Bảo tồn ngôn ngữ các dân tộc thiểu số từ trường học

Tại thị xã Sa Pa, những tiết học tiếng Mông của học sinh tiểu học trên địa bàn được duy trì đều đặn 2 tiết học trong 1 tuần. Tại đây, các em được học chữ viết do giáo viên dân tộc Mông quê ở Sa Pa giảng dạy theo Chương trình song ngữ của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Hiện nay, các trường tiểu học trên địa bàn thị xã Sa Pa triển khai dạy tiếng Mông sẽ có một giáo viên là người địa phương có trình độ đại học sư phạm trực tiếp giảng dạy song song chữ viết và tiếng Mông. Với phương pháp dạy song ngữ, các trường dạy tiếng mẹ đẻ là ngôn ngữ thứ nhất, tiếng Việt là ngôn ngữ thứ hai. Việc sử dụng hai ngôn ngữ được thực hiện linh hoạt, trong đó tiếng mẹ đẻ hỗ trợ việc học tiếng Việt, giúp học sinh hiểu được các khái niệm, thuật ngữ khó trong bài. Thời lượng sử dụng mỗi ngôn ngữ thay đổi theo từng khối lớp. Sự tác động hỗ trợ tự nhiên giữa 2 ngôn ngữ giúp học sinh tiếp thu được kiến thức và tiếp tục học lên cao với kết quả tốt hơn.

- Ông Nguyễn Trường Chinh -
Trưởng Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Sa Pa.

Ngoài chú trọng giáo dục đa ngôn ngữ cho học sinh, các trường tiểu học trên địa bàn thị xã Sa Pa còn thực hiện hiệu quả việc duy trì những giờ học ngoại khóa về văn hóa truyền thống của người Mông; mặc trang phục truyền thống dân tộc Mông 2 buổi/tuần, từ đó tạo môi trường học tập gắn với bản sắc văn hóa dân tộc.

Thầy giáo Châu A Tầu, giáo viên tiếng Mông của Trường Tiểu học Hàm Rồng, thị xã Sa Pa cho biết: Thời gian đầu giảng dạy, tôi phải nghiên cứu, biên soạn thành bài riêng để học sinh dễ tiếp thu. Tôi luôn cố gắng sáng tạo đồ dùng dạy học nhằm nâng cao chất lượng truyền thụ tiếng dân tộc, đồng thời lồng ghép giới thiệu văn hóa, phong tục, tập quán, các trò chơi dân gian... của các dân tộc thông qua các chương trình học chính khóa, ngoại khóa, các hoạt động tập thể.

Toàn trường có 99% học sinh dân tộc Mông, bản tính của các em vốn rất nhút nhát. Nhờ chương trình giáo dục song ngữ dựa trên cơ sở tiếng mẹ đẻ, học sinh lớp 1 - 2 tự tin giao tiếp hơn. Bên cạnh việc tăng cường tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số, chương trình giáo dục song ngữ còn cải thiện chất lượng và hiệu quả giáo dục dân tộc, đồng thời bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số.

- Cô giáo Trần Thị Thoa -
Hiệu trưởng Trường Tiểu học Hàm Rồng, thị xã Sa Pa.

Trường PTDT nội trú THCS và THPT huyện Bảo Thắng là trường học đầu tiên của tỉnh Lào Cai thành lập Câu lạc bộ dạy tiếng mẹ đẻ, chữ viết cho học sinh. Mỗi tuần 1 lần, với “giáo trình” tự biên soạn qua tìm hiểu thực tế kết hợp sưu tầm và tham khảo trên internet, các em trong câu lạc bộ sẽ bàn chủ đề cho buổi sinh hoạt định kỳ, như giao tiếp cơ bản, vật dụng trong gia đình, một số hoạt động hằng ngày… Sau những buổi sinh hoạt định kỳ của câu lạc bộ, học sinh thường xuyên giao tiếp với nhau bằng ngôn ngữ mẹ đẻ; trau dồi, học hỏi lẫn nhau, làm phong phú hơn vốn từ của mình. Ngoài ra, câu lạc bộ còn tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ mang tính cộng đồng tại các buổi sinh hoạt nội trú, sinh hoạt tập thể đầu tuần, các ngày lễ lớn… để học sinh có cơ hội thực hành tiếng mẹ đẻ và tìm hiểu nét văn hóa đặc sắc.

Phạm Duy Khương, học sinh lớp 11B chia sẻ: Càng tìm hiểu, em càng thấy yêu tiếng Tày của mình. Ngoài tham gia câu lạc bộ, trong sinh hoạt hằng ngày, chúng em sử dụng tiếng Tày nhiều hơn, khi về nhà cũng giao tiếp với bố mẹ bằng tiếng Tày. Không chỉ dạy tiếng nói, chữ viết, câu lạc bộ còn lồng ghép dạy những làn điệu dân ca Tày, đàn tính, điệu Then rất thú vị.

Giờ đây, học sinh trong trường đã mạnh dạn giao tiếp bằng ngôn ngữ mẹ đẻ trong quá trình học tập, tham gia câu lạc bộ và trong sinh hoạt hằng ngày với các bạn cùng dân tộc. Câu lạc bộ đã tổ chức kiểm tra, khảo sát kết quả học tập giai đoạn 1 đối với 37/37 học sinh, các em đều đạt kỹ năng viết và nói. Trong năm học 2024 - 2025, nhà trường tổ chức rà soát số học sinh tuyển mới của 3 dân tộc (Mông, Dao, Tày) để bổ sung vào các lớp, câu lạc bộ dạy tiếng mẹ đẻ, chữ viết cho học sinh dân tộc thiểu số. Đồng thời, tăng cường luyện viết câu và đoạn văn, tập trung rèn kỹ năng nói thông qua giao tiếp giữa các học sinh trong câu lạc bộ, lớp học và nơi sinh hoạt cộng đồng. Bên cạnh đó, nhà trường định hướng mở rộng thêm dạy tiếng mẹ đẻ cho học sinh người Nùng.

- Cô giáo Trần Thị Phương Lan -
Phó Hiệu trưởng Trường PTDT nội trú THCS và THPT huyện Bảo Thắng.

Tỉnh Lào Cai hiện có khoảng 70% học sinh là người dân tộc thiểu số. Nhằm phát triển giáo dục dân tộc, ngành giáo dục và đào tạo tỉnh Lào Cai đã chủ động xây dựng kế hoạch giáo dục học sinh dân tộc hằng năm; hướng dẫn các cơ sở giáo dục xây dựng kế hoạch hoạt động phù hợp với tình hình địa phương, sát đối tượng học sinh. Tại thị xã Sa Pa và các huyện Bắc Hà, Mường Khương và Si Ma Cai đã có gần 20 trường phổ thông áp dụng việc dạy tiếng Mông như môn học chính khóa. Thông qua đó đã giúp học sinh thêm yêu quý, phát huy những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc mình trong cuộc sống.

Một số trường học còn tổ chức câu lạc bộ phát thanh măng non bằng tiếng Việt - Mông; mời nghệ nhân đến dạy học sinh các bài hát, ca dao, bài khèn, các phong tục, tập quán; tổ chức cho học sinh tham gia các lễ hội của người dân tộc và chia sẻ lại bằng 2 ngôn ngữ; trang trí trường lớp, treo khẩu hiệu song ngữ... Nhiều trường học còn có phòng truyền thống, phòng nghệ thuật giới thiệu các sản phẩm văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, qua đó góp phần bảo tồn và phát huy tiếng nói, chữ viết dân tộc thiểu số trong trường học.

Thanh Huệ