'Nữ hoàng sân khấu' NSND Hương Thơm và 3 Huy chương Vàng liên tiếp

Nhân duyên với nghệ thuật tuồng

Sinh ra ở Thanh Hóa, Hương Thơm từ nhỏ phải xuống đồng mò cua bắt ốc, lội nước ngập đến gối.

Năm 1979, đoàn Tuồng Bắc Trung ương về tuyển tại trung tâm văn hóa huyện. Lúc ấy, cô bé 16 tuổi chỉ đứng xem ngoài cùng với bạn bè, không định tham gia. Nhưng nghệ sĩ Tiến Thọ nhìn thấy mời vào tuyển.

"Cháu không biết hát Tuồng, cháu không tuyển", chị từ chối. Nghệ sĩ Tiến Thọ kiên trì: "Không cần hát tuồng, hát bài gì cũng được, cháu có giọng là được".

NSND Hương Thơm trong chương trình "Lời tự sự".

Sau nhiều lần từ chối, Hương Thơm cuối cùng cũng tham gia tuyển sinh, hát vài câu bài Người đi xây hồ kẻ gỗ và diễn tiểu phẩm Đi cấy. Các nghệ sĩ tuyển sinh nhận ra ngay tố chất nghệ sĩ ở chị.

Ban đầu, bố mẹ không đồng ý cho con gái út rời xa gia đình. Sau sự thuyết phục của người thân, họ cho phép Hương Thơm đi tuyển vòng 2 tại thị xã Thanh Hóa.

Hành trang đầu tiên ra Hà Nội của Hương Thơm chỉ có 2 bộ quần áo và ruột chăn không vỏ. Lần đầu tiên trong đời chị được đi tàu hỏa, được thấy Hà Nội đông đúc.

NSND Hương Thơm trong các vở diễn:

Những bỡ ngỡ và thử thách đầu đời

Ngày đầu tại trường, Hương Thơm xấu hổ rơi nước mắt. Trong khi các bạn khác xinh đẹp, trang điểm, mặc quần loe thời thượng, chị chỉ có chiếc quần bảo hộ lao động màu xanh chị gái cho.

"Cháu xấu lắm, cháu về", chị khóc nức nở. Nhưng nghệ sĩ Tiến Thọ nói: "Về sao được, cắt khẩu rồi".

Giai đoạn học tập từ 1979-1983 học sinh sáng học hát, chiều học kỹ thuật biểu diễn, tối lại học tiếp. Bữa ăn chỉ có bo bo và 2 nắm mì mỗi ngày.

Dù vất vả, Hương Thơm phấn đấu trở thành 1 trong 5 học sinh giỏi nhất và làm Bí thư Chi đoàn của lớp. Để có thêm tiền sinh hoạt, ngoài giờ học, chị còn đan lưới bén dưới ánh đèn dầu, "mấy tháng bán được khoảng 15 nghìn đồng".

"Bố mẹ nghèo nhưng lúc nào cũng viết thư động viên: Con cố gắng học thật giỏi để bố mẹ ở nhà không phải lo", chị nhớ lại. Đó là động lực lớn nhất giúp chị vượt qua khó khăn.

Đường nghệ thuật của Hương Thơm không bằng phẳng. Sau khi tốt nghiệp và được biên chế ngay, chị phải chuyển từ đoàn Tuồng Bắc sang Tuồng Nam - nơi thiếu nghệ sĩ trẻ có tài năng. Điều này buộc chị phải học lại hoàn toàn, từ giọng hát đến vũ đạo theo phong cách khác.

"Hương Thơm khóc 7 ngày vì không biết sang sẽ làm gì, học gì", chị kể. Tại đoàn Tuồng Nam, chị gặp bạn đời Lưu Ngọc Nam - người giỏi chuyên môn, chuyên đóng kép chính, vừa là chồng vừa là thầy của chị.

Năm 1987, chị lại quay về đoàn Tuồng Bắc, bắt đầu lại từ đầu. "Bạn bè đã yên ấm với vai diễn cố định, còn Hương Thơm lại trở về con số 0", chị nhớ lại. Nhưng bằng sự kiên trì và tài năng, chị khẳng định bằng cách chăm chỉ học hỏi, sẵn sàng thay thế các vai diễn khi cần.

Thành tựu rực rỡ trên con đường nghệ thuật

Từ năm 1990-1995, Hương Thơm liên tiếp đạt huy chương vàng quốc gia. Đặc biệt năm 1995, với vai Quận chúa Ngọc Hoa trong vở Trần Hưng Đạo, dù chỉ xuất hiện 6 phút trên sân khấu, chị đã xuất sắc giành cả huy chương Vàng và giải Diễn viên trẻ tài sắc.

Với ba lần liên tiếp đoạt huy chương Vàng tại các hội diễn toàn quốc, NSND Hương Thơm đã khẳng định tài năng xuất chúng và sự cống hiến không ngừng nghỉ cho nghệ thuật tuồng truyền thống.

Các vai diễn nổi tiếng của Hương Thơm trong tuồng cổ như Đào Tam Xuân, Mộc Quế Anh, Liễu Nguyệt Tiêm; tuồng lịch sử và dân gian như Vợ Ba Cai Vàng, Trưng Chắc, Lý Chiêu Hoàng; tuồng hiện đại và nước ngoài có vai Sara trong Trái tim đá, Hơ Linh trong Rừng thức...

Đặc biệt, vai Đào Tam Xuân được coi là vai kinh điển, để đời của Nhà hát Tuồng Việt Nam. Vai diễn đòi hỏi nghệ sĩ phải mang trên mình bộ quần áo nặng 15kg với 24 lá cờ ở phía sau, mũ mãng, hia, hài - một thử thách lớn về thể lực và kỹ thuật.

NSND Hương Thơm kể về các vai diễn:

Truyền lửa cho thế hệ sau

Năm 2012, Hương Thơm được phong tặng danh hiệu NSND. Hiện tại, dù không còn thường xuyên biểu diễn, chị vẫn miệt mài với vai trò quản lý, giảng dạy và đào tạo tại Nhà hát Tuồng Việt Nam.

Chị mô tả nghệ thuật tuồng không chỉ yêu cầu kỹ năng hát, múa, diễn xuất mà còn đòi hỏi biểu diễn bằng binh khí. "Người nghệ sĩ tuồng phải có thanh sắc, sức khỏe, nếu không sẽ không hát được. Ngày trước, các nghệ nhân dạy cho chúng tôi từng ly từng tí. Khi đi vào phải ký chân ra làm sao, co lên như thế nào, bước vào cửa ra làm sao...".

Hương Thơm nhận danh hiệu NSND năm 2012.

Khi dạy học sinh, Hương Thơm luôn nhắc nhở: "Các con phải đặt mình vào nhân vật, phải đặt mình vào nỗi đau đấy mới thể hiện được".

Hơn cả, chị luôn truyền lửa đam mê: "Khi chưa biết về tuồng, tôi thấy nó thờ ơ như các bạn trẻ bây giờ. Nhưng khi biết rồi, tôi mới cảm nhận được tại sao đất nước ta lại có loại hình nghệ thuật hay, sâu sắc và độc đáo đến vậy".

Ảnh, Video: VTV, Tư liệu

Huy Minh