Bài 2: Tự soi, tự sửa, nâng tầm thời đại

Nhưng cũng trên hành trình ấy, có những “lát cắt” khiến ta phải suy tư khi một số giá trị từng là nền tảng bị thử thách giữa cơn lốc của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và sự dịch chuyển không ngừng của các chuẩn mực xã hội. Tuy nhiên, cũng chính từ những “lát cắt” ấy lại càng khẳng định điều căn cốt: xây dựng và gìn giữ văn hóa trong Đảng không chỉ là yêu cầu đạo đức, mà là điều kiện sinh tồn và phát triển của Đảng trong thời kỳ mới.

Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Nguyễn Văn Phong tặng hoa chúc mừng Ban Chấp hành Đảng bộ UBND TP Hà Nội lần thứ nhất - nhiệm kỳ 2025 - 2030. Ảnh: Thanh Hải

Khi giá trị bị thử thách

“Tự soi, tự sửa” theo tinh thần Nghị quyết T.Ư 4 (khóa XIII) đã và đang được triển khai mạnh mẽ với yêu cầu từng tổ chức cơ sở Đảng, từng cán bộ, đảng viên nghiêm khắc kiểm điểm, nhìn nhận, đánh giá để tạo bước chuyển sâu sắc về nhận thức và hành động trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Cùng với đó, không phải ngẫu nhiên mà trong nhiều năm qua, cụm từ “xây dựng, chỉnh đốn Đảng” luôn trở thành điểm nhấn trong các nghị quyết, văn kiện của T.Ư. Bởi lẽ, chính trong quá trình phát triển mạnh mẽ của đất nước, đặc biệt là thời kỳ đổi mới và hội nhập, các giá trị đạo đức, văn minh trong Đảng vốn được rèn đúc qua cách mạng và kháng chiến, đã phải đối diện với những thử thách chưa từng có.

Báo cáo tại Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012 - 2022 (ngày 30/6/2022) nêu rõ, trong 10 năm, cấp ủy, Ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật hơn 2.700 tổ chức Đảng, gần 168.000 đảng viên. T.Ư, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra T.Ư kỷ luật hơn 170 cán bộ cấp cao diện T.Ư quản lý, trong đó có 33 Ủy viên, nguyên Ủy viên T.Ư Đảng, 3 Ủy viên Bộ Chính trị, 1 nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, hơn 50 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang.

Báo cáo tại phiên họp thứ 25 của Ban Chỉ đạo T.Ư về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực (ngày 1/2/2024) cho thấy trong năm 2023, cấp ủy, Ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật 606 tổ chức Đảng, hơn 24.160 đảng viên. Trong đó, thi hành kỷ luật 459 đảng viên do tham nhũng, 8.863 đảng viên do suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, vi phạm những điều đảng viên không được làm. Ban Chấp hành T.Ư, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra T.Ư thi hành kỷ luật 19 cán bộ diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý. Tính từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII đến hết năm 2023, đã kỷ luật 105 cán bộ diện T.Ư quản lý, trong đó có 22 Ủy viên, nguyên Ủy viên T.Ư Đảng.

Cuộc họp của Thường trực Ban Chỉ đạo T.Ư về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực gần đây (ngày 29/9/2025) tiếp tục chỉ ra, từ sau phiên họp thứ 28 (7/7/2025), cấp ủy, Ủy ban kiểm tra các cấp đã xử lý kỷ luật 13 tổ chức Đảng, 190 đảng viên. Ban Chấp hành T.Ư, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra T.Ư đã thi hành kỷ luật 8 cán bộ cấp cao thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý. Tính ra từ đầu năm 2025 đến nay có 19 cán bộ thuộc diện T.Ư quản lý bị xử lý kỷ luật.

