Bác Hồ gọi ấy là mùa xuân đến!

Qua thơ chúc Tết của Bác, chúng ta cũng có thể hình dung được phương hướng, nhiệm vụ trong năm tới của nước nhà. Không đợi đến khoảnh khắc sau Giao thừa, mà trước đó, khi ngày Tết đến dần, người dân đã hỏi nhau, phỏng đoán xem năm nay Bác chúc gì, nên khi nghe Bác đọc thơ chúc Tết, mọi người lắng từng từ, từng câu và nhiều người so sánh với phỏng đoán của mình. Đó là niềm hạnh phúc đầu năm mà ngỡ như "Bác Hồ gọi ấy là mùa xuân đến" như ca từ của nhạc sĩ Huy Thục, một trong những nhạc sĩ thành công nhất khi phổ nhạc thơ chúc Tết của Bác Hồ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm và chúc Tết gia đình cụ Nguyễn Thị Khánh (phố Lò Đúc, Hà Nội), ngày 30/1/1957. Ảnh tư liệu

Bác Hồ có 22 bài thơ chúc Tết đồng bào ta. Trừ bài thơ chúc Tết đầu tiên viết năm 1942 dưới thời Mặt trận Việt Minh, 21 bài còn lại, Bác viết với cương vị Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa để gửi đồng bào cả nước. Nội dung bài thơ chúc Tết của Bác thường có các phần: tổng kết tình hình năm qua, nhận định tình hình sắp tới, chúc mừng đồng bào nhân dịp xuân về và kêu gọi đoàn kết, thi đua để hoàn thành tốt nhiệm vụ... Lời thơ giản dị, dễ hiểu là mục đích của Bác, như hai câu kết trong thơ mừng xuân 1964, Bác viết:

Mấy lời thân ái, nôm na
Vừa là kêu gọi, vừa là mừng xuân.

Tới Tết Ất Tỵ 2025 này, bài thơ chúc Tết cuối cùng của Bác Hồ, bài "Thơ chúc Tết xuân Kỷ Dậu - 1969", đã được 56 năm. 56 năm qua, mỗi độ Tết đến xuân về, chúng ta không còn được nghe lời thơ chúc Tết ấm áp của Bác nữa. Bởi vậy, suốt thời gian đó, phút Giao thừa chính là lúc chúng ta nhớ Bác hơn mọi thời khắc. Trong dịp Tết này, mời các bạn cùng đọc lại bài thơ chúc Tết cuối cùng của Bác.

Bài "Thơ chúc Tết xuân Kỷ Dậu - 1969" gồm 6 câu lục bát:

Năm qua thắng lợi vẻ vang
Năm nay tiền tuyến chắc càng thắng to
Vì độc lập, vì tự do
Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào
Tiến lên! Chiến sĩ, đồng bào
Bắc - Nam sum họp xuân nào vui hơn.

"Năm qua thắng lợi vẻ vang" là Bác nhắc tới chiến dịch Mậu Thân năm 1968, quân ta đã đồng loạt đánh vào hầu hết các thành phố, thị xã của địch trên toàn chiến trường miền Nam. Quân giải phóng đã chiếm giữ thành phố Huế trong suốt 25 ngày đêm. Ở Sài Gòn, một lúc ta tiến công tòa Đại sứ Mỹ, Dinh Độc lập, Bộ Tổng tham mưu, Tổng nha Cảnh sát, Đài Phát thanh, sân bay Tân Sơn Nhất... làm cho Mỹ - ngụy bàng hoàng vì bất ngờ. Ở nông thôn ta giải phóng thêm 100 xã, phá thêm 600 ấp chiến lược, giải phóng cho 1,6 triệu dân khỏi ách kìm kẹp của Mỹ - ngụy.

Đúng như Bộ Chính trị đã nhận định, chiến dịch Tết Mậu Thân là "một đòn quyết định tạo chuyển biến nhảy vọt cho cuộc đấu tranh cách mạng ở miền Nam". Một điều đáng chú ý là chiến dịch Tết Mậu Thân bắt đầu sau khoảnh khắc Giao thừa, mà hiệu lệnh là bài thơ chúc Tết của Bác Hồ năm đó:

Xuân này hơn hẳn mấy xuân qua
Thắng trận tin vui khắp nước nhà
Nam Bắc thì đua đánh giặc Mỹ
Tiến lên! Toàn thắng ắt về ta!

Mặc dù sau ba đợt tiến công, lực lượng của ta cũng bị tổn thất, tình hình có lúc khó khăn, nhưng với cuộc thử sức và đà thắng lợi đó, Bác tin tương lai "chắc càng thắng to". Và đúng như vậy, từ năm 1969 trở đi, phong trào đấu tranh giải phóng miền Nam mỗi năm một phát triển mạnh, và đến mùa xuân năm 1975 đã thắng lợi hoàn toàn.

Bác nhắc lại mục đích chiến đấu hết sức thiêng liêng của dân tộc ta là "vì độc lập, vì tự do". Bác luôn coi rằng, với đất nước, con người, độc lập, tự do là cái quý nhất. Từ những năm bị giam trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, Bác đã từng viết:

Trên đời ngàn vạn điều cay đắng
Cay đắng chi bằng mất tự do.

