Bài 2: 'Cuộc cách mạng' tái cấu trúc hệ thống hành chính

Vì vậy, việc tinh gọn, sắp xếp bộ máy phải được “nâng cấp” thành “cuộc cách mạng” cải cách hành chính một cách toàn diện, triệt để, nhằm tạo nền tảng vững chắc, bảo đảm cho đất nước thực sự chuyển mình trong giai đoạn phát triển mới, sánh vai với cường quốc năm châu.

Không thể chậm trễ

Bộ máy cồng kềnh gây lãng phí và kìm hãm sự phát triển đã từng được chỉ ra là một trong những nguyên nhân dẫn đến nhiều chủ trương, chính sách của Đảng chậm đi vào thực tiễn cuộc sống, một số chủ trương được triển khai mang tính hình thức, hiệu quả không cao. Có thể khẳng định, với quyết tâm lớn, lộ trình bài bản, việc tinh gọn bộ máy đã được T.Ư cân nhắc, bàn thảo kỹ càng để đưa vào Nghị quyết 18-NQ/TW. Đây là một chủ trương đúng đắn, phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.

Chủ tịch nước Lương Cường, Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài và các đồng chí lãnh đạo Trung ương, Thành phố chụp ảnh với các cán bộ chủ chốt của xã, phường mới tại Hà Nội ngày 30/6/2025. Ảnh: Thanh Hải

Theo đánh giá của Ban Chỉ đạo T.Ư, sau hơn 7 năm thực hiện Nghị quyết số 18- NQ/TW ngày 25/10/2017 của T.Ư khóa XII về "Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả" đã đạt được một số kết quả quan trọng. Tuy nhiên, do nhận thức của một số cán bộ cấp ủy, chính quyền, địa phương, đơn vị chưa đầy đủ, nên tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị còn cồng kềnh, hoạt động chưa hiệu quả. Chi phí vận hành hệ thống tổ chức bộ máy lớn, nên nguồn lực cho đầu tư phát triển hạn chế… Những tồn tại này gây lãng phí, kìm hãm sự phát triển và là một trong những nguyên nhân dẫn đến nhiều chủ trương, chính sách của Đảng chậm đi vào thực tiễn cuộc sống. So với những thay đổi to lớn của đất nước sau 40 năm đổi mới, tổ chức bộ máy hệ thống chính trị cơ bản vẫn theo mô hình từ hàng chục năm trước, nhiều vấn đề không còn phù hợp điều kiện mới.

Thực tế cho thấy, dù liên tục được thực hiện, nhưng việc sắp xếp tổ chức bộ máy chưa đồng bộ. Một số bộ, ngành còn ôm đồm nhiệm vụ của địa phương, dẫn đến cơ chế xin - cho, dễ nảy sinh tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Tổ chức bộ máy còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, nhiều đầu mối; nhiệm vụ, quyền hạn giữa nhiều cơ quan, bộ phận còn chồng chéo. Phân cấp, phân quyền chưa đồng bộ, có chỗ bao biện làm thay, có nơi bỏ sót hoặc không đầu tư thích đáng. Rồi thực trạng bộ máy trong bộ, cơ quan ngang bộ nhiều tầng nấc, có cấp không rõ địa vị pháp lý; đơn vị trực thuộc có tư cách pháp nhân tăng, gia tăng tình trạng "bộ trong bộ"… Cùng với đó, thực tế cũng cho thấy, tinh giản biên chế nhiều nơi mới giảm số lượng theo cơ học, số lượng tinh giản biên chế chủ yếu vẫn là nghỉ hưu, nghỉ chế độ, chưa gắn với nâng cao chất lượng và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ. Bởi thế, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị theo hướng “Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu năng - Hiệu lực - Hiệu quả” đã trở thành ưu tiên hàng đầu để tạo sự bứt phá.

