Bảo tồn di sản văn hóa ở Nga

Đến ngày nay, có thể thấy các di sản văn hóa hiện diện khắp mọi nơi, từ ngay trong các công trình phục vụ dân sinh hằng ngày đến các di tích lịch sử đã được xếp hạng. Điều đáng nói, sự trầm tích của các di tích lịch sử văn hóa được bảo tồn một cách bền vững đã bồi đắp nên một “đế chế” văn hóa mà ai đã đến đây đều bị “khuất phục” bởi bản sắc văn hóa Nga.

Kinh nghiệm bảo tồn ở Nga đã trải qua nhiều thế kỷ. Bắt đầu từ sắc lệnh đầu tiên của Peter Đại Đế, quá trình xác định và ghi chép cổ vật, trong đó bao gồm cả các báu vật quốc gia Nga đã bắt đầu. Ở mỗi thời kỳ lịch sử khác nhau, quá trình này có những đặc điểm riêng, nhưng hiệu quả của nó luôn phụ thuộc vào nỗ lực của nhà nước và xã hội.

Học sinh đến tham quan khu nhà nghỉ của Sa hoàng ở Kolomenskya. (Ảnh: THÙY VÂN)

Xây dựng cơ chế phục hồi bảo vật quốc gia: Yêu cầu đặt ra từ thực tiễn 29/05/2025 15:24

Theo các chuyên gia Nga, việc bảo tồn di sản phụ thuộc vào hiệu quả của pháp luật bảo vệ di tích, vào hình thức sở hữu, cũng như vào sự linh hoạt của chính sách văn hóa của nhà nước, dựa trên các lực lượng khoa học có thẩm quyền. Tình hình chính trị trong nước và trình độ văn hóa xã hội cũng có ảnh hưởng lớn đến việc bảo tồn các di sản văn hóa. Các yếu tố chủ quan cũng rất quan trọng: sở thích khoa học, tính chuyên nghiệp và đặc điểm cá nhân của các nhà nghiên cứu, người phục chế và nhân viên bảo tàng.

Đối với nước Nga ngày nay, việc bảo tồn di sản lịch sử và văn hóa của đất nước là một trong những nhiệm vụ quan trọng của xã hội và nhà nước. Hiến pháp Liên bang Nga bảo đảm quyền của mọi công dân được tham gia vào đời sống văn hóa, sử dụng các thiết chế văn hóa và tiếp cận các giá trị văn hóa. Nhưng đồng thời, theo Phần 3 của Điều 44 Hiến pháp Liên bang Nga, mọi người có nghĩa vụ bảo vệ di sản lịch sử và văn hóa, bảo vệ các di tích lịch sử và văn hóa.

Theo đó, việc bảo vệ các di tích lịch sử và văn hóa không chỉ là trách nhiệm của công dân mà còn là nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước và chính quyền địa phương.

Nhà thờ Issac ở thành phố Saint Petersburg có vô vàn các báu vật quốc gia Nga. (Ảnh: THÙY VÂN)

Trong tầm nhìn bảo tồn di sản văn hóa của , một trong những cái nôi văn hóa của nước Nga đã xác định: "Sự mất mát các giá trị văn hóa là không thể khắc phục và không thể đảo ngược. Bất kỳ sự mất mát nào về di sản lịch sử và văn hóa chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực của cuộc sống của các thế hệ hiện tại và tương lai, dẫn đến sự nghèo nàn về tinh thần, đứt gãy ký ức lịch sử và sự nghèo nàn của toàn xã hội. Chúng không thể được bù đắp bằng sự phát triển của nền văn hóa hiện đại hoặc bằng việc sáng tạo ra những tác phẩm mới có ý nghĩa. Sự tích lũy và bảo tồn các giá trị văn hóa là cơ sở cho sự phát triển của nền văn minh".

Chính những nền tảng tư duy như vậy qua rất nhiều thế hệ, đã khiến cho việc bảo tồn các di sản, di tích văn hóa, lịch sử của Nga đã trở thành một “bản năng tự nhiên” trong xã hội. Bên cạnh đó, nền tảng tri thức xã hội cũng đóng góp phần quan trọng. Các em bé từ khi nằm trong nôi đã thường xuyên được bố mẹ đưa đi bảo tàng, do thói quen yêu thích tìm hiểu nghiên cứu của người Nga. Từng đoàn học sinh từ nhỏ đến lớn đến tham quan học tập là hình ảnh quen thuộc có thể nhìn thấy ở tất cả các bảo tàng.

Cung điện Ekaterina ở Moskva cho phép du khách trải nghiệm không gian thực tế với các dịch vụ chuyên nghiệp. (Ảnh: THÙY VÂN)

Không những vậy, đối với công tác bảo đảm an ninh cho các di tích, cũng luôn được coi trọng. Luật quy định đến cả những chi tiết cụ thể. Như phòng hổ phách ở Cung điện mùa thu ở Saint Petersburg, việc kiểm soát an ninh, phân luồng khách tham quan cũng như việc hạn chế chụp ảnh cũng là một trong những biện pháp nhằm bảo đảm an toàn cho báu vật. Hay như tại các khu vực bảo tàng có nhiều hiện vật quý hiếm ở Moskva, các phòng triển lãm, trưng bày và các cơ sở khác đều được giám sát bằng video.

