Bảo đảm 'đầu ra' của các nghiên cứu khoa học công nghệ trong nước

Sáng 17/2, tiếp tục chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

GS.TS Nguyễn Anh Trí (Đoàn ĐBQH TP Hà Nội). Ảnh: CTTĐT Quốc hội

Quan tâm đến vấn đề “đầu ra” của các kết quả nghiên cứu khoa học, GS.TS Nguyễn Anh Trí (Đoàn TP Hà Nội) cho rằng, dự thảo Nghị quyết chưa quy định đậm nét về cơ chế chính sách để thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học. Trong khi đó, đây là nội dung rất cần thiết, vì sẽ tạo ra động lực cho nghiên cứu từ tìm kiếm ý tưởng, triển khai cho đến nỗ lực để có kết quả cuối cùng.

Theo đại biểu, trên thế giới, nhờ thương mại hóa được nghiên cứu khoa học, biến kết quả nghiên cứu thành hàng hóa đặc biệt của trí tuệ mà tạo ra của cải vật chất, mang lại lợi ích cho cộng đồng. Tuy nhiên tại Việt Nam, các sản phẩm nghiên cứu khoa học được thương mại hóa còn quá ít, phần lớn các nghiên cứu khoa học chỉ ở trong ngăn kéo cho đến lạc hậu với thời cuộc và mục nát theo thời gian.

Ông lấy ví dụ một nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực huyết học là hệ thống phát hiện bất thường của hồng cầu trong quá trình truyền máu. Viện Huyết học - Truyền máu trung ương đã nghiên cứu thành công hệ thống này trong 5 năm với sự tham gia của nhiều chuyên gia.

“Hệ thống của chúng tôi rẻ hơn so với nhập từ nước ngoài và quan trọng nhất là sản phẩm phù hợp với đặc điểm hồng cầu của người Việt. Đưa vào sử dụng rất tốt, nhưng để thương mại hóa cung cấp cho cả nước thay thế cho sản phẩm nước ngoài gặp vô vàn khó khăn về thủ tục. Vì vậy để rất lãng phí”, GS.TS Nguyễn Anh Trí nêu.

Cũng đề cập đến vấn đề trên, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) cho rằng, cần bổ sung chính sách để Nhà nước trở thành khách hàng đầu tiên và quan trọng nhất đối với các kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ trong nước.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An). Ảnh: CTTĐT Quốc hội

Đại biểu đánh giá đây là vấn đề rất quan trọng, đồng thời dẫn chứng trong ngành công nghiệp sản xuất chip bán dẫn. "Lịch sử phát triển của ngành này cho thấy, nếu không có các chương trình của các chính phủ trong việc tiêu thụ, sử dụng chip bán dẫn vào thập kỷ 1950, 1960 thì các doanh nghiệp sản xuất chip vào thời điểm đó sẽ không có đủ nguồn lực và động lực để tiếp tục đầu tư nghiên cứu, phát triển chip bán dẫn tiên tiến như ngày nay," ông Hiếu nêu.

Ngoài ra theo đại biểu, việc bảo đảm sử dụng các kết quả nghiên cứu, phát triển trong các chương trình của Nhà nước còn thể hiện sự niềm tin vào năng lực của các nhà khoa học, các tổ chức khoa học và công nghệ trong nước.

Ông cho rằng, hiện trong Luật Đấu thầu, Luật Khoa học và Công nghệ đã có một số quy định đề cập đến chính sách này nhưng vẫn chưa cụ thể, chưa có tính khả thi trên thực tế. Vì vậy, cần nghiên cứu để tháo gỡ các vướng mắc, sớm đưa chính sách này vào thực tiễn.

Đề nghị mở rộng cơ chế miễn trách nhiệm

Đánh giá cao việc Chính phủ đề xuất vào trong Nghị quyết quy định chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, GS.TS Hoàng Văn Cường (Đoàn TP Hà Nội) cho rằng, điều này sẽ góp phần tháo gỡ nút thắt và tạo niềm tin, yên tâm hơn trong công tác nghiên cứu đối với nhiều nhà khoa học.

Tuy nhiên, đại biểu Hoàng Văn Cường còn băn khoăn với quy định tại Điều 6 của dự thảo Nghị quyết đề cập việc không quy trách nhiệm và được miễn trừ rủi ro nếu như kết quả nghiên cứu không đạt được khi đã thực hiện đúng quy trình và quy định. Ông cho rằng ban soạn thảo dự thảo Nghị quyết cần giải thích rõ, đúng quy trình, quy định là như thế nào?

Bên cạnh cơ chế miễn trách nhiệm dân sự trong nghiên cứu khoa học công nghệ, đại biểu Trịnh Xuân An (Đoàn Đồng Nai) đề nghị cần có cơ chế miễn trách nhiệm hình sự với cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học nếu đáp ứng được các tiêu chí khách quan về quy trình thủ tục. Theo ông, nếu không được miễn trừ trách nhiệm, người nghiên cứu khoa học sẽ rất rủi ro.

Đại biểu Trịnh Xuân An (Đoàn Đồng Nai). Ảnh: CTTĐT Quốc hội

Phát biểu giải trình cuối phiên thảo luận, Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, việc cải cách cơ chế quản lý tài chính trong việc thực hiện nghiên cứu khoa học công nghệ, giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu, chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu là những nội dung có nhiều vướng mắc kéo dài.

“Nhà nước muốn tránh rủi ro nên đề ra nhiều thủ tục phức tạp, dồn rất nhiều trách nhiệm lên các tổ chức nghiên cứu, và kết quả là các cơ sở nghiên cứu không dám nhận những nghiên cứu lớn, có rủi ro cao. Nhưng nghiên cứu lại có bản chất rủi ro, là một loại đầu tư có rủi ro cao. Nghị quyết lần này thí điểm cơ chế khoán chi đối với hầu hết các nghiên cứu mà không phải cam kết kết quả cuối cùng. Nhà nước sẽ quản lý thông qua đánh giá các giai đoạn nghiên cứu để tiếp tục cấp kinh phí, đánh giá các cơ sở nghiên cứu có kết quả để giao thực hiện tiếp các đề tài,” Bộ trưởng nói.

Nghị quyết cũng cho phép Nhà nước cấp tiền cho nghiên cứu thông qua cơ chế quỹ, quy định về việc miễn trách nhiệm dân sự và không phải trả lại kinh phí nếu nghiên cứu không đi đến kết quả như dự kiến. Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, những chính sách, cơ chế đặc biệt này cùng với việc phân biệt nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng sẽ tạo sự thông thoáng cho cả hai bên.

Về thương mại hóa các kết quả nghiên cứu, theo Bộ trưởng, đây cũng đang là điểm nghẽn lớn kéo dài. Kết quả nghiên cứu phải được thương mại hóa thì mới góp phần cho phát triển kinh tế - xã hội.

Nghị quyết thí điểm việc cho phép cơ sở nghiên cứu được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu, để chủ động việc thương mại hóa ngay sau khi kết thúc nghiên cứu. Người làm nghiên cứu cũng được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia lập và điều hành doanh nghiệp.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, đây là những chính sách rất mạnh mẽ để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, kể cả các kết quả nghiên cứu của những năm trước, tạo ra ích nước, lợi nhà.

Đinh Nhung