Trong các bài viết và phát biểu chỉ đạo, Tổng Bí thư Tô Lâm nhiều lần khẳng định hiện nay đã là thời điểm, thời cơ; là sự cấp thiết, là đòi hỏi tất yếu khách quan cho cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị để bộ máy hoạt động hiệu lực, hiệu quả và không thể chậm trễ hơn được nữa. Đây là vấn đề rất cấp bách, bắt buộc phải làm, càng làm sớm càng có lợi cho dân, cho nước vì đã nhiều Đại hội của Đảng từ các nhiệm kỳ trước từng đặt ra vấn đề này, đặc biệt là từ Đại hội XII đến nay.

Như con số đã được lãnh đạo Bộ Tài chính chỉ ra, lương và chi thường xuyên phục vụ hoạt động của bộ máy chiếm tới gần 70% tổng chi ngân sách. Đây là sự bất cập trong cơ cấu chi, nên nguy cơ tụt hậu và rơi vào bẫy thu nhập trung bình là hiện hữu. Trong khi ở các nước phát triển, mức chi thường xuyên cho bộ máy chỉ khoảng 48 - 50%, phần còn lại họ đầu tư cho phát triển, cho quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, an sinh xã hội..

Phát biểu tại phiên thảo luận tổ của Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng, chúng ta so sánh thôi cũng vô cùng sốt ruột. Vì sao không thể tăng lương, vì với bộ máy khổng lồ như hiện nay, nếu tăng lương thì chi phí thường xuyên sẽ lên đến 80 - 90% chi ngân sách. Nếu điều hành ngân sách như vậy đất nước có muốn cũng không phát triển được.

Người đứng đầu Đảng ta cũng nhận định, bối cảnh quốc tế ngày càng phức tạp, cùng những thách thức nội tại và bên ngoài đang đan xen buộc chúng ta phải đổi mới mạnh mẽ tư duy, cách làm và mô hình phát triển. Vì vậy, yêu cầu tinh gọn bộ máy lần này là một cuộc cải cách toàn diện, sâu sắc và đồng bộ, với những đột phá mới về thể chế, cơ cấu kinh tế, mô hình tăng trưởng và tổ chức bộ máy. Kèm theo đó là các tiêu chí rõ ràng, cụ thể để khắc phục được những chức năng, nhiệm vụ còn chồng chéo, giao thoa, bảo đảm nguyên tắc bộ máy mới phải tốt hơn bộ máy cũ.

Có thể nói, tinh gọn bộ máy là công việc khó, phức tạp, bởi động chạm đến tâm tư, tình cảm con người, nhưng đến lúc phải làm để bộ máy bớt cồng kềnh và giảm gánh nặng cho ngân sách, để dành nguồn lực đầu tư phát triển. Thực tế thời gian qua cho thấy, việc tinh gọn bộ máy Nhà nước đã phần nào tiết kiệm chi ngân sách, từ đó có thể tái đầu tư vào giáo dục, y tế, hạ tầng..., mang lại lợi ích lâu dài cho nền kinh tế và xã hội. Việc tinh gọn, sắp xếp bộ máy cũng giảm bớt đi sự chồng chéo, nhất là cấp trung gian và phân định rõ hơn nhiệm vụ giữa các bộ, ngành, các địa phương; chấm dứt tình trạng nhiều cửa thủ tục, "lấn sân", cản trở, thậm chí "vô hiệu hóa" lẫn nhau giữa phòng, ban, bộ phận,... khơi dậy tinh thần chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm trong đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức và người lao động.

