Bài 4: Nông nghiệp sẽ là một không gian kinh tế

Nông nghiệp đô thị - nông nghiệp xanh, đa giá trị là xu hướng tất yếu và Hà Nội đang bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu sắc trong lĩnh vực này. Theo đó, thành phố đang tạo bước chuyển căn bản trong tư duy lãnh đạo, người dân... Từ sản xuất vật chất đơn thuần, nông nghiệp Thủ đô đang tái cấu trúc để trở thành hệ thống kinh tế - sinh thái - văn hóa - công nghệ, lấy con người và môi trường làm trung tâm. Đây là tầm nhìn mới, tư duy mới mang lại giá trị kinh tế, nuôi dưỡng bản sắc làng quê, hướng tới tương lai bền vững…

Trong nhiều năm qua, nông nghiệp Hà Nội đóng vai trò nền tảng, bảo đảm an ninh lương thực, ổn định đời sống người dân và khẳng định vị thế nông sản Thủ đô trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, bước sang giai đoạn phát triển mới của Thủ đô và đất nước, tăng trưởng nông nghiệp không chỉ trông cậy vào sản lượng, diện tích, mà cần được chứng thực từ hiệu quả kinh tế, công nghệ, giá trị văn hóa, môi trường.

Tại Lễ tôn vinh và trao tặng danh hiệu nông dân Việt Nam xuất sắc, nhà khoa học của nhà nông năm 2025 nhân kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Hội Nông dân Việt Nam (14/10/1930-14/10/2025), Chủ tịch nước Lương Cường mong muốn, những “nông dân Việt Nam xuất sắc” và các “nhà khoa học của nhà nông” được tôn vinh sẽ viết tiếp và lan tỏa những câu chuyện truyền cảm hứng; tiếp tục cống hiến, duy trì cách làm sáng tạo, đoàn kết, giúp đỡ nhau làm giàu chính đáng cho bản thân, gia đình, đất nước, thực hiện tốt lời dạy của Bác Hồ kính yêu: “Làm cho người nghèo thì đủ ăn, người đủ ăn thì khá, giàu; người khá, giàu thì giàu thêm”.

Lời nhắn nhủ đó của Chủ tịch nước Lương Cường truyền thông điệp: Muốn tạo dựng một nền kinh tế nông nghiệp trụ cột, trước hết phải xanh và số hóa. Hà Nội đang tiên phong thực hiện.

Nhấn mạnh nhiệm vụ này, Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Mạnh Quyền khẳng định: “Hà Nội chọn kinh tế số, không phải là lĩnh vực phụ trợ, mà là phương thức tổ chức của một nền nông nghiệp mới”. Điều này cho thấy một tư duy có chiều sâu và tầm nhìn của Hà Nội. Hạt nhân của phương thức này là dòng dữ liệu xuyên suốt, từ mã số vùng trồng, nhật ký điện tử, mã QR truy xuất nguồn gốc… đến hóa đơn, hợp đồng điện tử, dữ liệu hành trình trong logistics và bản đồ số nông nghiệp tích hợp các yếu tố như đất, nước, thời tiết, sâu bệnh, điểm bán... Khi mọi mắt xích “nói chuyện bằng dữ liệu”, chi phí giao dịch sẽ giảm, rủi ro cũng giảm và niềm tin thị trường tăng cao, đó chính là lợi thế cạnh tranh bền vững của nông nghiệp Thủ đô.

Vùng trồng hoa lan tại Mê Linh sử dụng công nghệ điều tiết ánh sáng, nhiệt độ, tạo ra những sản phẩm giá trị xuất khẩu đi nhiều nước. Ảnh: Quỳnh Dung

Mô hình hoa lan ứng dụng công nghệ cao Hợp tác xã Đan Hoài (xã Đan Phượng). Ảnh: CTV

Mô hình hoa lan ứng dụng công nghệ cao Hợp tác xã Đan Hoài (xã Đan Phượng). Ảnh: CTV

Diện mạo nông thôn xanh của xã Vĩnh Thanh. Ảnh HT

Hà Nội không dừng ở chuyển đổi công nghệ, mà kiến tạo một tư duy quản trị mới cho toàn bộ hệ thống kinh tế nông nghiệp.

Bí thư Đảng ủy xã Vĩnh Thanh Nguyễn Anh Dũng chia sẻ, chuyển đổi công nghệ chỉ là bước khởi đầu, còn việc kiến tạo một tư duy quản trị mới cho toàn bộ kinh tế nông nghiệp nói riêng và kinh tế - xã hội nói chung là nhiệm vụ trọng tâm.

