Bài 3: Những 'đội đặc nhiệm' từ cơ sở

Kết quả từ thực tiễn cho thấy, vai trò căn cốt là sự quyết tâm, vào cuộc quyết liệt của hệ thống chính quyền, cơ quan đoàn thể ở địa phương. Đó là những "đội đặc nhiệm" gõ cửa từng nhà, tìm hiểu cặn kẽ từng trường hợp để thấy rõ nút thắt ở đâu để vừa kết hợp vận động, tạo đồng thuận, vừa bảo đảm công bằng, khách quan, minh bạch trong áp dụng chế độ, chính sách.

Cán bộ hy sinh quyền lợi vì dân

Là địa phương cấp huyện duy nhất của tỉnh Thanh Hóa có Ban GPMB, hỗ trợ và tái định cư do UBND tỉnh Thanh Hóa thành lập, tại thị xã Nghi Sơn, công việc của những cán bộ làm công tác GPMB không kể thời gian, giờ giấc. Bên cạnh Khu kinh tế Nghi Sơn, nơi tập trung các dự án quy mô lớn về sản xuất xi măng, lọc hóa dầu, nhiệt điện... trên địa bàn thị xã còn có nhiều dự án hạ tầng đi qua, trong đó có dự án mở rộng Quốc lộ 1 và đường bộ cao tốc Bắc-Nam. Vì vậy, khối lượng GPMB mà chính quyền thị xã phải đảm nhận rất lớn, đòi hỏi sự tận tâm, tận lực của các cơ quan, đơn vị liên quan. Hơn 10 năm tham gia thực hiện công tác này, ông Mai Cao Cường, Giám đốc Ban GPMB, hỗ trợ và tái định cư thị xã Nghi Sơn bày tỏ: "Quan trọng nhất để tạo được đồng thuận là phải nắm bắt từng vướng mắc nhỏ của người dân. Khi những vướng mắc dần được gỡ bỏ, người dân sẽ chung sức cùng chính quyền, nhường đất đai, nhà cửa của mình, phục vụ cho phát triển chung của địa phương. Giai đoạn năm 2014-2015, khi thực hiện GPMB cho dự án mở rộng, nâng cấp Quốc lộ 1, trong hơn 1 năm, tôi đến từng nhà, vận động, thuyết phục người dân để dự án có mặt bằng thi công. Công việc của chúng tôi nhiều khi không có ngày nghỉ, không có giờ kết thúc".

Kinh nghiệm từ tỉnh Ninh Bình cho thấy, mô hình ban chỉ đạo GPMB ở địa phương cấp huyện do bí thư cấp ủy làm trưởng ban đã phát huy hiệu quả tích cực. Đơn cử như với dự án đường kết nối từ cao tốc Cầu Giẽ-Ninh Bình đến Quốc lộ 1 đi qua địa phận TP Ninh Bình và 2 huyện Hoa Lư, Yên Mô và TP Tam Điệp của tỉnh Ninh Bình, các địa phương này đều thành lập ban chỉ đạo, từ đó huy động bộ máy của UBND, mặt trận, các đoàn thể cùng tham gia công tác GPMB. Nhiệm vụ quan trọng nhất được ban chỉ đạo đặt ra là tuyên truyền để từng người dân hiểu rõ tầm quan trọng của dự án. Đối với các hộ dân trong diện thu hồi đất, tỉnh Ninh Bình áp dụng kịch trần theo khung chính sách, kiểm đếm đầy đủ, bảo đảm quyền lợi của người dân ở mức cao nhất. Ngoài ra, tại một số địa phương của tỉnh Ninh Bình, cán bộ làm công tác GPMB sẵn sàng dành một phần kinh phí bảo đảm cho tổ chức thực hiện bồi thường, tái định cư theo quy định của Nhà nước để hỗ trợ người dân. Việc cán bộ hy sinh quyền lợi của mình, dành phần đó cho người dân vùng dự án đã góp phần thiết thực để người dân đồng thuận, tin tưởng và sẵn sàng giao đất phục vụ thực hiện dự án.