Trung ương làm gương, địa phương hưởng ứng

Để thực hiện “cuộc cách mạng” trong sắp xếp tổ chức bộ máy, nhiều văn bản mang tính pháp lý đã được ban hành. Các cơ quan, ban Đảng T.Ư, Chính phủ, Quốc hội và các tổ chức chính trị - xã hội ở T.Ư đã đi đầu nêu gương thực hiện với phương châm “vừa chạy vừa xếp hàng” và theo tinh thần “T.Ư làm gương, địa phương hưởng ứng”, nên chỉ sau hơn 2 tháng triển khai thực hiện tổng kết Nghị quyết 18-NQ/TW, cả nước đã giảm 119 đầu mối cấp vụ của cơ quan, ban Đảng, đơn vị sự nghiệp của Đảng, cơ quan T.Ư MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội, giảm 4 cơ quan Đảng T.Ư; 25 ban cán sự đảng, 16 đảng đoàn ở T.Ư; 5 cơ quan của Quốc hội, 13 đầu mối cấp vụ, đơn vị; 5 bộ, cơ quan ngang bộ; 3 cơ quan thuộc Chính phủ, 13/13 tổng cục và tổ chức tương đương; 519 cục và tổ chức tương đương; 219 vụ và tổ chức tương đương; 3.303 chi cục và tương đương; 203 đơn vị sự nghiệp công lập; 227 đầu mối thuộc Tòa án Nhân dân các cấp; 108 đầu mối thuộc ngành Kiểm sát Nhân dân… Tại các tỉnh, TP, giảm 66 đảng ủy trực thuộc tỉnh ủy, thành ủy và 264 cơ quan tham mưu, giúp việc của đảng ủy; 63 cơ quan tham mưu, giúp việc cấp ủy cấp tỉnh; 644 đảng đoàn, ban cán sự đảng cấp tỉnh; 694 cơ quan tham mưu, giúp việc cấp ủy cấp huyện; 340 cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh; 1.438 cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp huyện.

Bằng nhiều giải pháp đồng bộ, khoa học nên các đơn vị có chức năng tương đồng được sáp nhập, giảm cấp trung gian, tăng cường phân cấp, phân quyền, cũng như ứng dụng công nghệ số trong quản lý, điều hành. Đặc biệt, các mô hình mới như "nhất thể hóa" chức danh lãnh đạo, chính quyền điện tử, cải cách thủ tục hành chính đã giúp giảm bớt tình trạng chồng chéo, quan liêu, nâng cao hiệu suất công việc.

Hà Nội ngày một phát triển văn minh, hiện đại. Ảnh: Phạm Hùng

Được đánh giá là địa phương đi đầu trong việc triển khai thực hiện Nghị quyết 18-NQ/TW, TP Hà Nội đã vào cuộc quyết liệt với “tư duy Thủ đô, hành động Hà Nội” theo định hướng của T.Ư và Tổng Bí thư Tô Lâm về những vấn đề đặt ra trong xây dựng thể chế hiện nay, trong chống lãng phí, sắp xếp, tinh gọn bộ máy. Đây cũng chính là những tiền đề, cơ sở quan trọng để thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo, khơi thông mọi nguồn lực, không bỏ lỡ thời cơ phát triển trong một giai đoạn mới với những yêu cầu, mục tiêu cao hơn. Ngày 22/11/2024, Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội đã thành lập Ban Chỉ đạo tổng kết Nghị quyết 18-NQ/TW do Bí thư Thành ủy Bùi thị Minh Hoài làm Trưởng ban để trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo tổng kết thực hiện Nghị quyết với yêu cầu đặt ra Hà Nội phải gương mẫu đi đầu. Trên tinh thần đó, các đơn vị, ngành, địa phương của Hà Nội đã vào cuộc tích cực trong rà soát việc triển khai thực hiện, xây dựng các phương án kiện toàn sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn, thực hiện đồng bộ trong cả hệ thống chính trị.