Theo ông Nguyễn Anh Dũng, xã Vĩnh Thanh cần chuyển từ mô hình canh tác truyền thống sang mô hình “nông nghiệp thông minh, dịch vụ - thương mại - logistics gắn kết” - nơi công nghệ số không chỉ phục vụ sản xuất, mà còn là công cụ quy hoạch, quản lý, kết nối thị trường, nâng cao giá trị nông sản. Trong bối cảnh xã Vĩnh Thanh có lợi thế “cửa ngõ” phía Bắc Thủ đô, với làng nghề trồng quất cảnh Tàm Xá và các vùng đất bãi bên sông Hồng, việc tạo ra hệ sinh thái kinh tế nông nghiệp - dịch vụ - du lịch trở thành chiến lược, chính quyền sẽ thúc đẩy hình thành các mô hình hợp tác xã, doanh nghiệp ứng dụng máy bay không người lái, hệ thống tưới tiêu thông minh, sản xuất hữu cơ và liên kết tiêu thụ theo chuỗi, giúp nông dân không chỉ là người sản xuất, mà còn là chủ đầu tư - người tham gia quản lý - người hưởng lợi.

Làng nghề trồng quất cảnh Tàm Xá và các vùng đất bãi bên sông Hồng, đã tạo ra hệ sinh thái kinh tế nông nghiệp - dịch vụ - du lịch. Ảnh: xã Vĩnh Thanh

Thực tế cho thấy, Luật Thủ đô (sửa đổi) đã mở ra hành lang pháp lý để Hà Nội chủ động quy hoạch vùng nông nghiệp sinh thái - văn hóa - công nghệ cao, đồng thời thí điểm cơ chế tín dụng xanh, Quỹ Bảo vệ môi trường nông nghiệp và thị trường carbon nông nghiệp. Những công cụ này giúp thành phố định lượng và điều tiết giá trị “nền nông nghiệp đa tầng”, nơi sản xuất, môi trường, văn hóa cùng phát triển hài hòa.

Từ ngày 1-7-2025, khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp vận hành, Hà Nội bước sang thời kỳ quản trị nông nghiệp mới - tích hợp đồng bộ từ thành phố đến xã, phường. Chính quyền cấp cơ sở được trao quyền nhiều hơn, đảm nhận trực tiếp việc phê duyệt mô hình nông nghiệp đô thị, giám sát quy hoạch khối tích xanh, kết nối dữ liệu sản xuất với cổng điều hành thành phố.

PGS.TS Chu Tiến Quang, nguyên Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương) khẳng định: “Không thể tách nông nghiệp ra khỏi phát triển đô thị. Khi nông nghiệp được quản lý bằng hệ thống số, nó trở thành cấu phần của hạ tầng thành phố - như giao thông, năng lượng hay thông tin”. Như vậy, nông nghiệp xanh Hà Nội không chỉ là mục tiêu, nhiệm vụ của ngành nông nghiệp, mà là cấu phần trong mô hình phát triển đô thị hiện đại và bền vững, nơi chính quyền gần dân, chính sách sát thực tế, nguồn lực được tập trung cho các mô hình hiệu quả.

Nếu chuyển đổi tư duy là khởi đầu, thì mô hình thực tiễn là minh chứng rõ nhất cho hướng đi mới. Hà Nội đang dần hình thành các mô hình nông nghiệp xanh - tuần hoàn - hữu cơ gắn với công nghệ và chuỗi giá trị.

Thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 và Nghị quyết số 08/2023/NQ-HĐND ngày 4-7-2023 của HĐND thành phố Hà Nội quy định một số chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp thành phố Hà Nội, thành phố đã có những chuyển động đáng ghi nhận. Tại cánh đồng Mũi Né (Chương Mỹ), mô hình lúa hữu cơ thuận theo tự nhiên đang minh chứng cho triết lý sản xuất mới. Người dân canh tác không hóa chất, không thuốc trừ sâu, toàn bộ quá trình gieo cấy - chăm sóc - thu hoạch được giám sát bằng camera đồng ruộng và ghi chép qua nhật ký điện tử.

Theo Phó Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp hữu cơ Nam Phương Tiến Nguyễn Thị Mùi, mô hình này không chỉ nâng cao độ tin cậy của sản phẩm, mà còn bảo vệ sức khỏe nông dân, giảm chi phí đầu vào. Thương hiệu gạo hữu cơ Nam Phương Tiến đã được thị trường đón nhận, giá bán cao hơn 20% so với gạo thông thường, trong khi quy trình thân thiện với môi trường, duy trì cân bằng sinh thái.