Xây dựng Khu tái định cư Lộc An-Bình Sơn (Đồng Nai) phục vụ giải phóng mặt bằng dự án sân bay Long Thành. Ảnh: PHẠM TÙNG

Công khai, minh bạch phương án bồi thường, tái định cư

Cuối tháng 10-2020, tỉnh Đồng Nai đã bàn giao hơn 1.800ha đất phục vụ dự án xây dựng Cảng hàng không quốc tế Long Thành giai đoạn 1, giữ đúng cam kết với Chính phủ về tiến độ GPMB dự án trọng điểm này. Trong diện tích được bàn giao có 630ha đất của hơn 1.000 gia đình, còn lại là đất thuộc Công ty TNHH MTV Tổng công ty Cao su Đồng Nai. Diện tích đất cần thu hồi rất lớn, liên quan đến nhiều hộ dân, đã có những thời điểm, dự án GPMB sân bay Long Thành đứng trước nguy cơ chậm trễ, không đáp ứng được yêu cầu. Nhiều giải pháp kịp thời đã được tỉnh Đồng Nai thực hiện với mục tiêu quan trọng nhất là sự ủng hộ của người dân, tạo thuận lợi cho công tác thu hồi đất, GPMB. Theo ông Bùi Xuân Thống, Phó trưởng đoàn chuyên trách đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Nai: Kinh nghiệm quan trọng là bảo đảm tính công khai, minh bạch của phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Các nội dung liên quan đến bồi thường về đất, kiến trúc, cây trồng, tài sản trên đất, các khoản trợ cấp, khoản tiền thưởng... được công khai đến từng hộ dân. Qua đó, chính quyền địa phương kịp thời điều chỉnh các sai sót trong kiểm đếm, áp giá bồi thường, bố trí tái định cư. "Chính quyền có nhiều cuộc họp với người dân, thông tin rõ tất cả những vấn đề người dân quan tâm, qua đó, người dân yên tâm, tin tưởng", ông Bùi Xuân Thống chia sẻ.

Với số lượng lớn hộ dân bị ảnh hưởng của dự án sân bay Long Thành, việc bố trí tái định cư cho người dân là bài toán hóc búa được đặt ra từ đầu. Khu tái định cư Lộc An-Bình Sơn được triển khai xây dựng với diện tích hơn 280ha, có thể bố trí chỗ ở cho khoảng 28.500 người, nằm cách nơi ở cũ của người dân khoảng 10km. Khu tái định cư này được đầu tư hệ thống hạ tầng kỹ thuật, như: Điện, nước, phòng cháy, chữa cháy, trạm xử lý nước thải và hạ tầng xã hội thiết yếu, gồm trường học, trạm y tế, chợ. Đầu tháng 12-2020, 94 hộ dân đầu tiên nằm trong diện giải tỏa phục vụ dự án sân bay Long Thành đã bốc thăm nhận đất tái định cư tại khu Lộc An-Bình Sơn. Ông Bùi Xuân Thống cho biết, việc bố trí tái định cư cho người dân được tỉnh chuẩn bị kỹ, tập trung thực hiện. Tỉnh đã khảo sát thực địa, trên cơ sở quy định pháp luật và nhu cầu người dân, chính quyền kịp thời có điều chỉnh phù hợp. Ngoài xây dựng khu tái định cư, tỉnh Đồng Nai cũng thực hiện các dự án khác, như: Đào tạo, hỗ trợ dạy nghề để cùng với việc di dời chỗ ở cũng là dịp chuyển đổi nghề nghiệp, tạo sinh kế lâu dài cho người dân.

Việc tháo gỡ được khó khăn, vướng mắc trong công tác GPMB ở Đồng Nai và một số địa phương cho thấy, khi chính quyền địa phương vào cuộc với nỗ lực, quyết tâm cao độ những ách tắc sẽ dần được khơi thông. Trong đó, các địa phương đã huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị. Đối với dự án sân bay Long Thành, để đẩy nhanh tiến độ, tỉnh Đồng Nai không tiến hành tuần tự từng công đoạn của quá trình GPMB mà thực hiện song song, ưu tiên làm trước những việc có thể thực hiện được ngay, đồng thời vẫn tiến hành những công việc khác. Tỉnh cũng phân công, điều động cán bộ hỗ trợ huyện Long Thành trong việc thu hồi đất và thường xuyên phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ngành liên quan để kịp thời giải quyết những vấn đề phát sinh.

