Bạn chọn 'bộ não' nào cho con mình?

Một bộ não tích hợp và liên kết, trong đó các bộ phận phối hợp với nhau như một tổng thể cân bằng, thường linh hoạt, dễ thích nghi, mạch lạc, giàu năng lượng và ổn định. Kết quả là, một đứa trẻ với một bộ não tích hợp sẽ điều chỉnh bản thân tốt hơn khi mọi thứ không theo ý muốn. Thay vì phản ứng với thế giới, tự thương xót bản thân và cảm xúc của chúng, thì chúng có thái độ sẵn sàng tiếp thu, sẵn lòng và có thể quyết định cách chúng xử lý những tình huống và thử thách khác nhau.

Đó là cách mà trẻ nhỏ tự thấu hiểu mình và tạo ra một kim chỉ nam nội tâm để chỉ đường cho mình, với những mục tiêu và động lực mang tính nội tại. Đó chính là tâm lý bộ não sẵn sàng, và bạn có thể thấy tại sao nó cho phép trẻ em đưa ra quyết định tốt hơn, quan tâm hơn đến người khác và hiểu bản thân trọn vẹn hơn.

Lý do chủ yếu dẫn đến sự khả thi khi phát triển mức độ tích hợp ở tầm cao hơn là bộ não có tính plastic, hay não bộ có thể “biến hình” và thay đổi dựa trên trải nghiệm của con người. Khái niệm này được gọi là tính khả biến thần kinh, hay tính mềm dẻo của não (neuroplasticity). Nó đề cập đến thực tế rằng không chỉ tâm trí, mà cách suy nghĩ của một người cũng có thể thay đổi trong suốt cuộc đời. Tất nhiên điều đó cũng xảy ra, nhưng khả biến thần kinh còn rộng hơn thế.

Cha mẹ giống nghệ sĩ định hướng vận hành não bộ của con. Ảnh: Edge Foundation.

Cấu tạo vật lý thực tế của bộ não thích nghi với thông tin mới, tự tổ chức lại và tạo ra các đường mòn thần kinh mới (neural pathway) dựa trên những gì một người nhìn thấy, nghe, chạm, nghĩ về, thực hành… Bất cứ thứ gì chúng ta chú ý đến, bất cứ điều gì chúng ta khắc sâu trong những trải nghiệm và tương tác, đều tạo ra các liên kết mới trong não. Nơi nào ta chú ý, nơi đó có tế bào thần kinh, nơi đó có kết nối thần kinh.

Nơi nào có sự chú ý, nơi đó các dòng thần kinh xuất hiện và kết nối thần kinh phát triển.

Khả biến thần kinh dẫn đến một số câu hỏi rất thú vị cho các bậc cha mẹ về những loại trải nghiệm mà họ có thể tạo ra cho con cái. Vì cha mẹ có khả năng thu hút sự chú ý của trẻ nhỏ để xây dựng và tăng cường các kết nối quan trọng trong não bộ của trẻ, nên điều quan trọng là cha mẹ cần nghĩ về những trải nghiệm đó, và về những loại kết nối mà họ có thể tạo ra trong não trẻ. Nơi nào có sự chú ý, nơi đó có tế bào thần kinh. Với trạng thái Bộ não sẵn sàng, thì khi các tế bào thần kinh phát triển, chúng kết nối với nhau một cách hệ thống, làm não bộ thay đổi và tích hợp.

Vì vậy, khi bạn đọc sách cùng con và hỏi “Tại sao con nghĩ điều đó lại làm cô bé buồn?”, bạn đang cho trẻ một cơ hội để xây dựng, củng cố sự đồng cảm và hệ thống kết nối xã hội trong não của con. Đơn giản vì khi tạo ra sự chú ý đến một cảm xúc nhất định, bạn đang xây dựng một quy trình để trẻ tự thấu hiểu. Hoặc khi bạn kể chuyện cười và đố vui, bạn đã tạo ra sự chú ý đến tính hài hước và logic, giúp con bạn tự phát triển những khía cạnh đó.

Theo cách tương tác tương tự, việc khiến trẻ có ý thức về sự bôi nhọ độc hại và những chỉ trích quá mức, có thể từ bạn hay từ giáo viên, huấn luyện viên hoặc người nào khác - sẽ tạo ra đường mòn thần kinh ảnh hưởng đến sự tự tin của trẻ. Trạng thái Bộ não không sẵn sàng được tạo ra trong tương tác với bạn khi đó cũng có thể phát triển não bộ, nhưng không phát triển một cách tích hợp.

Vì cha mẹ có khả năng thu hút sự chú ý của trẻ nhỏ để phát triển các kết nối quan trọng trong não bộ của trẻ, nên điều quan trọng là cha mẹ cần nghĩ về những trải nghiệm đó, và về những loại kết nối họ có thể tạo ra trong não trẻ.

Sự lựa chọn tùy thuộc vào bạn: Sẵn sàng hay Không sẵn sàng? Giống như người làm vườn sử dụng cào, bác sĩ sử dụng ống nghe, cha mẹ có thể sử dụng công cụ tạo sự chú ý để giúp phát triển và liên kết các phần quan trọng trong não của trẻ. Đó là cách bạn có thể giúp con lớn lên theo hướng tích hợp.

Cũng như vậy, khi chúng ta bỏ bê một số phần nhất định trong quá trình trưởng thành của trẻ, những phần não bộ đó có thể “lụi tàn” – tức là kém phát triển và thậm chí là “khô héo” đến chết.

Daniel J. Siegel-Tina Payne Bryson/1980 Books-NXB Lao Động