Bài toán phân luồng sẽ được giải quyết nếu trường THPT có lớp dạy nghề

Việc xây dựng mô hình trường trung học phổ thông có lớp đào tạo nghề nhận được sự ủng hộ của lãnh đạo nhiều cơ sở giáo dục. Mô hình trường học 2 trong 1 này được kỳ vọng sẽ khắc phục những bất cập lâu nay trong đào tạo nghề ở bậc phổ thông.

Trong Kế hoạch thực hiện Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, một trong những nhiệm vụ được Bộ Giáo dục và Đào tạo đặt ra là: “Nghiên cứu xây dựng mô hình trường trung học phổ thông kỹ thuật hoặc trường trung học phổ thông có những lớp học chương trình giáo dục phổ thông đồng thời có những lớp học nghề”. [1]

Hướng đi mới cho giáo dục phổ thông phù hợp với thực tiễn

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ: “Mô hình trường trung học phổ thông kỹ thuật hoặc trường trung học phổ thông có những lớp học chương trình giáo dục phổ thông đồng thời có những lớp học nghề là hướng đi phù hợp với nhu cầu phát triển nguồn nhân lực và định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Mô hình này không chỉ góp phần thúc đẩy phân luồng hiệu quả từ bậc phổ thông, mà còn mở rộng cơ hội học tập và phát triển kỹ năng nghề nghiệp cho học sinh sau khi tốt nghiệp. Việc kết hợp giáo dục phổ thông với đào tạo nghề giúp giảm lãng phí trong quá trình đào tạo, đồng thời tạo điều kiện để các em có định hướng nghề nghiệp sớm, xây dựng sự nghiệp và đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Khi được trang bị kỹ năng nghề từ sớm, các em sẽ tự tin tham gia vào thị trường lao động hoặc có thêm lựa chọn phù hợp với năng lực và hoàn cảnh gia đình.

Không chỉ vậy, nếu mô hình này được triển khai hợp lý còn tạo điều kiện để học sinh ở nông thôn và miền núi được tiếp cận sớm với kiến thức nghề nghiệp. Qua đó, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền cũng như nâng cao chất lượng nguồn nhân lực dài hạn”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ảnh: website nhà trường.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam cho rằng, thực tế xã hội vẫn còn tồn tại những định kiến về giáo dục nghề nghiệp. Do đó, cần thay đổi nhận thức để người học và phụ huynh hiểu rằng đây không phải là “lựa chọn thứ yếu” mà là hướng đi phù hợp với năng lực, điều kiện và xu thế phát triển của thị trường lao động.

Đặc biệt, để mô hình này đạt được hiệu quả cao, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa ba nhà: Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp. Các trường trung học phổ thông kỹ thuật cần được đặt trong hệ sinh thái liên kết với trường đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp và các nhà máy, xí nghiệp. Chỉ khi có sự kết nối đồng bộ, mô hình này mới đáp ứng được yêu cầu về chất lượng nguồn nhân lực trong bối cảnh mới.

Khi có sự đồng hành của các tập đoàn, doanh nghiệp, học sinh sẽ nhìn thấy lộ trình học tập rõ ràng và thực tiễn hơn. Sau khi hoàn thành chương trình, những em có năng lực có thể học tiếp lên đại học theo định hướng kỹ thuật.

Đồng thời, việc “học đi đôi với hành” còn giúp học sinh được thực hành ngay tại các dây chuyền sản xuất của nhà máy, dưới sự hướng dẫn trực tiếp của thợ lành nghề giàu kinh nghiệm. Đây là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng đào tạo và khả năng thích ứng với thị trường lao động.

Tuy nhiên, cần phải thiết kế chương trình phù hợp, tránh chồng chéo và quá tải khi học sinh phải học song song kiến thức văn hóa và nghề nghiệp.

