Băn khoăn về đề xuất 'nam giới 2 con không vợ' được ưu tiên mua nhà xã hội

Mới đây, dự thảo Luật Dân số đã đề xuất bổ sung đối tượng "nam giới có 2 con mà không có vợ hoặc vợ đã chết" vào diện được ưu tiên mua nhà xã hội, thu hút sự chú ý của dư luận.

Việc này đặt ra nhiều câu hỏi về mục tiêu chính sách, tính công bằng giới và khả năng thực thi trong thực tế.

Trước hết, cần làm rõ mục tiêu chính sách mà đề xuất này hướng đến: Khuyến khích sinh con hay hỗ trợ nhóm đối tượng yếu thế trong xã hội có cơ hội tiếp cận nhà xã hội?

Nếu mục tiêu là khuyến khích sinh thì cách tiếp cận này chưa hợp lý. Một người đàn ông có 2 con nhưng không có vợ hoặc vợ đã chết trong nhiều trường hợp là tình huống không ai mong muốn.

Việc được xem là một tiêu chí "ưu tiên" có thể dẫn đến hiểu nhầm về thông điệp chính sách, khuyến khích mô hình gia đình đơn thân nam giới nuôi con. Ngoài ra, dù khả năng "tạo tình huống" để được hưởng chính sách là khó xảy ra nhưng việc này vẫn cần được lường trước khi đưa ra đề xuất.

Dự thảo Luật Dân số đề xuất "nam giới 2 con mà không vợ hoặc vợ đã chết" được ưu tiên mua nhà xã hội

Nếu mục tiêu là hỗ trợ nhóm đối tượng yếu thế có cơ hội tiếp cận nhà xã hội thì giới tính không nên là tiêu chí phân biệt. Vấn đề cốt lõi cần được nhìn nhận ở đây là trách nhiệm thực tế trong việc nuôi con và hoàn cảnh kinh tế của người đó, chứ không phải họ là cha hay mẹ.

Dù là đàn ông hay phụ nữ, nếu một mình gánh vác việc chăm sóc, nuôi dưỡng 2 con nhỏ trong điều kiện khó khăn, thì đều xứng đáng được ưu tiên hỗ trợ về nhà xã hội. Vì vậy, quy định nên được diễn đạt theo hướng trung lập về giới, chẳng hạn "người đơn thân nuôi 2 con", để vừa bảo đảm đúng tinh thần bình đẳng giới được ghi nhận trong Hiến pháp và Luật Bình đẳng giới 2006. Như vậy sẽ phù hợp hơn, tương đồng với chính sách của nhiều quốc gia trên thế giới.

Chẳng hạn, chính phủ Singapore áp dụng chính sách "Public Scheme for Single Parents", cho phép "cha hoặc mẹ đã ly hôn, góa hoặc chưa kết hôn nhưng có quyền nuôi con hợp pháp" được mua nhà ở xã hội thông qua chương trình HDB.

Tương tự, tại Nhật Bản, nhiều địa phương có chính sách ưu đãi cho "hộ gia đình đơn thân" như chương trình "Single-parent Housing Support" ở Tokyo và Osaka, nhằm giúp cha hoặc mẹ đơn thân tiếp cận nhà ở giá rẻ.

Một điểm đáng lưu ý khác là sự mơ hồ trong khái niệm "người không có vợ",bao gồm người đã ly hôn, người góa vợ, người chưa từng kết hôn hay người có quan hệ thực tế nhưng chưa đăng ký kết hôn, người nhận nuôi con nuôi. Việc thiếu định nghĩa rõ ràng sẽ gây khó khăn khi áp dụng.

Danh mục đối tượng ưu tiên mua nhà xã hội khá rộng, việc xác minh trong thực tế cũng không dễ thực hiện. Cơ quan nào sẽ có thẩm quyền xác nhận; hồ sơ, chứng cứ cần thiết gồm những gì, thủ tục kiểm tra; thời hạn và cơ chế kiểm soát như thế nào?

Từ những phân tích trên, có thể thấy đề xuất "nam giới có 2 con mà không có vợ hoặc vợ đã chết" được ưu tiên mua nhà xã hội tuy xuất phát từ mong muốn nhân văn, song chưa đạt được sự chặt chẽ về mục tiêu, nội dung và khả năng áp dụng.

Luật sư Nguyễn Phương Liên, Công ty Luật SENLAW