ sung nhanh hệ thống từ bất kỳ nguồn nào, kể cả từ Thổ Nhĩ Kỳ, có thể giúp Nga duy trì chuỗi cung ứng xuất khẩu.

Tuy nhiên, Ankara nắm trong tay nhiều lý do để khước từ. Trước hết, các hợp đồng vũ khí quốc tế thường kèm điều khoản “người dùng cuối”, tức là bên mua không được phép bán lại hoặc chuyển nhượng khi chưa có sự đồng ý từ bên bán.

Về lý thuyết, bán lại cho chính Nga không bị ngăn cản tuyệt đối, nhưng chắc chắn đòi hỏi thỏa thuận pháp lý phức tạp và mang tính ngoại lệ.

Quan trọng hơn, S-400 từ lâu đã là “quân bài mặc cả” của Thổ Nhĩ Kỳ. Chính thương vụ này đã khiến Ankara bị loại khỏi chương trình tiêm kích tàng hình F-35 của Mỹ, đồng thời hứng chịu lệnh trừng phạt.

Nhưng cũng nhờ vậy, Thổ Nhĩ Kỳ có thể dùng S-400 làm đòn bẩy trong các cuộc thương lượng với Washington và NATO, từ chuyện tái gia nhập chương trình F-35, nhận F-16 mới, cho tới các gói hợp tác quân sự khác. Bán lại cho Nga đồng nghĩa Ankara tự đánh mất đòn bẩy quan trọng này.

Ngoài ra, động thái trả S-400 cho Nga sẽ gây tín hiệu chính trị nhạy cảm. Nó có thể bị nhìn nhận là Thổ Nhĩ Kỳ đang “ngả hẳn” về Moskva, phá vỡ thế cân bằng mà Ankara vẫn cố duy trì giữa hai khối đối lập.

Với tham vọng giữ vai trò trung gian và tự chủ, đây là điều mà giới lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ khó chấp nhận.

Cuối cùng, Thổ Nhĩ Kỳ đang nỗ lực phát triển hệ thống phòng không nội địa. Dù chưa thể thay thế hoàn toàn S-400, việc duy trì sở hữu hệ thống này giúp Ankara vừa có công cụ phòng thủ, vừa có mẫu để nghiên cứu tham khảo trong tiến trình tự chủ.

Đáng chú ý, đến nay chưa có nguồn chính thức nào từ cả Moskva lẫn Ankara xác nhận thông tin “mua lại” hệ thống phòng không tầm xa S-400 đang diễn ra.

Nhiều quan chức Thổ Nhĩ Kỳ thậm chí đã phủ nhận, cho rằng đây chỉ là tin đồn vô căn cứ. Điều đó cho thấy, nếu có trao đổi, rất có thể diễn ra ở kênh kín và chưa chắc dẫn đến thỏa thuận thực sự.

Nga có lý do rõ ràng để muốn mua lại S-400 từ Thổ Nhĩ Kỳ: nhu cầu bổ sung năng lực phòng không, tiết kiệm thời gian sản xuất và duy trì uy tín xuất khẩu.

Nhưng với Thổ Nhĩ Kỳ, lợi ích chiến lược, rủi ro ngoại giao và sức ép từ phương Tây khiến việc đồng ý gần như bất khả thi.

Vì thế, thương vụ “mua lại” này - nếu có tồn tại dưới dạng đề nghị - nhiều khả năng sẽ dừng lại ở mức tin đồn hoặc đàm phán hậu trường.

Trong thế cờ chồng chéo hiện tại, S-400 vẫn sẽ tiếp tục là lá bài mặc cả mà Ankara không dễ dàng đánh mất.

Việt Hùng

Theo TASS, Military Today