Bảo đảm an sinh cho vùng nông thôn từ đầu tư nước sinh hoạt

Hướng tới nước sạch và sinh hoạt an toàn cho người dân vùng khó khăn. Ảnh: Hà Anh/Mekong ASEAN

Theo Quyết định số 90/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, Tiểu dự án một tập trung hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội tại các huyện nghèo và xã đặc biệt khó khăn. Trong đó, việc ưu tiên xây dựng các công trình cung cấp nước sinh hoạt hợp vệ sinh cho người dân như hệ thống nước máy, giếng khoan, giếng đào có thành bảo vệ hay nguồn nước khe mó được kiểm soát được xem là nhiệm vụ cấp thiết.

Nước sạch luôn là yếu tố nền tảng trong quá trình xây dựng nông thôn văn minh. Đảm bảo nguồn nước hợp vệ sinh không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt hàng ngày mà còn giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm nguy cơ bệnh tật, tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và góp phần thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững.

Nỗ lực đưa nước sạch đến mọi vùng nông thôn

Gắn với mục tiêu của Chương trình giảm nghèo bền vững 2021–2025, nhiều địa phương đang đẩy mạnh mở rộng mạng lưới cấp nước nông thôn để nâng cao chất lượng đời sống, đặc biệt tại các vùng khó khăn. Đồng Nai là một trong những tỉnh triển khai mạnh mẽ các dự án đưa nước sạch về nông thôn, song thói quen dùng nước giếng khoan và giếng đào vẫn phổ biến, khiến tốc độ mở rộng hệ thống cấp nước tập trung chưa đạt kỳ vọng. Vì vậy, mục tiêu “mọi người dân nông thôn đều được sử dụng nước sạch, an toàn” vẫn còn khoảng cách.

Theo nghị quyết của tỉnh Đồng Nai nhiệm kỳ 2025 – 2030, mục tiêu đặt ra đến năm 2030 là đạt 92% dân số đô thị và 85% dân số nông thôn được dùng nước sạch đạt quy chuẩn. Tỉnh xác định nước sạch là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược hạ tầng kỹ thuật và an sinh xã hội. Lãnh đạo tỉnh nhấn mạnh mục tiêu không chỉ dừng ở những con số phần trăm, mà hướng tới việc mọi người dân đều tiếp cận nước sạch đạt chuẩn.

Để thực hiện mục tiêu này, tỉnh đang tổng kết đề án cấp nước giai đoạn 2021 – 2025 và xây dựng kế hoạch 2026 – 2030. Các giải pháp lớn bao gồm nâng cấp hệ thống cấp nước hiện hữu, mở rộng đường ống từ đô thị về nông thôn, tăng công suất nhà máy nước, khuyến khích đầu tư dự án quy mô lớn và ứng dụng công nghệ để giảm thất thoát. Cùng với đó là hỗ trợ người dân đấu nối nước máy và vận động thay đổi thói quen dùng nước giếng.

Nguồn cung nước sạch hiện dựa vào ba trụ cột: đầu tư nhà nước tại vùng đặc thù, hệ thống lọc nước hộ gia đình và mạng lưới cấp nước tập trung do doanh nghiệp và người dân đầu tư. Tại khu vực tây bắc Đồng Nai, CTCP Cấp thoát nước Bình Phước đang mở rộng mạng lưới cho gần 46 nghìn khách hàng và triển khai nhiều nhà máy nước quy mô lớn phục vụ giai đoạn sau 2030, đồng thời khảo sát cấp nước cho các xã nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Cùng với Đồng Nai, nhiều địa phương khác cũng đang cải thiện khả năng tiếp cận nước sạch. Cùng với Đồng Nai, nhiều địa phương khác cũng đang đẩy mạnh mở rộng nước sạch nông thôn để rút ngắn khoảng cách tiếp cận giữa các vùng.

Tại Bắc Giang, Trung tâm nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn được giao triển khai tiểu hợp phần cấp nước cho cộng đồng với 13 dự án, gồm 5 dự án xây mới và 8 dự án nâng cấp, mở rộng. Dự kiến toàn bộ hệ thống sẽ hoàn thành hơn 13.800 đấu nối trên hơn 30 xã và một thôn, với tổng kinh phí hơn 167 tỷ đồng. Song song thi công, trung tâm còn tổ chức tập huấn, truyền thông, treo pano, phát tờ rơi để nâng cao nhận thức về sử dụng nước sạch cho người dân vùng dự án.

Trước đây, một số công trình cấp nước ở Bắc Giang từng hoạt động kém hiệu quả do nhu cầu không cao, người dân vẫn giữ thói quen dùng nước khe, suối. Điển hình là trạm cấp nước tự hành do Công Ty TNHH Thương mại xây dựng điện nước Đại Phúc đầu tư, công suất 370m3/ngày đêm, cấp nước cho hai thôn Đèo Gia và Cống Luộc nhưng phải dừng hoạt động vì không đủ khách hàng.

