Báo chí Việt Nam đối diện với thách thức từ công nghệ và mạng xã hội

Áp lực của báo chí Việt Nam trong bối cảnh xã hội mới

Theo các chuyên gia, báo chí hiện nay đang đứng trước nhiều thách thức, đầu tiên là khủng hoảng niềm tin, sự phát triển của mạng xã hội và “thế lực mới nổi” trí tuệ nhân tạo (AI). Báo cáo của Global PR Hub (doanh nghiệp cung cấp tư vấn giải pháp truyền thông), năm 2024, có tới 42% nhà báo toàn cầu xem việc thay đổi hành vi tiêu thụ thông tin của người dùng là thách thức lớn nhất, 58% lo ngại rằng AI sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nội dung và niềm tin đối với báo chí. Độc giả hiện nay không chỉ đơn thuần là “đọc báo” mà ngày càng có xu hướng chuyển sang “nghe” và “nhìn”.

Báo chí Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó. Là một thị trường giàu tiềm năng nhờ sự phát triển nhanh chóng của các nền tảng số, báo chí Việt Nam cũng phải đối diện với những áp lực thay đổi từ người dùng, sự cạnh tranh từ các nền tảng công nghệ và yêu cầu ngày càng cao về chất lượng nội dung. Áp lực đổi mới của báo chí càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, nhất là trong bối cảnh doanh thu sụt giảm mạnh.

Chia sẻ tại Hội thảo “Đón đầu tương lai báo chí: Kiến tạo mô hình bền vững”, ông Nguyễn Văn Bá, Tổng Biên tập Báo VietnamNet, cho biết, hiện nay, báo chí của chúng ta đang đứng ở một giai đoạn nhiều tác động, nhất là mạng xã hội, làn sóng công nghệ AI, bên cạnh đó là việc thực hiện sắp xếp bộ máy tổ chức bao gồm các cơ quan báo chí. Câu hỏi cấp thiết đặt ra là làm sao để báo chí tồn tại và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số. Muốn phát triển bền vững, mỗi cơ quan báo chí cần phải xác định những mô hình, cách thức đi phù hợp với chính bản thân mình, dựa trên các trụ cột gồm nội dung, kinh doanh và công nghệ.

Nhà báo Nguyễn Văn Bá, Tổng biên Tập báo VietnamNet, chia sẻ về những khó khăn của báo chí Việt Nam hiện nay. (Ảnh: Minh Hoàn)

Đầu tiên là về nội dung, đây là trụ cột trung tâm, là giá trị cốt lõi của báo chí. Nội dung hiện nay không chỉ để “đưa tin nhanh” mà còn là “hiểu và phục vụ độc giả”, phải chuyển từ lượng sang chất, từ view sang giá trị xã hội.

“Việc đầu tư về mặt nội dung, tạo ra các nội dung chất lượng là điều tiên quyết. Nhưng một mình nội dung thì cũng chưa đủ. Bên cạnh nội dung phải có công nghệ. Nếu không có công nghệ thì sản phẩm làm ra dù tốt đến đâu cũng chỉ như cất ở trong nhà. Có công nghệ, sản phẩm báo chí sẽ được phổ biến rộng rãi hơn tới công chúng. Lúc này, sẽ trở thành cơ hội để báo chí có thể thu lại được không chỉ giá trị niềm tin mà còn là giá trị gia tăng, nguồn thu”, Tổng biên tập báo VietnamNet nhấn mạnh.

Ông cũng đồng thời khẳng định, việc đầu tư vào nội dung, coi trọng chuyện công nghệ để phân phối nội dung thông tin là điều kiện tiên quyết mà cơ quan báo chí nào cũng phải xác định để bắt kịp xu thế. Báo chí không thể đứng ngoài tiến trình chuyển đổi số.

Theo thống kê, hiện nay có tới 53% nhà báo trên thế giới đã sử dụng AI tạo sinh trong công việc, tăng mạnh so với 47% của năm trước. Tại Việt Nam, nhiều tòa soạn cũng bắt đầu thử nghiệm tích hợp AI vào quy trình sản xuất tin bài, kiểm tra nội dung, tối ưu hiển thị và cá nhân hóa trải nghiệm người đọc.