Những con số đó phản chiếu một thực tế rằng khi quyền lực không được kiểm soát chặt chẽ, khi lợi ích vật chất và chủ nghĩa cá nhân len lỏi, những giá trị từng là nền tảng đạo đức của người đảng viên có thể bị thử thách đến tận cùng. Những con số đó không chỉ phản ánh sự nghiêm khắc, quyết tâm rất cao, nỗ lực rất lớn, nói đi đôi với làm của Đảng trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, mà còn cho thấy văn hóa trong Đảng đang bị thử thách gay gắt trước sự xâm nhập của chủ nghĩa cá nhân, lợi ích nhóm, cám dỗ vật chất và sự phai nhạt lý tưởng.

Thời đại mới, thách thức mới

Những con số “biết nói” nêu trên phần nào cho thấy trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng đang tồn tại những khoảng tối rất cần suy ngẫm, phân tích và đánh giá. Kết quả này trước hết thể hiện ý chí đấu tranh không khoan nhượng của Đảng trước cái xấu, cái sai và không có vùng cấm, không có ngoại lệ trong công tác điều tra, xử lý. Bên cạnh đó, có thể thấy những vụ việc về tham nhũng, tiêu cực đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự, uy tín, phẩm chất đạo đức, vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên; làm suy giảm niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ. Đây chính là hồi chuông cảnh tỉnh để mỗi cán bộ, đảng viên tự soi, tự sửa để không ngừng tu dưỡng, rèn luyện, hoàn thiện bản thân.

Thực tế nêu trên cũng cho thấy, khi văn hóa trong Đảng không còn là “bầu khí quyển” trong sạch bao trùm toàn diện, mà có nơi, có thời điểm chỉ là khẩu hiệu hoặc mang tính hình thức thì đạo đức khó giữ, niềm tin khó bền. Nơi nào thiếu sự tự rèn luyện, tu dưỡng, nêu gương, thiếu không gian đối thoại, thiếu tinh thần tự phê bình và phê bình chân thành, thì nơi đó dễ xuất hiện sự rạn vỡ trong lòng tổ chức. Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng không ít lần khẳng định, công tác xây dựng Đảng không chỉ để ngăn chặn suy thoái, mà còn để xây dựng Đảng thật sự trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ. Lời nhắc nhớ đó gợi một tầng ý sâu xa: nếu không chăm lo cho “cái gốc văn hóa” của người đảng viên - tức là đạo đức, nhân cách, lối sống, thì mọi cơ chế kiểm soát quyền lực, mọi quy định, kỷ luật chỉ là phần ngọn.

Như vậy, khi giá trị bị thử thách, điều cần thiết không chỉ là “chỉnh đốn”, mà còn phải “xây dựng”. Bởi nếu chỉ dừng lại ở việc xử lý sai phạm, mới dừng ở phần ngọn của vấn đề. Còn muốn ngăn ngừa từ gốc, phải bồi đắp văn hóa, phải khơi dậy phẩm chất tự giác, phải củng cố niềm tin nội tâm của người đảng viên vào những giá trị đạo đức và lý tưởng cộng sản. TS Trịnh Xuân Ngọc (Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng) đã có lần bày tỏ: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, thậm chí không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn là nền tảng nói chung của xã hội, cho sự tồn vong và phát triển. Đảng là bộ phận tiên tiến của xã hội. Vậy nên, văn hóa phải làm nền tảng cho công việc nói chung, trong đó có xây dựng Đảng. Đảng càng văn minh, nhân văn, càng phải lấy văn hóa làm nền tảng. Khi ta nói văn hóa làm nền tảng cho công việc xây dựng Đảng tức là chủ yếu nói đến văn hóa trong chính trị, trong nhân cách của cán bộ, đảng viên”.

