Ba gương mặt được trao học bổng quốc gia L'Oreál - UNESCO: Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học lần thứ 16

Trong không khí trang trọng tại thủ đô Hà Nội, Lễ trao giải L'Oreál - UNESCO: Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học (For Women in Science) năm 2025 đã đánh dấu một cột mốc đặc biệt: 16 năm hành trình tìm kiếm và tôn vinh những "viên ngọc" của nền khoa học Việt Nam.

Phát biểu tại buổi lễ, Giáo sư, Viện sĩ Châu Văn Minh - Chủ tịch Hội đồng Giám khảo, đã bày tỏ sự ngưỡng mộ sâu sắc trước 60 hồ sơ tham dự năm nay. Ông nhấn mạnh rằng quá trình lựa chọn là một "thử thách khó khăn" bởi chất lượng các đề tài nghiên cứu cao hơn bao giờ hết, bao quát từ khoa học sự sống đến khoa học vật liệu. Điều này cho thấy sự trưởng thành vượt bậc và sức sáng tạo không giới hạn của đội ngũ nữ trí thức Việt.

Ba gương mặt được xướng tên năm 2025 là đại diện tiêu biểu cho tinh thần dấn thân, giải quyết các bài toán "nút thắt" của thời đại: Biến đổi khí hậu, An ninh lương thực và Trí tuệ nhân tạo bền vững.

PGS.TS. Tô Thị Mai Hương: "Kiến trúc sư" cho nền nông nghiệp phát thải thấp

PGS. TS. Tô Thị Mai Hương là một nhà nghiên cứu tâm huyết trong lĩnh vực Công nghệ Sinh học Nông nghiệp và Sinh lý Thực vật.

Với trọng tâm là di truyền lúa và cơ chế đáp ứng với căng thẳng (stress) môi trường, bà đã có những đóng góp đáng kể trong việc tối ưu hóa khả năng chống chịu và dinh dưỡng của cây trồng thông qua các công cụ gen tiên tiến.

Nghiên cứu hiện tại của PGS. Hương tập trung vào việc ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen chính xác (prime editing) để thay đổi các gen phân bổ carbon trong cây lúa, nhằm mục đích giảm phát thải khí mê-tan từ ruộng lúa trong khi vẫn duy trì năng suất hạt cao. Công trình này mang lại tiềm năng lớn trong việc đảm bảo an ninh lương thực và chống biến đổi khí hậu thông qua việc tạo ra các giống lúa thân thiện với môi trường, phát thải thấp.

Trong suốt sự nghiệp của mình, PGS. Hương đã đạt được nhiều thành tựu, bao gồm chủ trì các dự án có tầm ảnh hưởng được tài trợ bởi NAFOSTED, VINIF và các tổ chức quốc tế (UKRI, NRF), cũng như công bố trên các tạp chí hàng đầu như Plant Journal. Bà được đánh giá cao về chuyên môn trong hợp tác quốc tế và hướng đi tiên phong trong việc áp dụng chỉnh sửa gen cho nông nghiệp bền vững.

Giải thưởng L’Oreál–UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học 2025 vinh dự được công nhận PGS. TS. TÔ THỊ MAI HƯƠNG, tôn vinh sự xuất sắc trong học thuật và sự cống hiến của bà cho khoa học vì cộng đồng. Bà được Hội đồng Giám khảo đề cử cho đề án “Nghiên cứu phát triển giống lúa phát thải khí mê-tan thấp và tiềm năng năng suất cao thông qua việc tối ưu phân bổ carbon trong cây và giảm dịch tiết rễ bằng công nghệ chỉnh sửa gen”.

Ông Wagih Ahmed, Tổng Giám đốc L’Oreál VietNam và ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam trao chứng nhận học bổng cho PGS.TS. Tô Thị Mai Hương.

Đề án giới thiệu hướng tiếp cận đột phá: ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen chính xác (prime editing) để cải tiến cây lúa. Chúng tôi tập trung vào các gen điều hòa phân bổ carbon, can thiệp mức độ biểu hiện gen bằng cách thay đổi vùng uORFs hoặc chèn thêm trình tự tăng cường phiên mã ngắn (STEs) vào trước vùng khởi động. Từ đó, nghiên cứu đánh giá ảnh hưởng của việc chỉnh sửa gen đến năng suất, dịch tiết rễ, hệ vi sinh vật rễ và đặc biệt là mức độ phát thải khí mê-tan.