Cùng bàn về vấn đề này, Thạc sĩ Hoàng Ngọc Dũng, Hiệu trưởng Trường Trung cấp Kinh tế - Kỹ thuật Trần Đại Nghĩa (tỉnh Khánh Hòa) chia sẻ: "Tôi đánh giá rất cao tiềm năng của mô hình trường trung học phổ thông kỹ thuật hoặc trường trung học phổ thông có thêm các lớp dạy nghề, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu nhân lực kỹ thuật ngày càng tăng nhưng tỷ lệ phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế.

Vì vậy, nếu việc triển khai mô hình hiệu quả sẽ góp phần giải quyết bài toán phân luồng, giúp các em có thể gia nhập thị trường lao động sớm với tay nghề vững vàng.

Ngoài ra, thay vì chỉ học lý thuyết, học sinh sẽ được trải nghiệm thực hành, định hướng rõ ràng về nghề nghiệp trong tương lai. Đây là mô hình phù hợp với xu thế phát triển nguồn nhân lực bền vững khi vừa đào tạo kiến thức, vừa hướng đến năng lực thực hành, kỹ năng mềm và thái độ làm việc".

Giáo viên Trường Trung cấp Kinh tế – Kỹ thuật Trần Đại Nghĩa (tỉnh Khánh Hòa) trong một buổi tư vấn nghề nghiệp cho học sinh trung học cơ sở. Ảnh: Website nhà trường.

Thầy Dũng thông tin thêm, để triển khai mô hình này hiệu quả phải có sự chuẩn bị đầy đủ và đồng bộ. Bước đầu, nên thí điểm tại một số địa phương, cơ sở có sẵn nền tảng nghề nghiệp hoặc tiềm năng về công nghiệp, du lịch, nông nghiệp để dễ gắn kết với thị trường lao động địa phương. Sau khi có mô hình thí điểm hiệu quả, có thể nhân rộng sau.

Thạc sĩ Hoàng Ngọc Dũng - Hiệu trưởng Trường Trung cấp Kinh tế – Kỹ thuật Trần Đại Nghĩa (tỉnh Khánh Hòa). Ảnh: NVCC.

Cần ban hành khung pháp lý và định danh rõ ràng cho loại hình trường mới

Mô hình trường trung học phổ thông có thêm lớp học nghề được kỳ vọng sẽ tháo gỡ nhiều bất cập trong giáo dục phổ thông hiện nay, từ phân luồng sau trung học cơ sở đến thay đổi nhận thức về học nghề, tạo nền tảng cho hệ thống giáo dục mở, linh hoạt và thực chất.

Theo Thạc sĩ Cao Văn Thích – Hiệu trưởng Trường Trung cấp Nghề Dân tộc nội trú An Giang (tỉnh An Giang), việc vừa dạy văn hóa vừa dạy nghề trong trường trung học phổ thông có thể giải quyết được nhiều bất cập, góp phần tháo gỡ hạn chế về phân luồng học sinh sau khi tốt nghiệp trung học cơ sở. Đồng thời, mô hình này cũng giúp giải tỏa tâm lý coi nhẹ việc học nghề, từng bước thay đổi nhận thức xã hội theo hướng tích cực và thực tế hơn về giáo dục nghề nghiệp.

Đặc biệt, khi tổ chức vừa học văn hóa vừa học nghề từ sớm sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các em sau khi tốt nghiệp có thể tiếp tục học lên cao đẳng, đại học hoặc đi làm sớm với kỹ năng nghề đã được trang bị. Đây là hướng đi phù hợp với nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động, đồng thời góp phần hình thành hệ thống giáo dục mở, linh hoạt, thúc đẩy tư duy “học suốt đời”, “học để làm việc".

Thầy Thích cho rằng, trước đây Việt Nam từng có mô hình trường trung học phổ thông kỹ thuật ở một số địa phương. Tuy nhiên, do còn một số hạn chế nên mô hình này đã dần dần bị thay thế hoặc sáp nhập vào các trường phổ thông truyền thống. Vì vậy, để đảm bảo việc triển khai đại trà có kết quả đúng như mục tiêu đề ra, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần tổ chức thí điểm qua một chu kỳ 3 năm ở một số tỉnh/thành và trường có đủ điều kiện.