Cả đất nước đang hòa mình vào kỷ nguyên của kinh tế thị trường, hội nhập toàn cầu và văn hóa số. Ở đó, những giá trị truyền thống phải đối diện với những hệ quy chiếu mới: lợi ích vật chất, tốc độ, hiệu quả, chỉ số, dữ liệu… - những thứ tưởng chừng trung tính nhưng lại tác động mạnh mẽ đến hành vi, lối sống và cả đạo đức công vụ của cán bộ, đảng viên. Thị trường mở ra cơ hội nhưng cũng khơi dậy áp lực vật chất chưa từng có, khiến con người dễ bị cuốn vào vòng xoáy lợi ích, khó giữ được sự cân bằng giữa cái “chung” và cái “riêng”. Hội nhập quốc tế làm giàu tri thức, mở rộng tầm nhìn, nhưng cũng mang theo sự pha trộn giá trị, đôi khi khiến người ta lúng túng giữa “đúng” và “thích”, giữa “phải” và “lợi”. Sự va chạm giá trị giữa các nền văn hóa, giữa chủ nghĩa cá nhân và tinh thần tập thể, giữa lợi ích quốc gia và áp lực hội nhập quốc tế... khiến việc giáo dục, bồi dưỡng đạo đức cách mạng trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Toàn cầu hóa truyền thông và văn hóa số tạo nên không gian công khai không biên giới, mỗi quyết định, mỗi hành động của người cán bộ đều có thể được xã hội soi chiếu dưới ánh sáng dữ liệu, mạng xã hội, công luận… tạo ra nhiều khoảng “nhiễu giá trị”.

Chính điều đó đặt ra yêu cầu ngày càng cao về chuẩn mực đạo đức, minh bạch và liêm chính. Nếu như trước đây, đạo đức cán bộ chủ yếu được kiểm nghiệm trong nội bộ, thì nay được “đánh giá” bằng cái nhìn của cả xã hội. Nhìn một cách công bằng, đó là áp lực nhưng cũng là động lực để Đảng xây dựng văn hóa lãnh đạo thích ứng với thời đại số - nơi liêm chính, công tâm, minh bạch không chỉ là đức tính, mà là năng lực chính trị.

Trọn vẹn niềm tin, vững vàng ý chí

Trong các diễn đàn học thuật, hội thảo chuyên môn gần đây, các chuyên gia đều chung quan điểm: xây dựng văn hóa trong Đảng không thể là chuỗi biện pháp hành chính, kiểm tra rời rạc, mà phải là chiến lược tổng thể, gắn chặt với phát triển con người, giáo dục chính trị tư tưởng và đổi mới phong cách lãnh đạo, quản trị; xây dựng văn hóa trong Đảng không thể dừng lại ở các phong trào rèn luyện, các khẩu hiệu đạo đức hay những quy định kỷ luật. Bởi nếu chỉ “chỉnh đốn” mà không “xây dựng bên trong”, thì cũng giống như sửa mái mà quên nền. Văn hóa trong Đảng phải trở thành “văn hóa chính trị”, tức là cách ứng xử có văn hóa của người nắm quyền với dân, với đồng chí, với tổ chức, với chính bản thân mình. Nói cách khác, văn hóa trong Đảng là “sức mạnh mềm” của Đảng cầm quyền tạo nên bản lĩnh và niềm tin. Đó là nền tảng để xây dựng đội ngũ cán bộ vừa “hồng” vừa “chuyên”, vừa có năng lực kiến tạo vừa có đạo đức, liêm khiết.

Nhiều chuyên gia còn nhận định, phải chuyển tư duy từ “chỉnh đốn - kỷ luật” sang “nuôi dưỡng - kiến tạo văn hóa”. Điều này có nghĩa thiết kế chính sách phải đi cùng với tạo dựng môi trường văn hóa cho cán bộ thực hành đạo đức nghề nghiệp hằng ngày. Là bởi văn hóa được nhìn nhận như “hàng rào bên trong” mạnh nhất chống suy thoái. Nơi nào văn hóa trong tổ chức mạnh, nơi đó quyền lực khó bị tha hóa; nơi đó cán bộ tự giác hơn, trách nhiệm hơn, ít phụ thuộc vào kiểm soát bên ngoài. Khi mỗi tổ chức Đảng trở thành “môi trường văn hóa”, mỗi cán bộ, đảng viên trở thành “chủ thể văn hóa”, thì sức mạnh nội sinh của Đảng sẽ được củng cố vững bền.