Nhờ nguồn vốn vay Ngân hàng Thế giới trong khuôn khổ chương trình, trung tâm đã cải tạo toàn diện hệ thống: thay mới ống thu nước thô, bể lọc bằng sỏi và cát đạt chuẩn, hệ thống van – mối nối, đường ống chính, đồng hồ đo nước miễn phí và sửa chữa cơ sở hạ tầng trạm xử lý. Sau nâng cấp, công trình được bàn giao lại cho doanh nghiệp quản lý và đã cấp nước ổn định từ tháng 8.

Việc khôi phục công trình mang ý nghĩa thiết thực với các hộ dân địa phương. Khoảng 250 hộ dân và hai trường học tại thôn đèo gia và cống luộc đã đấu nối và sử dụng nước sạch, thay đổi rõ rệt thói quen dùng nước. Nguồn nước ổn định, đạt quy chuẩn giúp hạn chế nguy cơ ô nhiễm, cải thiện điều kiện sinh hoạt và tạo yên tâm cho gia đình, nhà trường.

Những kết quả này cho thấy hiệu quả của chương trình mở rộng quy mô vệ sinh và nước sạch nông thôn dựa trên kết quả vay vốn Ngân hàng Thế giới, với mục tiêu cốt lõi là cải thiện hành vi vệ sinh và mở rộng tiếp cận bền vững nước sạch ở các tỉnh miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Đây cũng là hướng đi phù hợp với mục tiêu chung của Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, khi nước sạch được xem là một trong những yếu tố nền tảng của chất lượng sống và an sinh xã hội.

Cải thiện khả năng tiếp cận nước sạch cho người dân khu vực vùng sâu, vùng xa. Ảnh: Hà Anh/Mekong ASEAN

Hướng đến nông thôn văn minh bằng nước sạch và hạ tầng bền vững

Trước đó, tại diễn đàn “Vai trò của nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn văn minh” do Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 16/10 tại TP HCM, câu chuyện làm sao nâng tỷ lệ hộ dân nông thôn được sử dụng nước sạch tiếp tục được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết.

Theo ông Giáp Mai Thùy, Phó Trưởng phòng Quản lý nước sạch nông thôn (Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hiện khoảng 68% hộ dân nông thôn trong cả nước được sử dụng nước đạt quy chuẩn.

Trong đó, 60% được cấp nước từ các công trình tập trung và 8% từ hệ thống cấp nước hộ gia đình. Hơn 18.000 công trình cấp nước nông thôn với khoảng 7.800 công trình có công suất từ 50m³/ngày đêm trở lên đã đóng góp quan trọng vào việc hoàn thành chỉ tiêu nước sạch trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 – 2025.

Theo “Chiến lược quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn 2045”, mục tiêu sắp tới là nâng tỷ lệ hộ dân nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn lên 80%, bảo đảm 100% đơn vị cấp nước đủ năng lực vận hành, đồng thời xử lý dứt điểm tình trạng thiếu nước sinh hoạt tại các khu vực khó khăn, ô nhiễm hoặc chịu tác động xâm nhập mặn.

Tại Diễn đàn, ông Lương Văn Anh, Phó cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng để đạt được các mục tiêu này, cần một gói giải pháp đồng bộ cả về thể chế, nguồn lực và mô hình đầu tư.

Trước hết, bộ đã hoàn thiện dự thảo nghị định mới về quản lý nước sạch nông thôn, quy định rõ quy trình đầu tư, quản lý vận hành và cơ chế huy động vốn xã hội hóa, hướng đến việc giải quyết những bất cập hiện nay và tạo nền tảng pháp lý minh bạch, hấp dẫn cho doanh nghiệp tham gia.

Ông cũng nhấn mạnh việc ưu tiên nguồn lực nhà nước cho vùng khó khăn, miền núi, biên giới và hải đảo – những khu vực doanh nghiệp ít có khả năng đầu tư do chi phí cao. Cùng với đó, người dân cần được huy động tham gia bằng nhiều hình thức như đóng góp kinh phí, ngày công hoặc đất đai, đặc biệt tại các địa bàn thuận lợi cho xã hội hóa.

Một yếu tố quan trọng khác là công tác truyền thông. “Người dân phải hiểu rằng nước sạch không chỉ liên quan đến sức khỏe, mà còn là tiêu chí của nông thôn văn minh và là điều kiện để nâng cao chất lượng cuộc sống”, ông Văn Anh chia sẻ. Chính sự phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng mới là chìa khóa bảo đảm tính bền vững cho các chương trình nước sạch nông thôn trong giai đoạn mới.

Thu Trang