Từ bài học trước đây, khi triển khai hệ thống trường trung học phổ thông kỹ thuật, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần ban hành khung pháp lý và định danh rõ ràng cho loại hình trường này.

Về chương trình đào tạo, cần đảm bảo học sinh được trang bị đầy đủ kiến thức văn hóa để có thể học tiếp lên các bậc học cao hơn, đồng thời có kỹ năng nghề nghiệp vững vàng để sẵn sàng tham gia thị trường lao động. Chương trình cần thiết kế dựa trên cơ sở khoa học giáo dục, mô hình quốc tế và nhu cầu thị trường lao động trong nước.

Ngoài ra, cần đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất và đội ngũ nhân lực đáp ứng yêu cầu đào tạo nghề, xem đây là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả triển khai mô hình.

Học sinh Trường Trung cấp Nghề Dân tộc nội trú An Giang (tỉnh An Giang) trong một buổi học thực hành. Ảnh: NTCC.

Để mô hình này hoạt động hiệu quả, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đề xuất thêm:

Thứ nhất, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần xây dựng khung chương trình phù hợp, đảm bảo hài hòa giữa kiến thức văn hóa và kỹ năng thực hành nghề. Đồng thời, cần có lộ trình liên thông, tích hợp rõ ràng để người học dù đi theo hướng nào cũng có thể tiếp tục phát triển, học tập suốt đời và đạt tới những vị trí chuyên môn cao, từ đó tạo ra giá trị cho xã hội.

Thứ hai, cần xây dựng cơ chế chính sách rõ ràng, trong đó xác định cụ thể vai trò và trách nhiệm của từng bên liên quan.

Thứ ba, cần đầu tư bài bản về cơ sở vật chất và đội ngũ giảng dạy. Nếu chỉ xây dựng mô hình trên lý thuyết mà thiếu máy móc, thiết bị thực hành hay giáo viên không đủ chuyên môn, kinh nghiệm sẽ khó có thể đạt hiệu quả. Do đó, cần huy động sự tham gia của các doanh nghiệp để cùng chia sẻ trách nhiệm trong đào tạo nghề. Việc kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo hơn.

Thứ tư, cần có thêm chính sách thu hút giáo viên dạy nghề có tay nghề cao, bằng chế độ đãi ngộ xứng đáng và cơ hội phát triển nghề nghiệp lâu dài. Đây là lực lượng quyết định chất lượng đào tạo thực hành, nên ngoài chuyên môn cần tạo điều kiện để họ tiếp cận thực tiễn sản xuất và cập nhật công nghệ thường xuyên.

Thứ năm, cần đẩy mạnh truyền thông nhằm thay đổi nhận thức xã hội, giúp học sinh và phụ huynh hiểu rõ về mô hình trường trung học phổ thông có thêm lớp dạy nghề. Đồng thời, nên lan tỏa những tấm gương khởi nghiệp từ con đường học nghề, sau này trở thành doanh nhân, chuyên gia. Thông qua những câu chuyện thực tế, sẽ góp phần truyền cảm hứng và củng cố niềm tin cho phụ huynh, học sinh.

Trong khi đó, Hiệu trưởng Trường Trung cấp Kinh tế – Kỹ thuật Trần Đại Nghĩa đề xuất xây dựng mô hình mẫu (trường thí điểm) với đầy đủ điều kiện tại các cơ sở tư thục sau đó nhân rộng.

Ngoài ra, cần giao quyền tự chủ cho nhà trường trong việc thiết kế chương trình, huy động nguồn lực và liên kết doanh nghiệp. Và cần thiết lập cơ chế kiểm định và giám sát chất lượng rõ ràng, tránh mô hình bị biến tướng hoặc hình thức. Vai trò của cơ quan quản lý nhà nước cũng cần được điều chỉnh theo hướng hỗ trợ các cơ sở triển khai hiệu quả, thay vì chỉ dừng lại ở việc thanh tra, kiểm tra hành chính.

Tài liệu tham khảo:

[1] https://moet.gov.vn/van-ban/vbdh/Pages/chi-tiet-van-ban.aspx?ItemID=3931

Khánh Hòa