Và khi với cương vị Chủ tịch nước kêu gọi đồng bào cả nước chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược, Bác đã nêu lên chân lý: "Không có gì quý hơn Độc lập, Tự do". Trong bài thơ chúc Tết này, Bác không chỉ nhắc lại mục đích chiến đấu là "vì độc lập, vì tự do", mà Bác còn chỉ ra cách thức thực hiện nhiệm vụ đó, là phải đánh thế nào cho "Mỹ cút" trước để "ngụy nhào" sau. Đó là một chiến lược hết sức quan trọng của người lãnh đạo "biết địch, biết ta". Và thực tế quân, dân ta đã làm đúng như điều Bác dạy: sau những thất bại quá nặng nề, lính Mỹ buộc phải rút về nước. Nhiệm vụ "đánh cho Mỹ cút" của quân và dân ta đã hoàn thành. Và khi đó chuyện "ngụy nhào" là tất yếu, sớm muộn chỉ còn ở thời gian.

Như trên đã nói, phần kết bài thơ chúc Tết của Bác thường là lời kêu gọi, nhưng nội dung kêu gọi tùy thuộc vào giai đoạn lịch sử. Ở bài thơ chúc Tết xuân Tân Mão -1951, Bác kêu gọi:

Toàn dân hăng hái một lòng
Thi đua chuẩn bị Tổng phản công
kịp thời.

Sau khi nước nhà tạm thời chia cắt, lời kêu gọi của Bác bao giờ cũng hướng tới thống nhất đất nước, như thơ chúc Tết xuân Canh Tý - 1960:

Cả nước đồng lòng hăng hái tiến lên
Thống nhất nước nhà, Bắc, Nam vui vẻ...

Nhưng những lời kêu gọi ấy chưa bao giờ thống thiết, thúc giục như hai câu kết trong bài thơ chúc Tết cuối cùng này:

Tiến lên! Chiến sĩ, đồng bào
Bắc - Nam sum họp, xuân nào vui hơn!

Trong thơ sẵn nhạc, trong nhạc như có tiếng kèn đồng xung trận. Tôi may mắn cùng đơn vị đã được nghe lời kêu gọi này qua giọng Bác vào Giao thừa năm 1969, và ngay sau đó được nghe bài hát do nhạc sĩ Huy Thục phổ nhạc bài thơ này. Mỗi người lính chúng tôi như có thêm sức mạnh và tin tưởng ngày thống nhất, ngày "Bắc Nam sum họp" đã đến gần. Phải chăng chiến lược đấu tranh giải phóng dân tộc của ta ở những năm cuối cuộc chiến tranh căn bản đã được "lập trình" trong bài thơ chúc Tết cuối cùng của Bác?

Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với các cháu thiếu nhi trong dịp Người về thăm và chúc Tết đồng bào tỉnh Hà Bắc (nay là Bắc Ninh), Xuân Đinh Mùi, 9/2/1967.

Đây là một trong ba bài thơ chúc Tết của Bác được viết bằng thể lục bát truyền thống, số còn lại viết theo thể thơ tự do, trừ một bài lục bát biến thể. Về nghệ thuật, theo tôi, đây là bài thơ hay nhất so với các bài thơ chúc Tết còn lại. Với bố cục chặt chẽ, vừa tổng kết được tình hình quá khứ, dự đoán cho tương lai, khẳng định lại mục đích chiến đấu vì độc lập, tự do và thống nhất đất nước của nhân ta, cùng việc vạch ra chiến lược đánh địch ...bài thơ sử dụng thể thơ lục bát hết sức nhuần nhuyễn.

Về vần, Bác sử dụng vần tuyệt đối trong toàn bài: càng vần với vang, cho vần với do, và ba chữ nhào, bào, nào vần với nhau. Về điệu, tất cả các chữ thứ hai trong câu bát đều thanh bằng, các chữ thứ tư trong câu bát đều thanh trắc giống như trong "Truyện Kiều" của cụ Nguyễn Du. Riêng câu lục, chỉ có một câu phá cách, chữ thứ hai thanh trắc, chữ thứ tư thanh bằng là câu: "Vì độc lập, vì tự do", nhưng được Bác ngắt nhịp 3/3 (chứ không ngắt nhịp 2/2/2 thường tình) giống như sự ngắt nhịp của 26 câu lục phá cách trong "Truyện Kiều"! Điều này chứng tỏ rằng Bác Hồ rất yêu mến "Truyện Kiều" và tinh thông thể thơ lục bát.

Hơn năm mươi lăm năm Bác đã đi xa, cùng với "Di chúc", những tác phẩm thơ văn của Bác để lại là tài sản vô giá đối với dân tộc ta. Mỗi dịp Tết đến, xuân về, chúng ta đọc lại từng câu, ngẫm nghĩ và cảm nhận bao điều lớn lao, sâu xa từ những con chữ bình thường giản dị. Đó là thơ Bác nói chung và đặc biệt ở bài thơ chúc Tết này.

Chủ tịch Hồ Chí Minh

Thơ mừng Tết Quý Tỵ - 1953

Mừng năm Thìn vừa qua,
Mừng Xuân Tỵ đã tới.
Mừng phát động nông dân,
Mừng hậu phương phấn khởi.
Mừng tiền tuyến toàn quân,
Thi đua chiến thắng mới.
Mừng toàn dân đoàn kết,
Mừng kháng chiến thắng lợi.
Mừng năm mới, nhiệm vụ mới,
Lực lượng mới, thành công mới.
Mừng toàn thể chiến sĩ và đồng bào,
Mừng phe dân chủ, hòa bình thế giới.

THƠ CHÚC TẾT XUÂN ẤT TỴ - 1965

Chào mừng Ất Tỵ xuân năm mới,
Nhà nước ta vừa tuổi hai mươi,
Miền Bắc xây dựng đời sống mới vui tươi,
Miền Nam kháng chiến ngày càng tiến tới,
Đồng bào hai miền thi đua sôi nổi,
Đấu tranh anh dũng, cả nước một lòng,
Chủ nghĩa xã hội ngày càng thắng lợi!
Hòa bình thống nhất ắt hẳn thành công!

Vương Trọng