Bảo tồn bền vững cầu Long Biên

Đưa vào sử dụng đã 123 năm và đang xuống cấp nghiêm trọng nhưng với giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc, cảnh quan, cầu Long Biên ở Hà Nội cần được bảo tồn lâu dài song song với việc khai thác

UBND TP Hà Nội vừa phối hợp với Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam tổ chức hội thảo quốc tế "Nghiên cứu cải tạo và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa cầu Long Biên".

"Tháp Eiffel nằm ngang"

Nhiều học giả, chuyên gia trong và ngoài nước đã dành sự quan tâm đặc biệt tới vấn đề cải tạo cầu Long Biên - một biểu tượng văn hóa, lịch sử của Hà Nội. Với tuổi đời 123 năm, cầu Long Biên từng được ví như "tháp Eiffel nằm ngang", là biểu tượng hợp tác Pháp - Việt.

Cầu Long Biên đã xuống cấp nghiêm trọng sau 123 năm khai thác, cần cải tạo toàn diện để bảo tồn lâu dài.Ảnh: HẢI ANH

Theo ông Dương Đức Tuấn, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội, cầu Long Biên có vị trí, vai trò quan trọng trong hệ thống các cầu vượt sông Hồng, góp phần vận chuyển hành khách, hàng hóa từ trung tâm thủ đô tới các tỉnh, thành phía Bắc. Sau quá trình dài đưa vào khai thác, cầu đã xuống cấp và việc trùng tu, cải tạo nhận được nhiều sự quan tâm từ các cấp chính quyền, người dân cũng như các chuyên gia.

Các chuyên gia trong và ngoài nước đã đề xuất nhiều giải pháp cải tạo cầu Long Biên theo từng giai đoạn, từ khẩn cấp, ngắn hạn, trung hạn cho tới dài hạn. Theo đó, việc cấp thiết nhất sau quá trình nghiên cứu quan trắc về biến đổi thủy văn sông Hồng là sửa chữa, thay thế các cấu kiện kim loại xuống cấp, gia cố trụ cầu và chống xói lở lòng sông.

Các kịch bản sử dụng cầu Long Biên trong tương lai được đề xuất hướng tới việc phục hồi một phần thiết kế nguyên gốc - khánh thành năm 1902, giữ lại những nhịp cầu tái thiết năm 1972, duy trì đường sắt giữa cầu phục vụ tàu du lịch tải trọng nhẹ.

Ngoài ra, các chuyên gia cũng gợi ý về kinh nghiệm xây dựng và bảo tồn, phát huy giá trị một số cây cầu thép được xem là di sản tại Pháp. Họ nêu ý tưởng phát triển tuyến đường sắt qua cầu Long Biên vào khu vực trung tâm TP Hà Nội; đề xuất sử dụng, khai thác các ô vòm đá của cầu này...

Đại sứ Pháp tại Việt Nam Olivier Brochet cho rằng cầu Long Biên như một phần huyết mạch của người dân thủ đô, kết nối quá khứ với hiện tại. "Đại sứ quán Pháp luôn sẵn sàng đồng hành với Hà Nội trong việc cải tạo tổng thể cây cầu để bảo đảm an toàn trong việc di chuyển, đề xuất những phương án tối ưu, phù hợp với quy hoạch sắp tới của thành phố" - Đại sứ Olivier Brochet khẳng định.

Đáng chú ý, nhóm StudioMilou và Taseco trình bày ý tưởng khai thác các ô vòm đá của cầu Long Biên thành không gian triển lãm, thương mại, quán cà phê, hình thành "trục tản bộ" kết nối bờ sông với khu phố cổ. StudioMilou đề xuất thí điểm mở 4 vòm cầu (61-64) để lấy ý kiến cộng đồng trước khi triển khai diện rộng, bảo đảm an toàn kỹ thuật và hài hòa với cảnh quan phố cổ.

"Chúng tôi mong muốn biến các vòm cầu thành không gian mở, nơi người dân và du khách có thể cảm nhận nhịp sống Hà Nội ngay dưới bóng cầu" - đại diện StudioMilou nhấn mạnh.

Phát huy giá trị di sản

Năm 2023, dự án nghiên cứu cải tạo cầu Long Biên, do Chính phủ Pháp tài trợ thông qua Quỹ FASEP với tổng kinh phí 710.510 euro (hơn 22 tỉ đồng), được triển khai trong 11 tháng.

Artelia - công ty của Pháp, đơn vị tư vấn dự án - đã khảo sát tổng thể hiện trạng, xây dựng mô hình 3D toàn bộ 19 nhịp cầu, phân tích ảnh hưởng khí hậu - thủy văn. Công ty đã đề xuất các giải pháp gia cố khẩn cấp, sửa chữa trung và dài hạn, cùng kịch bản sử dụng lâu dài cầu Long Biên nhằm phát huy giá trị di sản này.

Theo ông Pierre-Yves Guarini, Giám đốc dự án - Công ty Artelia, qua phân tích và kiểm tra chi tiết cho thấy cầu Long Biên cần sửa chữa, khắc phục khẩn cấp, trọng tâm là các trụ cầu và một phần các nhịp cầu - vốn đã bị ăn mòn nghiêm trọng. Để khôi phục cầu Long Biên, Artelia đề xuất phương án cải tạo theo hướng bảo tồn, nghĩa là gia cố hoặc sửa chữa những bộ phận hư hỏng nặng nhất; nghiên cứu công năng trong tương lai đối với một công trình là điểm nhấn văn hóa, lịch sử của thủ đô.

"Về phương án cải tạo toàn diện và dài hạn, đề xuất thay thế tất cả nhịp cầu, chỉ giữ lại 2 nhịp nhằm khôi phục hình ảnh cây cầu như thời điểm xây dựng ban đầu; đồng thời tích hợp thêm 2 nhịp cầu di động để tăng khả năng lưu thông đường thủy trên sông Hồng" - ông Pierre-Yves Guarini nêu giải pháp.

Kiến trúc sư Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội, đánh giá phương án của đơn vị tư vấn là "rất đáng tin cậy" và "có tính khả thi". "Phương án tích hợp thêm 2 nhịp cầu di động đáp ứng được lưu thông đường bộ, đường sắt và cả đường thủy" - ông nhìn nhận.

UBND TP Hà Nội cho biết trước mắt, kế hoạch cải tạo sẽ thay thế toàn bộ nhịp cầu cũ, ngoài 2 nhịp được giữ lại vì giá trị lịch sử, nhằm khôi phục hình ảnh ban đầu của công trình. Về phương án tổng thể lâu dài, các đơn vị thi công được yêu cầu bổ sung 2 nhịp cầu di động để cải thiện lưu thông đường thủy trên sông Hồng. Việc cải tạo không chỉ nhằm gìn giữ một công trình đã tồn tại hơn 120 năm mà còn mở ra cơ hội tái thiết không gian hai bờ sông Hồng, tạo động lực phát triển đô thị bền vững cho Hà Nội.

Theo ông Dương Đức Tuấn, các ý kiến tại hội thảo đều thống nhất rằng việc cải tạo cầu Long Biên cần hài hòa giữa yêu cầu kỹ thuật, an toàn giao thông và bảo tồn giá trị văn hóa, lịch sử của công trình. Những kiến nghị, đề xuất từ hội thảo sẽ được đưa vào báo cáo cuối kỳ, làm cơ sở để TP Hà Nội lựa chọn phương án tối ưu.

VĂN DUẨN - HẢI ANH