Niềm tin của Nhân dân vào Đảng, xét đến cùng, không chỉ đến từ thành tựu phát triển kinh tế, mà đến từ cách ứng xử có văn hóa của người cầm quyền. Khi người dân thấy cán bộ gần gũi, lắng nghe, hành xử công tâm, liêm khiết, niềm tin sẽ hình thành. Khi quần chúng Nhân dân thấy đảng viên nêu gương, nói đi đôi với làm, niềm tin sẽ được trao gửi. Niềm tin ấy chính là “tài sản chính trị” quý giá nhất, là sợi dây gắn kết giữa Đảng với Nhân dân, giữa quá khứ và tương lai. Bối cảnh mới đòi hỏi Đảng không chỉ lãnh đạo bằng quyền lực, mà phải dẫn dắt bằng văn hóa, tri thức và cả nhiệt huyết cùng tinh thần trách nhiệm.

Chiều 1/7/2025, Tổng bí thư Tô Lâm cùng Đoàn công tác T.Ư đã kiểm tra hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp tại xã Phúc Thịnh, phường Tây Hồ và Trung tâm phục vụ hành chính công TP Hà Nội. Phát biểu trong chuyến kiểm tra, Tổng Bí thư nhấn mạnh, đất nước đang bước vào Kỷ nguyên phát triển mới, đặt ra yêu cầu rất cao về đổi mới tổ chức bộ máy, phương thức lãnh đạo, điều hành và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của toàn hệ thống chính trị từ T.Ư đến cơ sở. Do đó, cán bộ, đảng viên phải là người tiên phong trong đổi mới tư duy quản lý, chuyển từ tư duy hành chính sang tư duy phục vụ, từ “làm hết trách nhiệm” sang “làm đến nơi đến chốn”, làm cho dân tin, dân thuận, dân ủng hộ… Những chỉ đạo cụ thể của Tổng Bí thư đã cho thấy sự cần thiết, cấp thiết phải xây dựng một hệ giá trị văn hóa mới thông qua tư duy và hành động của Đảng cầm quyền, của cán bộ, đảng viên trong thời đại mới.

GS.TS Nguyễn Xuân Thắng - Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận T.Ư khẳng định: “Xây dựng văn hóa trong Đảng có vai trò hệ trọng, quyết định đến công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh toàn diện; hình thành phong cách lãnh đạo dân chủ, khoa học, minh bạch, hiệu quả, phù hợp với yêu cầu phát triển mới trong điều kiện Đảng ta là Đảng duy nhất lãnh đạo, cầm quyền. Đồng thời, giúp cán bộ, đảng viên rèn luyện, tự hoàn thiện bản thân, giữ vững phẩm chất đạo đức cách mạng; ngăn chặn hiệu quả những biểu hiện suy thoái tư tưởng chính trị, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa””.

Nhìn lại những lát cắt của thời gian để thấy rằng khi Đảng vững vàng về đạo đức, giàu tính văn hóa, thì niềm tin của Nhân dân được củng cố, bền vững; ngược lại, mỗi khi những giá trị bị “thử lửa”, đồng nghĩa Đảng phải đối mặt với thử thách lớn nhất - thử thách niềm tin. Văn hóa trong Đảng xét đến cùng là sức mạnh giữ lửa cho hành trình dài. Đó là văn hóa của niềm tin, của trách nhiệm, của sự trong sáng trong tư duy và hành động. Đó là hành trình làm cho Đảng văn hiến trong tư duy, văn minh trong hành động, hiện đại trong quản trị. Khi văn hóa trở thành nền tảng trong Đảng, thì dù trước “cơn lốc” của kinh tế thị trường, hội nhập hay biến động toàn cầu, Đảng vẫn giữ được niềm tin, lý tưởng, sự tận trung với nước, tận hiếu với dân. Chính những lát cắt thời gian với bao suy tư, trăn trở, sẽ là động lực để Đảng tiếp tục tự soi, tự sửa, tự hoàn thiện để luôn xứng đáng với sứ mệnh lịch sử của mình.

(Còn nữa)

Hoàng Thu Vân - Nguyệt Thu