Báo động tình trạng thiếu giáo viên

Con số thiếu hụt và những hệ lụy kéo dài

Theo Bộ GD&ĐT, cả nước hiện thiếu 102.097, trong đó thiếu 30.057 giáo viên mầm non, 22.255 giáo viên tiểu học, 30.702 giáo viên trung học cơ sở và 19.083 giáo viên trung học phổ thông. Sự thiếu hụt này không chỉ dừng ở con số thống kê, mà tác động trực tiếp đến chất lượng giáo dục. Học sinh ở nhiều nơi phải học trong lớp quá đông, hoặc không có giáo viên đứng lớp cho một số môn học. Giáo viên hiện hữu buộc phải tăng giờ, dạy chéo môn, dẫn tới quá tải và giảm sút hiệu quả giảng dạy.

Giáo viên mầm non hiện vẫn thiếu hụt nhiều, đặc biệt vùng sâu, cùng xa

Tình trạng này không diễn ra đồng đều. Ở các thành phố lớn, một số nơi còn dư giáo viên, trong khi miền núi, vùng sâu, vùng xa lại thiếu trầm trọng. Chênh lệch vùng miền thể hiện rõ nhất ở các môn đặc thù theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018: tiếng Anh, tin học, âm nhạc, mỹ thuật. Nhiều trường phổ thông vùng khó không có giáo viên tiếng Anh, trong khi nhu cầu lại cấp bách.

Không chỉ thiếu người, cơ sở vật chất và trang thiết bị một số nơi cũng chưa đáp ứng nhu cầu dạy và học. Một số trường vùng sâu, vùng xa, thiếu phòng học bộ môn và thiết bị dạy học tối thiểu. Hạ tầng không đảm bảo càng làm tình trạng thiếu giáo viên thêm trầm trọng, vì dù có biên chế, giáo viên cũng khó phát huy chuyên môn khi cơ sở vật chất chưa đạt chuẩn.

Trong giai đoạn 2022-2026, Chính phủ đã bổ sung 65.980 biên chế giáo viên. Riêng năm học 2023-2024, Bộ Nội vụ giao 27.826 chỉ tiêu cho các địa phương. Tuy nhiên, kết quả tuyển dụng chỉ đạt 19.474 người, tương đương khoảng 70%. Một số tỉnh được giao hàng trăm biên chế nhưng chỉ tuyển được vài chục. Như vậy, dù có chỉ tiêu, tình trạng thiếu giáo viên vẫn không được khắc phục, vì công tác tuyển dụng còn chậm và kém hiệu quả.

Nguyên nhân sâu xa nằm ở cơ chế tuyển dụng rườm rà, nhiều thủ tục, kéo dài qua nhiều tầng nấc. Giáo viên trúng tuyển thường không kịp nhận lớp ngay đầu năm học, dẫn tới lãng phí nhân lực. Bên cạnh đó, dù lương giáo viên hiện được xếp cao nhất trong thang bảng lương của viên chức, nhưng nhiều sinh viên cũng không mặn mà với chuyên ngành sư phạm vì “ngại” đi dạy ở vùng sâu,vùng xa, nơi điều kiện giao thông, kinh tế - xã hội chưa phát triển.

Chất lượng đội ngũ cũng không đồng đều. Các địa phương vùng thuận lợi thường có giáo viên trẻ, được đào tạo bài bản, tiếp cận nhanh với phương pháp mới. Trong khi đó, ở vùng khó, giáo viên ít được bồi dưỡng, nhiều người phải dạy trái chuyên môn. Sự chênh lệch này tạo ra khoảng cách lớn về chất lượng học tập giữa học sinh thành thị và nông thôn, giữa đồng bằng và miền núi.

Giải pháp nào cho bài toán khó

Trước thực trạng báo động, Bộ GD&ĐT đã đưa ra một loạt giải pháp. Trước hết, cần triển khai tuyển dụng, sử dụng hết số biên chế giai đoạn 2022-2026. Đồng thời, Bộ sẽ rà soát đội ngũ hiện có, đề xuất bổ sung biên chế cho giai đoạn 2026-2030, nhằm khắc phục thiếu hụt lâu dài, đặc biệt để đáp ứng mục tiêu tổ chức dạy học 2 buổi/ngày ở phổ thông và phổ cập mẫu giáo cho trẻ em 3-5 tuổi.

Tiếng Anh là một trong những môn học thiếu giáo viên

Một điểm mới là Bộ đã nghiên cứu và hướng dẫn bằng Văn bản số 5215 về việc xây dựng cơ chế huy động lực lượng xã hội tham gia giáo dục. Cụ thể, các địa phương có thể ký hợp đồng, huy động huấn luyện viên, vận động viên chuyên nghiệp, nghệ nhân, nghệ sỹ, tình nguyện viên nước ngoài tham gia tổ chức hoạt động giáo dục trong trường học.

Đây được coi là giải pháp bổ sung giáo viên trong bối cảnh thiếu hụt, nhất là với các lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, thể thao, kỹ năng sống. Không chỉ bù đắp nhân lực, cách làm này còn mang đến cơ hội cho học sinh được học tập trực tiếp từ những người có kinh nghiệm thực tiễn.

Song song với đó, Bộ cũng yêu cầu các địa phương cải tiến quy trình tuyển dụng theo hướng gọn nhẹ, minh bạch, rút ngắn thời gian để giáo viên sớm nhận lớp. Các chính sách đãi ngộ cần được nâng lên, nhất là phụ cấp vùng khó, nhà công vụ, hỗ trợ sinh hoạt. Đây là yếu tố quyết định để thu hút và giữ chân lực lượng trẻ về công tác lâu dài.

Ngoài ra, cùng với bổ sung biên chế, cần liên tục cập nhật phương pháp giảng dạy mới, chú trọng giáo dục tích hợp, hoạt động trải nghiệm, dạy học theo hướng phát triển năng lực. Khi giáo viên được trang bị đầy đủ, họ mới có thể yên tâm đứng lớp và đồng hành với quá trình đổi mới chương trình, sách giáo khoa.

Tuy nhiên, những giải pháp này chỉ hiệu quả khi có sự phối hợp đồng bộ giữa Bộ GD&ĐT, Bộ Nội vụ và chính quyền địa phương. Việc giao chỉ tiêu biên chế phải sát thực tế, tránh dàn trải. Công tác tuyển dụng cần có trách nhiệm cụ thể, tránh tình trạng chậm trễ kéo dài. Quan trọng hơn, chính sách sử dụng và đãi ngộ phải đủ hấp dẫn để nghề giáo lấy lại vị thế, đủ sức hút với thế hệ trẻ.

Thiếu giáo viên trong biên chế không còn là hiện tượng cục bộ, mà đã trở thành vấn đề mang tính hệ thống của giáo dục Việt Nam. Hơn 102.000 vị trí còn trống là lời cảnh báo nghiêm khắc, rằng nếu không thay đổi căn bản cơ chế tuyển dụng và sử dụng, chúng ta khó có thể bảo đảm chất lượng dạy học, nhất là trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Bổ sung biên chế, cải tiến tuyển dụng, nâng đãi ngộ và huy động nguồn lực xã hội – tất cả đều là những bước đi cần thiết để tháo gỡ nút thắt này. Bởi chỉ khi giáo viên được đảm bảo cả về số lượng và chất lượng, sự nghiệp đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục mới có thể đi đến thành công.

HOÀNG HƯƠNG