Bảo tồn và nhân rộng giống nhãn đặc sản ở Hưng Yên

Nhãn trồng theo tiêu chuẩn Vietgap. Ảnh: Đinh Tuấn/TXVN

Tâm huyết với giống nhãn đặc sản

Năm nào cũng vậy, cứ đến mùa nhãn gia đình ông Trịnh Văn Cương, ở thôn Nễ Châu, xã Tân Hưng (Hưng Yên) lại tấp nập khách đến đặt mua, bởi gia đình ông là một trong ít hộ còn giữ được giống nhãn đặc sản với tên gọi "Nhãn đường phèn quả vuông". Chia sẻ về tên gọi độc đáo này, ông Cương cho biết, cây nhãn được bố ông trồng trong vườn nhà, khi quả chín vai hai bên nhô lên trông giống hình vuông.

So với các giống nhãn khác, giống nhãn này năng suất không bằng nhưng bù lại quả rất đều, đẹp, cùi giòn, róc hạt và có vị đậm thơm như mật ong nên được gọi là "Nhãn đường phèn quả vuông". Nhận thấy quả ngon và cho hiệu quả kinh tế cao, năm 1995, gia đình ông đã chiết và nhân rộng ra vườn nhà, với diện tích 1,2 mẫu.

Năm 2022, vườn nhãn của gia đình ông Cương được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hưng Yên (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) công nhận là vườn cây đầu dòng và cho phép khai thác tối đa 60.000 mắt ghép/năm. Mặc dù, năm nay đã ngoài 80 tuổi nhưng ông Cương vẫn tâm huyết với vườn nhãn đặc sản của gia đình mình và tiếp tục nhân rộng cho các hộ dân có cùng sở thích để bảo tồn giống nhãn đặc sản này.

Về xã Tân Hưng hỏi nhà ông Bùi Xuân Tám ai cũng biết, bởi gia đình ông đang "sở hữu" diện tích nhãn cùi cổ lớn nhất địa phương với khoảng 250 cây nhãn cùi cổ cho thu hoạch mang thương hiệu "Cây đầu dòng nhãn cùi cổ Bùi Tám".

Ông Tám chia sẻ, năm 1990, gia đình đấu thầu hàng nhãn cổ ở chân đê thôn Nễ Châu, đến mùa thu hoạch ông phát hiện có một cây nhãn cho quả rất ngon, cùi giòn và róc hạt, đậm vị thơm mật ong không thua kém gì giống nhãn đường phèn. Sau đó, ông đã lấy hạt về ươm giống tại vườn nhà. Đến năm 1997, khi cây trưởng thành và cho năng suất ổn định, gia đình ông đã ghép mắt để nhân rộng giống nhãn quý này.

Năm 2022, giống nhãn cùi cổ của gia đình ông Tám đã được cấp giấy chứng nhận và cho phép khai thác tối đa từ 1.000 đến 1.500 mắt ghép mỗi năm.

Nhận thấy giống nhãn cùi cổ ngày càng bị mai một, trong khi người trồng nhãn Hưng Yên đang dần đánh mất đi thương hiệu "Nhãn lồng Hưng Yên", với vai trò là Chi hội trưởng Chi hội Cựu chiến binh thôn Nễ Châu, ông đã tập hợp các hội viên có cùng sở thích để chia sẻ kinh nghiệm trồng nhãn cũng như tìm giải pháp để bảo tồn và nhân rộng giống nhãn quý này.

Để hiện thực hóa ý tưởng của mình, đầu năm 2022, ông Tám đã bỏ tiền mua 1.000 cây nhãn con, sau đó về ghép mắt giống nhãn cùi cổ của gia đình để tặng tất cả các hội viên trong Chi hội. Đến nay, hơn 100 cây giống đã được ông tặng cho các hội viên.

Giám đốc Hợp tác xã sản xuất nhãn lồng Nễ Châu, xã Tân Hưng Trần Thị Bắc cho hay, các giống nhãn đặc sản này có giá khá cao so với mặt bằng chung nhưng rất được khách hàng ưa chuộng, chủ yếu là làm quà biếu. Hiện nay, thị hiếu của người tiêu dùng luôn ưu tiên chọn các loại nhãn ngon để thưởng thức, vì thế hợp tác xã luôn khuyến khích các thành viên mở rộng diện tích. Điều này không chỉ giúp nâng cao thu nhập mà còn góp phần bảo tồn và phát triển những giống nhãn đặc sản của địa phương. Đến nay, Hợp tác xã có 18 ha trồng nhãn; trong đó, có trên 6 ha trồng các giống nhãn đặc sản, chủ yếu là nhãn cùi cổ và nhãn đường phèn quả vuông.

Bảo tồn, phát triển nguồn gen nhãn Hưng Yên

Thu hoạch nhãn tại hộ nông dân Nguyễn Thị Thương, thành viên Hợp tác xã nhãn lồng Miền Thiết ở xã Hàm Tử, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên. Ảnh tư liệu: Vũ Sinh/TTXVN

Nhãn lồng Hưng Yên được xếp hạng 13 trong số 50 trái cây nổi tiếng của Việt Nam, được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận là loại trái cây ngon nhất và được đăng ký bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa "Nhãn lồng Hưng Yên hương vị tiến vua," được công nhận chỉ dẫn địa lý giúp khách hàng nhận biết và thưởng thức sản phẩm chính hiệu nhãn lồng Hưng Yên.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hưng Yên Nguyễn Văn Tráng thông tin, trên địa bàn tỉnh hiện có khoảng 50 nguồn gen nhãn đang sản xuất ở các địa phương; trong đó, trên 40 nguồn gen có nguồn gốc bản địa. Điều này, không chỉ làm tăng giá trị vùng trồng nhãn của Hưng Yên mà còn có ý nghĩa quan trọng về nguồn gen thực vật bản địa, giá trị về ẩm thực vùng miền và giá trị văn hóa, du lịch của Hưng Yên.

Ông Nguyễn Văn Tráng cho biết, để bảo tồn, phát triển nguồn gen nhãn đặc sản của Hưng Yên; đồng thời giúp cho việc khai thác, sử dụng hiệu quả và bền vững nguồn tài nguyên cây trồng đặc sản của tỉnh, nâng cao thu nhập cho nông dân, ngày 31/12/2019, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định số 2918/QĐ-UBND về việc phê duyệt Đề án Bảo tồn và phát triển vùng trồng nhãn, vải đặc sản tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2020-2025, định hướng đến năm 2030.

Mục tiêu của Đề án là bảo đảm nguồn gen nhãn, vải hiện có của tỉnh được kiểm kê, đánh giá, xây dựng được bộ cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gen nhãn, vải; đồng thời, tỉnh xây dựng mới khu bảo tồn và duy trì bảo tồn hiện trạng cây nhãn tổ; bảo tồn nguyên trạng đối với các cây nhãn, vải có chất lượng ngon, quý hiếm tại vườn của các chủ hộ sở hữu; thành lập vườn bảo tồn chuyển vị các nguồn gen nhãn, vải của tỉnh... Cùng với đó, các địa phương trong tỉnh tập trung cải tạo, thay thế các vườn nhãn tạp, cây già cỗi cho năng suất, chất lượng thấp bằng các giống đặc sản, có giá trị kinh tế cao; trong đó, mở rộng diện tích trồng các giống nhãn đường phèn, nhãn cùi cổ chiếm từ 15-20% diện tích nhãn của tỉnh.

Quang Nhiều (TTXVN)