Thống kê cho thấy, từ năm 2018 đến 2024, Hà Nội đã thực hiện sáp nhập 74 phòng, ban chuyên môn thuộc UBND cấp huyện, giảm từ 401 phòng xuống còn 327 phòng; sáp nhập 1.292 thôn, tổ dân phố thành 623 đơn vị mới; sáp nhập 345 đơn vị trường học, cơ sở y tế có quy mô nhỏ. Cùng với việc sắp xếp các đầu mối, tinh giản biên chế, Hà Nội cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào các hoạt động quản lý hành chính, xây dựng chính quyền điện tử với 100% phường, xã áp dụng mô hình “một cửa điện tử”, 98% dịch vụ công mức độ 3, 4 được cung cấp trực tuyến; đưa vào ứng dụng Hệ thống đánh giá cán bộ theo hướng công khai, minh bạch, có phân loại và gắn trách nhiệm với kết quả công tác.

Có thể nói, việc tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động đã góp phần nâng cao chất lượng cải cách hành chính tại Hà Nội. Theo báo cáo cải cách hành chính quốc gia năm 2024, tỷ lệ người dân hài lòng với dịch vụ công cấp phường tại Hà Nội đã tăng từ 78,4% năm 2020 lên 92,7% năm 2024. Là địa phương tiên phong trong chuyển đổi số, Hà Nội nằm vị trí 16 trong xếp hạng toàn cầu về tiềm năng tăng trưởng đô thị (Brand Finance 2024); năm 2025, đứng đầu về Chỉ số thương mại điện tử Việt Nam (sau 7 năm liên tiếp ở vị trí thứ 2); đứng thứ 6 về Chỉ số chuyển đổi số cấp tỉnh; số DN KH-CN tại Hà Nội là 148 (chiếm 21% cả nước). TP đã triển khai hơn 5.034 tổ chuyển đổi số cộng đồng với hơn 30.000 thành viên. Tổ chức thử nghiệm Ứng dụng Công dân Thủ đô số (iHaNoi), Hồ sơ sức khỏe điện tử, Cấp lý lịch tư pháp trên VneID; Tỷ lệ DN khai thuế qua mạng là 99,5%, nộp thuế điện tử trên 99,1%.

Hà Nội cũng thực hiện đồng bộ việc tinh gọn tổ chức bộ máy gắn với cơ cấu lại đội ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, ngang tầm nhiệm vụ, có biên chế hợp lý. Đổi mới mạnh mẽ công tác tuyển dụng, đào tạo, đề bạt, bổ nhiệm, luân chuyển, điều động, đánh giá cán bộ thực chất; thực hiện tốt chế độ, chính sách đối với người lao động bị ảnh hưởng do sắp xếp lại tổ chức bộ máy. Đúng như quan điểm, yêu cầu bộ máy mới phải tốt hơn bộ máy cũ và đi vào hoạt động ngay, không để ngắt quãng công việc, không để khoảng trống thời gian; không để bỏ trống địa bàn, lĩnh vực; không để ảnh hưởng đến các hoạt động bình thường của xã hội, của người dân.

Theo TS Nguyễn Viết Chức (Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn văn hóa - xã hội, Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam), việc thực hiện thành công cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy của cả hệ thống chính trị lần này thể hiện ở chỗ không chỉ dừng lại ở việc thu gọn đầu mối mà đưa các cơ quan, tổ chức về đúng vị trí, tính chất, chức năng, nhiệm vụ và phù hợp với yêu cầu của quản trị quốc gia trong tình hình mới. Chỉ có cải cách quyết liệt, bền bỉ và hiệu quả mới giúp đất nước ta vượt qua thách thức, nắm bắt thời cơ và hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh, bền vững trong thời kỳ mới.

Sắp xếp bộ máy từ T.Ư đến địa phương trong thời gian qua đã tạo ra “cuộc cách mạng” về tinh gọn đầu mối, bộ máy, khắc phục tình trạng “giảm chỗ nọ phình chỗ kia”, giảm nhưng tổng thể vẫn tăng. Trong đó, vấn đề được nhiều ý kiến đề cập đến là sau quyết tâm, sau những giải pháp chính sự quyết liệt vào cuộc đồng bộ và thực chất đã làm nên hiệu quả.

(Còn nữa)

Khánh Linh - Nguyễn Vũ