“Keyword” của sự phát triển

Theo ông Lê Quốc Minh, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân dân: “Trong tương lai, muốn phát triển phải đổi mới sáng tạo. Đổi mới sáng tạo liên tục là “keyword” duy nhất để làm cho báo chí trở nên hấp dẫn hơn. Tuy nhiên, hiện nay mối quan tâm của người dùng thay đổi rất nhanh, đặc biệt là với người trẻ. Ngày hôm nay, đề tài này vẫn còn là trend, ngày mai đã biến mất. Hôm nay sản phẩm này còn hot nhưng ngày mai đã là sản phẩm khác rồi… Nhu cầu của tin tức cũng vậy”.

Nhà báo Lê Quốc Minh – Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân. (Ảnh: Minh Hoàn)

Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam phân tích, với sự phát triển không ngừng của công nghệ hiện nay, vòng đời công nghệ thậm chí chỉ còn dưới 6 tháng. Hôm nay còn mới mẻ nhưng một thời gian sau đã trở nên lỗi thời. Vì vậy, người làm báo phải thay đổi liên tục. Sắp tới, báo chí muốn tồn tại phải tải đổi mới sản phẩm liên tục.

Đồng quan điểm với nhà báo Lê Quốc Minh, nhà báo Ngô Việt Anh, Giám đốc Trung tâm Phát triển Truyền thông, Báo Nhân Dân cho rằng dữ liệu và công nghệ đang trở thành “chất liệu sáng tạo” mới, không chỉ giúp tối ưu quy trình vận hành mà còn góp phần xây dựng các sản phẩm báo chí có chiều sâu và giá trị.

Sự đổi mới và áp dụng công nghệ đang thay đổi rất nhiều tòa soạn, với các ứng dụng công nghệ tiên tiến như AR/VR và nền tảng nội dung mới dưới hình thức hỏi đáp tương tác. Chuyển đổi số báo chí là đặt công nghệ ở trung tâm của chiến lược phát triển, sử dụng công nghệ để tạo ra những nội dung hấp dẫn và chinh phục các nhóm độc giả mới, phân phối nội dung hiệu quả hơn và tạo nguồn thu lớn hơn.

Hiện nay, mô hình cơ quan báo chí – công nghệ (media-tech) là xu hướng mà nhiều tập đoàn báo chí lớn như New York Times, Washington Post, Bloomberg, Wall Street Journal (Mỹ), South China Morning Post (Hong Kong, Trung Quốc) hướng tới. Trong đó, New York đang tiên phong đổi mới công nghệ bằng giá trị cốt lõi, thế mạnh nền tảng là kho tàng nội dung không giới hạn, tiếp cận các xu hướng công nghệ mới, các sản phẩm mới để phục vụ nhu cầu của độc giả, đặc biệt trên các thiết bị di động.

Cũng theo các chuyên gia, một trong những xu hướng báo chí nổi bật được quan tâm thời gian qua là kể chuyện đa phương tiện kết hợp văn bản hình ảnh âm thanh dữ liệu và yếu tố tương tác. Đây không chỉ là cách làm báo hiện đại, hấp dẫn mà còn là giải pháp giữ chân độc giả trong thời đại thông tin tràn ngập.

Ngoài ra, việc xây dựng tư duy sản phẩm trong hoạt động báo chí cũng được xác định là yếu tố sống còn. Thay vì sản xuất tin bài, nhà báo cần hiểu rõ nhu cầu của người dùng, định hướng nội dung theo từng phân khúc độc giả, tối ưu nền tảng phân phối và tạo ra giá trị dài hạn.

Trong dòng chảy công nghệ và dữ liệu, báo chí không thể chỉ chạy theo mà cần đi trước một bước. Chuyển đổi số không đơn thuần là trang bị công cụ mà phải là chuyển đổi tư duy. Tư duy làm báo vì người đọc, vì cộng đồng với những nội dung chuyên sâu, đáng tin cậy và sáng tạo. Chỉ khi đó báo chí mới có thể khẳng định vai trò dẫn dắt và tiếp tục sứ mệnh của mình trong một mô hình phát triển bền vững.

Minh Hoàn