Báo chí dữ liệu trong thời đại số

Phiên hội thảo Báo chí dữ liệu và chiến lược nội dung vượt trội trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí tại Hội báo toàn quốc năm 2024 diễn ra tại Thành phố Hồ Chí Minh vào giữa tháng 3-2024. Ảnh: Hải Hà

Trên thực tế, nhiều cơ quan báo chí hiện nay cần coi việc phát triển báo chí dữ liệu như một yêu cầu quan trọng. Đây là giải pháp góp phần thực thi chiến lược nội dung vượt trội, nâng cao năng lực cạnh tranh của cơ quan báo chí.

* Xu thế trong “bánh xe” đổi mới báo chí

Vào giữa tháng 3 vừa qua, trong khuôn khổ Diễn đàn Báo chí của Hội báo toàn quốc năm 2024 đã diễn ra phiên hội thảo Báo chí dữ liệu và chiến lược nội dung vượt trội. Tại phiên hội thảo này, bà Trần Lệ Thùy, chuyên gia báo chí - truyền thông chia sẻ, báo chí dữ liệu là lĩnh vực chuyên sâu trong ngành báo chí đã phát triển để đáp ứng sự lan rộng ngày càng tăng của việc tạo ra và định lượng dữ liệu.

Báo chí dữ liệu kết hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau, như: khoa học xã hội, khoa học dữ liệu, khoa học máy tính, phân tích dữ liệu, thiết kế thông tin và cách kể chuyện bao gồm: hình ảnh tương tác, phân tích thống kê, bản đồ, biểu đồ 3D kết hợp các phương pháp khác để truyền đạt tin tức, thông tin dựa trên nền tảng dữ liệu…

“Dù chỉ chiếm một phần nhỏ trong “bánh xe” đổi mới báo chí nhưng báo chí dữ liệu lại đóng vai trò rất quan trọng” - bà Trần Lệ Thùy nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, Giám đốc khu vực châu Á, Hiệp hội Báo chí xuất bản thế giới (WAN-IFRA) Kah Whye Lee cho rằng, số lượng tòa soạn báo đang triển khai quá trình chuyển đổi số có xu hướng tăng. Về đầu tư liên quan đến kỹ thuật, các tòa soạn tập trung chính vào việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), phát triển phân tích dữ liệu và thông tin chuyên sâu...

Theo các chuyên gia, báo chí dữ liệu có vị trí trung tâm và vai trò cốt lõi trong tiến trình phát triển báo chí số trên thế giới và Việt Nam. Trong đó, nội dung là “vua”, công nghệ là “nữ hoàng”. Báo chí đang có “kho vàng” từ lịch sử lưu trữ, dữ liệu, nếu có thể tận dụng, chọn lọc dữ liệu từ “kho vàng” đó sẽ tạo ra tuyến bài mới hiệu quả hơn, chuyên sâu hơn.

Trong thời đại báo chí số, để phát triển báo chí dữ liệu, các tòa soạn báo cần hiểu rõ bản chất, vai trò, điều kiện thực thi nó, có giải pháp tổng thể trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn năng lực, nguồn lực, xu hướng thế giới, đặc thù công chúng của từng cơ quan báo chí. Chỉ có nội dung vượt trội khi cơ quan báo chí đổi mới sáng tạo cả 4 lĩnh vực: chiến lược sản phẩm dịch vụ, hoạt động nghiệp vụ, công chúng - khách hàng và kinh tế báo chí truyền thông.

Nhà báo Ngô Việt Anh, Phó trưởng Ban Nhân Dân điện tử, Báo Nhân Dân cho biết, Báo Nhân Dân đã vận dụng báo chí dữ liệu trong xây dựng các sản phẩm tri thức chuyên sâu dưới dạng các chuyên trang. Song song đó, Báo Nhân Dân luôn chú trọng phát triển chiến lược về chuyển đổi số, hình thành tòa soạn số điều phối các loại hình báo chí đa phương tiện, phát hành đa nền tảng; ứng dụng công nghệ vào sản xuất nội dung, trình bày, phát hành…

Tương tự, Phó giám đốc Trung tâm Truyền thông tỉnh Quảng Ninh Bùi Thị Thu Hương cho biết, trong hơn 5 năm qua, trung tâm đã số hóa toàn bộ hệ thống tư liệu của Đài Phát thanh truyền hình Quảng Ninh, Báo Quảng Ninh... Các dữ liệu đều được gán các trường thông tin cụ thể, bảo đảm việc tra cứu và sử dụng thuận tiện nhất, từ đó giúp trung tâm thực hiện được nhiều ấn phẩm đặc biệt, có giá trị thông tin cao…

* Hình thành “hệ sinh thái” báo chí

Nhiều ý kiến cho rằng, các cơ quan báo chí muốn thực hiện chiến lược nội dung vượt trội đều phải phát triển báo chí dữ liệu. Nguồn dữ liệu mở, dữ liệu liên kết, dữ liệu tự thân của các cơ quan báo chí, đặc biệt là dữ liệu cho việc phân tích xu hướng báo chí sẽ là cơ sở cho việc chọn lọc và làm giàu dữ liệu, phân tích đánh giá, trực quan hóa dữ liệu là những thao tác cơ bản để ứng dụng báo chí dữ liệu trong kể chuyện đa phương tiện, tạo tính đặc sắc và vượt trội của nội dung báo chí.

Những năm gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo đã tác động đến hành vi người dùng Internet và xu thế phát triển của báo chí hiện đại. Theo các chuyên gia, hiện nay, có 3 xu hướng chính đang tác động đến báo chí truyền thông gồm: có nhiều loại thiết bị mới ra đời; các nền tảng số, mạng xã hội chuyên biệt về sáng tạo âm thanh và video phát triển bùng nổ; có nhiều làn sóng trí tuệ nhân tạo…

Tuy nhiên, thực trạng của nhiều cơ quan báo chí hiện nay là tính hoạt động độc lập, chưa có sự liên kết, chia sẻ trong dữ liệu. Do đó, theo nhiều chuyên gia, đối với báo chí truyền thông Việt Nam cần có “hệ sinh thái”, nền tảng, kho dữ liệu dùng chung để giảm đi sự lo ngại bởi những tác động từ bên ngoài, giảm thiểu những tác động từ sự phát triển của các nền tảng số, AI…

Giám đốc Trung tâm thông tin, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Trần Quang Diệu chia sẻ, báo chí Việt Nam nên xây dựng hệ sinh thái báo chí mà trong đó các cơ quan báo chí cùng chia sẻ dữ liệu với nhau. Từ đó, Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và truyền thông có thể xây dựng nền tảng dùng chung cho các cơ quan báo chí, vừa phát huy dữ liệu đang có, vừa có thể chia sẻ với nhau khi cần.

PGS-TS Đỗ Thị Thu Hằng, Trưởng ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng, báo chí dữ liệu là hướng đi không thể tách rời dòng chảy báo chí hiện nay. Để hướng đến sự phát triển bền vững, ngoài tự thân các cơ quan báo chí chủ động nghiên cứu, tìm kiếm cho riêng mình mô hình báo chí dữ liệu và chiến lược nội dung vượt trội thì cần xây dựng một hệ sinh thái báo chí truyền thông chuyên nghiệp, hiện đại, hướng tới báo chí số.

Hải Hà