Áp dụng mức tối đa theo quy định

Là một trong những dự án giao thông đô thị trọng điểm của TP Hồ Chí Minh, tuyến metro số 2 (đường sắt đô thị) với chiều dài hơn 11km, đi qua địa bàn 6 quận của thành phố đã đạt những bước tiến đáng kể về công tác GPMB. Có 603 hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án, với diện tích cần thu hồi hơn 251.000m2, nhưng đến nay, đã có hơn 70% diện tích mặt bằng được bàn giao. Một trong những nguyên nhân quan trọng giúp đạt được kết quả GPMB ở dự án metro số 2 là TP Hồ Chí Minh đã áp dụng hiệu quả Nghị quyết số 27/NQ-CP ngày 9-3-2020 của Chính phủ về việc cho phép áp dụng thí điểm cơ chế, quy trình đặc thù để rút ngắn thời gian thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và bàn giao mặt bằng dự án có thu hồi đất trên địa bàn thành phố.

Nội dung quan trọng nhất của Nghị quyết 27 là cho phép TP Hồ Chí Minh rút ngắn trình tự duyệt giá đền bù. Theo quy định cũ, khi dự án bắt đầu thực hiện thì các quận, huyện mới thuê cơ quan thẩm định giá, sau đó qua các cơ quan, ban ngành duyệt rồi mới công bố để lấy ý kiến người dân. Với quy định mới tại Nghị quyết 27, ngay từ thời điểm đầu năm, UBND TP Hồ Chí Minh sẽ công khai hệ số giá đền bù từng khu vực có dự án bồi thường để người dân biết trước, chỉ mất 20 ngày để đưa ra giá đền bù so với quy định cũ mất khoảng 90 ngày. Bên cạnh đó, việc UBND TP Hồ Chí Minh được phép quyết định giá đất cụ thể của từng loại đất thu hồi đã giúp mức giá đền bù tiệm cận với giá thị trường, nhờ vậy người dân đồng thuận hơn. Đánh giá về việc thực hiện Nghị quyết 27, Phó chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Võ Văn Hoan chia sẻ: Quy trình rút gọn trong thực hiện GPMB, đặc biệt được áp dụng cụ thể đối với dự án tuyến metro số 2 giúp đẩy nhanh tiến độ bàn giao mặt bằng, qua đó thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công (ĐTC).

Không chỉ ở TP Hồ Chí Minh, một trong những khúc mắc lớn nhất khi thực hiện thu hồi đất phục vụ dự án ĐTC là chênh lệch giữa giá đền bù, GPMB được xây dựng theo bảng giá đất do Nhà nước ban hành và giá thị trường. Đại diện Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Ninh Bình nhìn nhận, giá đất Nhà nước công bố thường thấp hơn giá người dân giao dịch mua bán, vì vậy dẫn đến nhiều trường hợp không đồng tình. Tuy nhiên, cần nhìn nhận ở góc độ, người dân đóng các loại thuế, phí liên quan đến đất đai đều được tính dựa trên bảng giá đất Nhà nước công bố, do vậy, lúc áp giá đền bù để thu hồi đất cũng phải theo căn cứ đó. Để tháo gỡ phần nào khúc mắc về chênh lệch giá đất, một chính sách được tỉnh Ninh Bình áp dụng là tính giá đất tái định cư khi giao đất cho người dân tương đương với giá đền bù khi GPMB, bảo đảm người dân có điều kiện tạo lập nơi ở mới khang trang hơn.

Khi áp dụng cơ chế, chính sách thu hồi đất tại từng địa phương, PGS, TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính ngân sách của Quốc hội cho rằng: Để tạo được sự đồng lòng, không phát sinh tình trạng chống đối, khiếu kiện cần phải bảo đảm công bằng. Muốn vậy, trên một mặt bằng chung, mọi người đều phải được hưởng chế độ thỏa đáng nhất với tài sản họ hiện có. Đơn cử như công tác kiểm đếm tài sản, cây trồng, một hộ dân mới xây công trình cách đây vài ngày hoặc mới trồng cây hôm qua trên phần đất thuộc diện phải thu hồi phục vụ dự án, nếu cũng tính tài sản này vào phương án bồi thường, những hộ dân xung quanh sẽ phản đối vì cảm thấy không công bằng. Bên cạnh đó, theo PGS, TS Hoàng Văn Cường, muốn đạt được sự đồng thuận, giúp cởi nút thắt về GPMB, chính quyền địa phương không chỉ đơn thuần là sử dụng đúng chính sách pháp luật mà nên áp dụng tối đa quy định của nhà nước để người dân có thể tái lập được cuộc sống. Khi chính quyền công tâm, vì lợi ích chung của cộng đồng sẽ không thể xảy ra phản ứng xã hội, bởi có sự đồng tình, ủng hộ của người dân.

(còn nữa)

HỒ QUANG PHƯƠNG - ĐỖ MẠNH HƯNG - VŨ THỊ DUNG