Để bảo đảm an toàn, lực lượng an ninh (lính gác) của Bảo tàng có quyền giám sát du khách và hành lý xách tay của du khách bằng cả hình ảnh và bằng máy dò kim loại cùng các thiết bị, dụng cụ đặc biệt khác. Quy trình làm việc và trách nhiệm của cán bộ Bảo tàng trong việc bảo đảm an toàn và văn hóa phục vụ du khách được xác định theo luật hiện hành của Liên bang Nga và các đạo luật địa phương của Bảo tàng.

Ngai Sa hoàng trong Hernitage. (Ảnh: THÙY VÂN)

Theo đó, hệ thống quy định của pháp luật trong vấn đề bảo tồn di sản hướng tới giảm thiểu tình trạng dễ bị tổn thương của di tích, hay báu vật thông qua hoạt động vận hành và bảo trì một cách chuyên nghiệp, loại bỏ các khiếm khuyết làm suy yếu kết cấu; cấm sử dụng vật liệu không phù hợp và có hại trong việc phục hồi, bảo tồn và sửa chữa; giám sát bằng video, trung tâm điều khiển; xây dựng biện pháp phòng cháy chữa cháy có hệ thống; mua bảo hiểm rủi ro do mất mát, phá hủy, hư hỏng hay trộm cắp di sản văn hóa…

Có thể nói, công tác bảo tồn di sản ở Nga cho thấy họ luôn đi trước một bước. Các quy định của Bộ Văn hóa Liên bang Nga đưa ra về bảo tồn di sản còn quy định chi tiết đến từng thời hạn chất liệu của từng báu vật, qua đó có các bảo tàng có trách nhiệm duy tu, bảo dưỡng định kỳ. Chúng tôi đã từng rất ngạc nhiên khi biết một nhà hóa học lại là biên chế làm việc ở Bảo tàng Hermitage. Ở đây có cả một phòng chuyên về phục chế và bảo dưỡng các cổ vật, và việc xử lý bảo tồn các cổ vật phải được thực hiện đúng quy trình khoa học, từ phân tích chất liệu, đến phục chế mỹ thuật, mỗi công đoạn phải là các chuyên gia của từng lĩnh vực liên quan đảm nhiệm.

Các cổ vật trưng bày trong Hermitage. (Ảnh: THÙY VÂN)

Ngày nay, nhiều di tích lịch sử ở Nga bên cạnh các phương pháp truyền thống bảo tồn di sản văn hóa, các phương pháp mới với sự hỗ trợ của công nghệ cao để ghi chép và phục hồi di tích đã xuất hiện. Nhiều dự án bảo tồn được số hóa và sử dụng lưu trữ đám mây - chuyển đổi các hiện vật sang định dạng kỹ thuật số để dễ truy cập và bảo quản. Chúng tôi cũng đã được xem mô hình 3D là các bản sao kỹ thuật số chính xác của các hiện vật lịch sử ở một số bảo tàng.

Theo các các chuyên gia bảo tàng, các công nghệ hiệu quả nhất là phương pháp ảnh trắc địa và quét laser. Các phương pháp này được sử dụng độc lập hoặc kết hợp, bảo đảm tính chân thực và chi tiết cao. Bên cạnh đó, các phương pháp sử dụng trí tuệ nhân tạo phân tích và tái tạo diện mạo lịch sử của các di tích; thực tế ảo và thực tế tăng cường (VR/AR), tạo ra các mô hình tương tác cho phép tham quan các điểm tham quan từ xa. Thí dụ như trong bảo tàng toàn cảnh “Trận chiến Borodino” cho phép người xem cơ hội để đắm mình vào bối cảnh lịch sử.

Các hiện vật được bảo vệ trong lồng kính với các điều kiện nhiệt độ được bảo đảm. (Ảnh: THÙY VÂN)

Ngoài ra có thể kể đến rất nhiều dự án đã được ứng dụng các phương pháp hiện đại để bảo tồn di sản văn hóa ở Nga như dự án số hóa các di tích Ki tô giáo ở các làng Nizhny Novgorod; Số hóa các di tích cổ của Dagestan: làng Kala-Koreysh, Nhà thờ Hồi giáo Derbent Juma và Đền Datun. Tạo mô hình 3D của quần thể Kizhi Pogost, một Di sản Thế giới được UNESCO công nhận. Kết quả của công trình là di tích kiến trúc gỗ của Nga đã được chụp lại với độ phân giải cao với mọi chi tiết. Đây là những biện pháp nhằm bảo lưu các hiện vật cổ trong những trường hợp bất trắc bị phá hủy bởi các yếu tố khôn lường do thiên nhiên hoặc do bản thân con người tác động.

Việc thực hiện thành công các dự án như vậy chứng tỏ những thành tựu của khoa học hiện đại đang trở thành trợ thủ đáng tin cậy trong việc bảo vệ di sản của nước Nga.

Một góc trong quần thể nhà thờ trong điện Kremlin. (Ảnh: THÙY VÂN)

Phòng đón tiếp khách quốc tế của Bộ Ngoại giao thực tế là một phần của các tòa nhà cổ được bảo tồn theo quy định của bảo tàng. (Ảnh: THÙY VÂN)

Phòng trưng bày trong Bảo tàng lịch sử trên Quảng trường đỏ. (Ảnh: THÙY VÂN)

Nhà thờ Chúa cứu thế ở Saint Petersburg. (Ảnh: THÙY VÂN)

THÙY VÂN Phóng viên Báo Nhân Dân thường trú tại Nga

THÙY VÂN Phóng viên Báo Nhân Dân thường trú tại Nga