Nghiên cứu mở ra tiềm năng to lớn trong việc phát triển các giống lúa ưu tú, không chỉ đảm bảo an ninh lương thực cho Việt Nam và thế giới mà còn chủ động đóng góp vào mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính toàn cầu. Đây là minh chứng cụ thể cho thấy công nghệ chỉnh sửa gen là chìa khóa kiến tạo nền nông nghiệp bền vững, thân thiện môi trường.

Công trình của PGS. Hương không chọn cách tiếp cận truyền thống mà đi sâu vào bản chất di truyền. Cô ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gen chính xác để can thiệp vào các gen điều hòa phân bổ carbon trong cây lúa. Bằng cách thay đổi vùng uORFs hoặc chèn thêm các trình tự tăng cường phiên mã ngắn, nghiên cứu hướng tới việc tối ưu hóa dòng chảy carbon, từ đó giảm lượng dịch tiết rễ - nguồn thức ăn cho vi khuẩn sinh khí metan.

PGS.TS. Phạm Kim Ngọc: Khai mở tiềm năng hiện thực hóa các hệ thống AI phần cứng phi von-Neumann

PGS. TS. Phạm Kim Ngọc - Trưởng Bộ môn Vật liệu Nano và Màng mỏng, Khoa Khoa học và Công nghệ Vật liệu, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG-HCM - là một nhà nghiên cứu ưu tú trong lĩnh vực Linh kiện Bán dẫn và Vật liệu Cấu trúc Nano.

Với trọng tâm là phát triển vật liệu mới cho các thiết bị bộ nhớ tiên tiến, bà đã có những đóng góp quan trọng trong việc nâng cao kiến thức về điện toán mô phỏng não (neuromorphic computing) và khớp thần kinh nhân tạo.

Nghiên cứu hiện tại của PGS. Ngọc tập trung vào việc khám phá kiến trúc Tính toán trong Bộ nhớ (In-Memory Computing - IMC) sử dụng trở nhớ (memristor), nhằm mục đích giải quyết "nút thắt cổ chai" của các hệ thống máy tính truyền thống bằng cách cho phép xử lý dữ liệu trực tiếp ngay trong bộ nhớ. Công trình này mang lại tiềm năng to lớn trong việc tạo ra phần cứng AI tốc độ cao, tiết kiệm năng lượng và mô phỏng hoạt động của não bộ con người, mở đường cho các công nghệ trí tuệ nhân tạo bền vững.

Trong suốt sự nghiệp của mình, PGS. Ngọc đã đạt được nhiều thành tựu đáng nể, bao gồm việc chủ trì nhiều dự án cấp quốc gia (NAFOSTED, VINIF), sở hữu 4 bằng sáng chế và là tác giả của hơn 50 bài báo quốc tế. Bà được kính trọng rộng rãi bởi sự đổi mới khoa học trong chế tạo vật liệu và vai trò lãnh đạo trong việc hướng dẫn thế hệ các nhà khoa học vật liệu trẻ tại ĐHQG-HCM.

Giải thưởng L’Oreál–UNESCO Vì sự phát triển phụ nữ trong khoa học 2025 vinh dự được công nhận PGS. TS. Phạm Kim Ngọc không chỉ tôn vinh sự xuất sắc trong học thuật mà còn tri ân sự cống hiến của bà trong việc mở rộng các giới hạn khoa học vì lợi ích cộng đồng. Bà được Hội đồng Giám khảo đề cử cho đề án “Nghiên cứu và chế tạo linh kiện, vi mạch trở nhớ ứng dụng làm khớp thần kinh nhân tạo trong hệ thống tính toán mô phỏng não”.

Sự phát triển bùng nổ của AI đang đẩy hạ tầng tính toán hiện tại đến giới hạn. Kiến trúc von-Neumann truyền thống, với sự tách biệt giữa bộ xử lý và bộ nhớ, tạo ra "nút thắt cổ chai", gây lãng phí năng lượng và làm chậm quá trình huấn luyện AI. Nhu cầu về các hệ thống AI tiết kiệm năng lượng, xử lý nhanh hơn, mô phỏng não bộ là vô cùng cấp thiết.

Ông Wagih Ahmed, Tổng Giám đốc L’Oreál VietNam và ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam trao chứng nhận học bổng cho PGS.TS. Phạm Kim Ngọc.

