Bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa
Những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị các công trình văn hóa, di tích lịch sử đã trở thành nhiệm vụ quan trọng, góp phần vào sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương. Các di tích được tu bổ, tôn tạo, trùng tu không chỉ đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của người dân mà còn giáo dục truyền thống cách mạng; tạo điểm đến độc đáo, hấp dẫn thu hút du khách trong và ngoài tỉnh tới tham quan, chiêm bái, thúc đẩy phát triển du lịch.
Đình Thổ Tang (Vĩnh Tường) được tu bổ, tôn tạo góp phần bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ thuật độc đáo đã có hàng trăm năm. Ảnh: Kim Ly
Hiện toàn tỉnh có 1.469 di tích, trong đó có 521 di tích đã được xếp hạng, bao gồm 6 di tích, cụm di tích quốc gia đặc biệt, 62 di tích quốc gia và 453 di tích cấp tỉnh. Điểm nổi bật của hệ thống này là mật độ dày, đa dạng về loại hình, phân bổ đều khắp các địa phương.
Công tác bảo tồn di tích tại tỉnh được triển khai thông qua nhiều giải pháp, từ xây dựng chính sách, đầu tư tài chính đến việc huy động cộng đồng và ứng dụng công nghệ.
Tỉnh đã thiết lập một khuôn khổ pháp lý và chính sách toàn diện, bao quát hầu hết các khía cạnh của quản lý di sản, từ xếp hạng, bảo vệ đến tài chính và quảng bá.
Về phân công trách nhiệm, khuôn khổ chính sách đã phân định rõ ràng vai trò của các cấp hành chính; cơ chế phân cấp trách nhiệm này cho thấy sự nỗ lực nhằm cân bằng giữa sự chủ động của địa phương và sự kiểm soát, định hướng chiến lược từ cấp tỉnh.
Tỉnh đầu tư vào việc số hóa và tài liệu hóa khoa học di sản, bao gồm việc xây dựng cơ sở dữ liệu toàn diện và phiên âm các tài liệu Hán Nôm. Sáng kiến này rất quan trọng cho việc bảo tồn lâu dài, nghiên cứu học thuật và quảng bá trong thời đại số.
Bên cạnh nguồn ngân sách của tỉnh, xã hội hóa là nguồn tài chính quan trọng trong công tác bảo tồn di tích. Các cấp chính quyền địa phương được giao nhiệm vụ huy động nguồn vốn xã hội hóa cho các dự án di sản.
Sự tham gia của cộng đồng còn được khuyến khích thông qua các chiến dịch nâng cao nhận thức và sự tham gia trực tiếp vào việc bảo vệ, duy trì các di sản.
Đình Phú Hạnh, xã Thượng Trưng (Vĩnh Tường) là một điển hình thành công trong việc huy động nguồn lực từ cộng đồng. Chỉ trong 4 tháng, dự án tu bổ đã vận động được gần 3,8 tỷ đồng, chủ yếu từ đóng góp của người dân địa phương. Sau khi tu bổ, đình Phú Hạnh đã có diện mạo khang trang, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh và giáo dục truyền thống.
Không chỉ chú trọng công tác bảo tồn, tu bổ, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa, việc phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa cũng được tỉnh triển khai mạnh mẽ với nhiều giải pháp hiệu quả.
Tỉnh đã tập trung vào du lịch tâm linh và văn hóa, khai thác các địa điểm nổi tiếng như Tây Thiên, chùa Hà Tiên đã mang lại kết quả tích cực.
Bên cạnh đó, tỉnh đặc biệt chú trọng việc phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa dân tộc thiểu số, nhiều mô hình du lịch gắn với văn hóa dân tộc thiểu số như văn hóa Sán Dìu và ở làng Trúc An (Tam Đảo) đã được hình thành.
Khu di tích và danh thắng Tây Thiên (Tam Đảo) được quan tâm đầu tư, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử văn hóa địa phương. Ảnh: Kim Ly
Chiến lược này không chỉ trực tiếp bảo tồn và khôi phục di sản văn hóa phi vật thể mà còn mang lại lợi ích kinh tế và cơ hội việc làm cho người dân địa phương.
Tích hợp giá trị di sản văn hóa vào chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng là một giải pháp hiệu quả, hằng năm, các trường học, cơ sở giáo dục thường xuyên tổ chức các chương trình tham quan, học tập, giáo dục truyền thống lịch sử cho học sinh, sinh viên tại Bảo tàng tỉnh và Văn miếu tỉnh.
Bên cạnh đó, những nỗ lực như dạy hát Trống quân Đức Bác trong trường học và quảng bá hát Soọng cô nhằm đảm bảo sự tiếp nối và sức sống của các làn điệu truyền thống.
Các lễ hội được công nhận cũng là cơ chế quan trọng để bảo tồn và phát huy di sản phi vật thể; việc tái hiện các lễ hội và phong tục góp phần nâng cao trải nghiệm thu hút du lịch.
Tuy nhiên, trên thực tế, công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử, văn hóa của tỉnh còn gặp phải khó khăn, thách thức như nguồn vốn dành cho tu bổ hạn hẹp, sự thiếu hụt đội ngũ cán bộ chuyên môn, đặc biệt là cán bộ trẻ, sự giảm dần của số lượng nghệ nhân nắm giữ các giá trị văn hóa truyền thống.
Sự phát triển kinh tế và quá trình đô thị hóa nhanh ảnh hưởng đến không gian và cảnh quan của di tích. Công tác tuyên truyền, giáo dục về di tích chưa thực sự thường xuyên và sâu rộng. Ngoài ra, biến đổi khí hậu đã tác động lớn đối với sự xuống cấp của các di tích vật thể…
Thời gian tới, tỉnh tiếp tục nâng cao hiệu quả hơn nữa công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích đã được xếp hạng cấp tỉnh, cấp quốc gia bằng các giải pháp như tiến hành rà soát và loại bỏ các nút thắt trong quá trình phê duyệt, triển khai dự án tu bổ di tích để các dự án được thực hiện nhanh chóng và kịp thời.
Bảo tồn di tích phải đi đôi với giáo dục, văn hóa, du lịch; phát huy vai trò của xã hội hóa bằng cách xây dựng các cơ chế, hướng dẫn cụ thể, minh bạch để thu hút và quản lý nguồn đóng góp từ cộng đồng và doanh nghiệp; đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục về giá trị di tích lịch sử, văn hóa thường xuyên và đa dạng hơn; giải quyết dứt điểm các vấn đề liên quan đến tranh chấp đất đai di tích…
