Báo cáo sơ bộ kết quả khai quật khảo cổ phế tích tháp Phú Ân

Tiến sĩ Nguyễn Hữu Mạnh - Phó Trưởng khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) chủ trì đợt khai quật, cùng lãnh đạo Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch, Bảo tàng tỉnh đồng chủ trì buổi báo cáo.

Quang cảnh buổi báo cáo khai quật phế tích tháp Phú Ân. Ảnh: Ngọc Nhuận

Theo báo cáo sơ bộ, cuộc khai quật khảo cổ tại phế tích tháp Phú Ân (thôn Phú Hưng, xã Bình Hiệp, tỉnh Gia Lai) do Bảo tàng tỉnh Gia Lai phối hợp với Trường ĐH KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) triển khai từ ngày 11-6 đến 30-7-2025 trên diện tích 300m². Cuộc khai quật đã mang lại những kết quả đáng chú ý, góp phần làm sáng tỏ thêm niên đại và giá trị lịch sử, văn hóa của hệ thống tháp Chăm ở miền Trung.

Kiến trúc xuất lộ được nhận định là một công trình phục vụ tôn giáo tại phế tích tháp Phú Ân. Ảnh: Ngọc Nhuận

Kết quả cho thấy khu vực này từng là quần thể kiến trúc tôn giáo quy mô, với nhiều dấu tích nền móng và hàng nghìn hiện vật được phát hiện. Đặc biệt, trong lớp địa tầng và di tích xuất lộ, đoàn khai quật đã ghi nhận 6 công trình kiến trúc gồm: nền gạch, tường gạch, nền nhà dài cùng hệ thống gạch lát, chân tảng…

Kiến trúc móng chân tháp xuất lộ sau khai quật. Ảnh: Ngọc Nhuận

Đây là minh chứng quan trọng cho kỹ thuật xây dựng và nghệ thuật trang trí của cư dân Champa. Các cấu kiện gạch đa dạng, có gạch chạm khắc hoa văn; trong đó, tiêu bản nổi bật nhất là viên gạch được tạc tạo hình một phần gương mặt người, cho thấy giá trị đặc biệt về mặt nghệ thuật và biểu tượng.

Kiến trúc xuất lộ trong một hố khai quật. Ảnh: Ngọc Nhuận

Về di vật, số lượng thu thập được lên đến 17.650 hiện vật, trong đó, nhóm đất nung chiếm gần như tuyệt đối. Gạch xây tháp là loại hình phổ biến nhất, với hơn 14.000 viên, được phân loại thành gạch hình học cơ bản, gạch kỹ thuật đặc biệt và gạch có hoa văn trang trí.

Gạch tạc khắc hoa văn. Ảnh: Ngọc Nhuận

Gạch tạc khắc hoa văn và hình mặt người. Ảnh: Ngọc Nhuận

Bên cạnh đó, nhóm khảo cổ còn phát hiện hơn 3.400 mảnh ngói các loại; trong đó, ngói mũi lá chiếm số lượng lớn, cùng ngói úp bờ nóc và ngói sừng bò, phản ánh kỹ thuật lợp mái đặc trưng của Champa.

Hiện vật ngói mũi lá. Ảnh: Ngọc Nhuận

Hiện vật ngói sừng bò và ngói úp bờ nóc. Ảnh: Ngọc Nhuận

Nhóm gốm gia dụng phát hiện cũng để lại nhiều dấu ấn, gồm có gốm Chăm, gốm Việt và đồ sứ Trung Hoa. Đáng chú ý nhất là 2 đồng tiền đồng thời Bắc Tống, niên hiệu Gia Hữu (1056 - 1063) và Đại Quán (1107 - 1110), một chiếc đĩa men lam có minh văn “Đại Minh Thành Hóa niên chế” (1465 - 1487) được phát hiện mang giá trị tư liệu quan trọng trong việc xác định mối giao lưu văn hóa trong khu vực.

Hiện vật gốm gia dụng. Ảnh: Ngọc Nhuận

Dựa trên hệ thống hiện vật, các nhà nghiên cứu bước đầu nhận định quần thể phế tích tháp Phú Ân có niên đại sử dụng trải dài từ thế kỷ V đến thế kỷ XV.

Dù chưa phát lộ được kiến trúc chính của tháp do phế tích đã bị hủy hoại nặng nề qua thời gian, song những phát hiện trong đợt khai quật lần này góp phần khẳng định giá trị đặc biệt của tháp Phú Ân trong lịch sử kiến trúc Champa.

TS Nguyễn Hữu Mạnh báo cáo kết quả sơ bộ đợt khai quật phế tích tháp Phú Ân. Ảnh: Ngọc Nhuận

Tại buổi báo cáo, các chuyên gia khảo cổ học, nhà nghiên cứu đã kiến nghị một số giải pháp đối với phế tích Phú Ân. Trong đó, nhiều ý kiến cho rằng niên đại của tháp Phú Ân có thể nằm trong giai đoạn thế kỷ XI - XII; tiếp tục mở rộng diện tích khai quật, đặc biệt mặt đứng của phế tích để làm rõ thêm kiến trúc tháp; sớm lập hồ sơ di tích để làm cơ sở pháp lý khoanh vùng bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị di tích, hạn chế tình trạng xâm hại di tích…

Đợt khai quật phát hiện nhiều hiện vật giá trị, góp thêm tư liệu nghiên cứu lịch sử, văn hóa Champa. Ảnh: Ngọc Nhuận

Trước đó, chiều 25-9, Bảo tàng tỉnh Gia Lai đã tổ chức đoàn tham quan thực tế tại hiện trường khai quật khảo cổ để tìm hiểu, góp ý đưa ra thêm những nhận định cho buổi báo cáo sơ bộ đợt khai quật phế tích tháp Phú Ân.

ĐOÀN NGỌC NHUẬN