Đề án này khám phá giải pháp đột phá: kiến trúc tính toán trong bộ nhớ (IMC). IMC cho phép tính toán trực tiếp trong bộ nhớ, vượt qua nút thắt cổ chai truyền thống. Trọng tâm là sử dụng trở nhớ (memristor) – thiết bị điện tử với khả năng lưu trữ trạng thái analog, mô phỏng khớp thần kinh sinh học và tích hợp cao trong mảng thanh ngang. Để nâng cao độ tin cậy, chúng tôi tập trung vào trở nhớ tự chỉnh lưu (SRM), xây dựng nghiên cứu từ vật liệu đến linh kiện và vi mạch.

Nghiên cứu này mở ra tiềm năng hiện thực hóa các hệ thống AI phần cứng phi von-Neumann. Chúng sẽ có khả năng học tập vượt trội, xử lý song song và tiết kiệm năng lượng, gần với hoạt động của não bộ hơn bao giờ hết. Đây là nền tảng để phát triển các chip AI thế hệ mới, kiến tạo một kỷ nguyên AI mạnh mẽ và bền vững hơn.

TS. Linh Lê: Mở khóa tương lai cho xe điện và năng lượng tái tạo

Gương mặt thứ ba, đại diện cho thế hệ nhà khoa học trẻ vươn tầm quốc tế, là Tiến sĩ Linh Lê - hiện là Nghiên cứu viên Sau Tiến sĩ tại Đại học Stanford, Hoa Kỳ. Lĩnh vực mà chị theo đuổi đang là tâm điểm của cuộc đua công nghệ toàn cầu: Pin và Hệ thống lưu trữ năng lượng.

Ông Wagih Ahmed, Tổng Giám đốc L’Oreál Vietnam và ông Jonathan Wallace Baker, Trưởng đại diện UNESCO tại Việt Nam trao chứng nhận học bổng cho TS. Linh Lê.

Để hiện thực hóa giấc mơ về giao thông bền vững, thế giới cần những viên pin tốt hơn pin Li-ion hiện hành. TS. Linh Lê đã dồn tâm huyết vào nghiên cứu pin Lithium-Lưu huỳnh (Li-S) - loại pin có tiềm năng cung cấp mật độ năng lượng cao hơn và chi phí thấp hơn. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất của công nghệ này là hiện tượng dịch chuyển polysulfide và sự suy giảm của kim loại Lithium, khiến tuổi thọ pin bị rút ngắn.

Giải pháp của TS. Linh là thiết kế các chất điện giải lỏng đa chức năng tiên tiến. Bằng cách sử dụng đồng dung môi và phụ gia đặc biệt, chị đã tìm ra cách giảm thiểu sự hòa tan polysulfide và ổn định cực Anode Lithium. Sự kết hợp chặt chẽ giữa thực nghiệm nghiêm ngặt và mô phỏng lý thuyết đã giúp cô làm sáng tỏ cơ chế điện hóa phức tạp bên trong cell pin. Mục tiêu của nghiên cứu là đạt được mật độ năng lượng lên đến 350 Wh/kg với vòng đời dài. Thành công của cô sẽ là chìa khóa quan trọng để thương mại hóa pin Li-S, giúp xe điện có giá thành hợp lý hơn, vận hành xa hơn, từ đó giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Những thành tựu của ba nữ nhà khoa học PGS.TS. Tô Thị Mai Hương, PGS.TS. Phạm Kim Ngọc và TS. Linh Lê không chỉ dừng lại ở các bài báo quốc tế hay bằng sáng chế. Đó là những lời giải thiết thực cho cánh đồng lúa của người nông dân, cho những con chip trong máy tính tương lai và cho những chiếc xe điện chạy trên đường phố.

Họ là những người mở đường, tiếp nối những tấm gương thành công trước đó như PGS. TS. Hồ Thị Thanh Vân hay TS. Nguyễn Thị Hiệp - những người đã đưa khoa học Việt Nam bước ra ánh sáng quốc tế. Khi rào cản giới được gỡ bỏ, phụ nữ Việt Nam hoàn toàn có thể dẫn dắt những nghiên cứu tiên phong. Lễ trao giải năm 2025 khép lại, nhưng cũng đồng thời mở ra một chương mới cho hành trình nghiên cứu gian nan nhưng đầy vinh quang của các nhà khoa học nữ.

PV