Mô hình trồng dưa lưới công nghệ cao đang tạo ra nền nông nghiệp đa giá trị, xanh, số tại xã Thường Tín. Ảnh: Tô Quý

Những cánh đồng rau xanh ứng dụng công nghệ tưới nhỏ giọt tại xã Mê Linh. Ảnh: Tùng Nguyễn

Cũng với tinh thần sáng tạo, mô hình nuôi giun quế kết hợp chăn nuôi và xử lý chất thải bằng chế phẩm sinh học đã hiện hữu và thành công tại xã Nội Bài. Bà Nguyễn Thị Liên, chủ trang trại GTH đã biến giun quế thành "mắt xích" trung tâm trong chuỗi sản xuất khép kín, bền vững và thân thiện với môi trường.

Với cách làm bài bản, mỗi tháng trang trại của bà Liên cung ứng ra thị trường miền Bắc khoảng 1 tấn giun giống, 100kg giun khô, phục vụ làm thức ăn chăn nuôi và phân bón sinh học. Đặc biệt, nguồn phân từ giun quế được sử dụng để trồng cỏ và nuôi lợn, tạo ra khoảng 1.000kg thịt lợn sạch mỗi tuần. Nhờ chuỗi sản xuất hiệu quả và tối ưu nguồn tài nguyên, doanh thu hằng năm từ mô hình đạt khoảng 2 tỷ đồng. Tất cả chất thải được xử lý bằng chế phẩm sinh học, không gây ô nhiễm, không mùi hôi, góp phần xây dựng nông thôn xanh - sạch - bền. Trang trại giun quế GTH là minh chứng sống động cho khả năng “biến phụ phẩm thành tài nguyên” trong nông nghiệp hiện đại, mở ra hướng phát triển bền vững và sáng tạo cho các vùng ven đô Thủ đô.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Mạnh Phương cho biết, Hà Nội có hơn 192ha cây trồng được chứng nhận hữu cơ, nhiều sản phẩm đã xuất khẩu, mang lại giá trị kinh tế cao. Thành phố đang triển khai đồng bộ Kế hoạch số 220/KH-UBND về phát triển nông nghiệp hữu cơ, Kế hoạch số 149/KH-UBND về hành động tăng trưởng xanh và Kế hoạch số 228/KH-UBND về thực hiện thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu. Những chính sách này đặt nền tảng cho một hệ thống nông nghiệp xanh - tuần hoàn - có trách nhiệm, trong đó chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc để bảo đảm an ninh lương thực, nâng cao chất lượng sản phẩm và bảo vệ môi trường.

Trang trại nông nghiệp xanh ven sông tại xã Vĩnh Thanh thu hút nhiều khách tham quan, tạo điểm nhấn, hướng đi mới cho các xã ven đô. Ảnh: CTV

Những ao cá ứng dụng công nghệ cao đang hình thành trên cánh đồng xã Ứng Hòa, tạo không gian đáng sống, đa giá trị. Ảnh: CVT

Mô hình lúa phát thải thấp gắn với tín chỉ Carbon tại xã Ứng Hòa. Ảnh: Sơn Tùng

Tiến sĩ Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, với vai trò là đầu tàu, Hà Nội cần sớm có quyết sách về chính sách khuyến khích phát triển nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp xanh, số. Đồng thời, thành phố cũng cần sớm có chủ trương, định hướng và cơ chế, chính sách phát triển nông nghiệp đô thị, đặc biệt là xây dựng nền nông nghiệp ứng phó với biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu, cần sự đồng bộ từ chính sách, công nghệ đến nhận thức người sản xuất. Khi người nông dân hiểu rằng, trồng một cây sạch là góp phần bảo vệ môi trường, doanh nghiệp thấy đầu tư công nghệ xanh là lợi thế dài hạn và chính quyền xem dữ liệu là nền tảng quản lý, nông nghiệp Hà Nội sẽ bước vào kỷ nguyên xanh, thông minh, đa giá trị.

Nông nghiệp Hà Nội hôm nay không chỉ là chuyện của đồng ruộng, mà là một phần trong cấu trúc đô thị thông minh. Khi thành phố quản lý nông nghiệp bằng hệ thống số, cơ chế tín dụng xanh và mô hình tuần hoàn, nông nghiệp trở thành động lực của kinh tế xanh, lá phổi sinh thái của đô thị và nền tảng văn hóa cộng đồng.

Để đạt được điều đó, tư duy mới - coi nông nghiệp là không gian kinh tế, sinh thái và văn hóa cần lan tỏa từ lãnh đạo thành phố tới từng hợp tác xã, hộ nông dân. Khi chính quyền hành động bằng dữ liệu, doanh nghiệp đầu tư bằng công nghệ và người dân sản xuất bằng tri thức, Hà Nội sẽ kiến tạo được một nền nông nghiệp đa giá trị, bền vững và mang bản sắc riêng, xứng đáng là Thủ đô xanh - thông minh - nhân văn - phát triển bền vững.

XEM TIẾP

Bài cuối: Đổi mới thể chế và xanh hóa lối sống

Nhóm phóng viên