Bảo vệ người yếu thế trên không gian mạng

50% nạn nhân lừa đảo trực tuyến là người cao tuổi

Theo Bộ Công an, trong 8 tháng năm 2025, cả nước ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo qua mạng, tăng 65% so với cùng kỳ năm 2024, gây thiệt hại hơn 1.660 tỷ đồng. Hơn 4.000 tên miền độc hại bị phát hiện với các thủ đoạn tinh vi như: Công nghệ giả mạo hình ảnh Deepfake, lừa đảo qua tiền ảo, chiếm đoạt mã OTP, giả danh cơ quan công an hoặc ngân hàng...

Lợi dụng sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, tội phạm công nghệ cao đang tạo ra những thách thức toàn cầu với vấn nạn lừa đảo trực tuyến. Hoạt động lừa đảo không còn manh mún, tự phát mà đã phát triển bài bản, quy mô và được điều hành bởi các tập đoàn lừa đảo xuyên quốc gia, gây hoang mang trong xã hội. Điều đáng lo ngại là hiện nay, mục tiêu mà các tổ chức lừa đảo hướng đến đang có sự dịch chuyển về nhóm người cao tuổi, trẻ em và người có thu nhập thấp.

Trẻ em cần được bảo vệ trên không gian mạng. Ảnh: KHÁNH AN

Theo thống kê, người cao tuổi chiếm tới hơn 50% nạn nhân trong các vụ lừa đảo trực tuyến, nhiều người thiệt hại hàng trăm triệu đồng, thậm chí hàng tỷ đồng từ tiền tiết kiệm. Mới đây, cụ ông ở xã Yên Châu, tỉnh Sơn La liên tục bị các đối tượng lạ mặt gọi điện mạo danh cơ quan công an, dựng chuyện rằng tài khoản của ông liên quan đến một vụ việc lừa đảo, đồng thời yêu cầu chuyển gấp 100 triệu đồng vào tài khoản do chúng cung cấp. Rất may, vụ việc đã được các cơ quan chức năng phát hiện và ngăn chặn kịp thời.

Lý giải nguyên nhân số lượng người cao tuổi, trẻ em trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến tăng nhanh, theo các chuyên gia, với trí tuệ nhân tạo, tội phạm mạng có thể thu thập thông tin, dữ liệu cá nhân, sau đó phân tích hành vi để nắm được đặc điểm, tính cách, sở thích của mỗi người, từ đó nâng cấp các thủ đoạn lừa đảo ngày càng tinh vi, xảo quyệt hơn. Trong khi đó, người cao tuổi, trẻ em là những người có kỹ năng, khả năng nhận diện lừa đảo cũng như sự am hiểu về công nghệ còn hạn chế nên có nguy cơ chịu nhiều rủi ro và dễ bị xâm hại...

Có giải pháp từ thể chế đến thực tế

Để bảo vệ người yếu thế trước các tác động tiêu cực từ không gian mạng, đặc biệt từ trí tuệ nhân tạo, trước tiên cần xây dựng, hoàn thiện hành lang pháp lý để làm cơ sở cho hoạt động phòng ngừa cũng như xử lý vi phạm. Dự thảo Luật An ninh mạng đã được Chính phủ trình Quốc hội xem xét, thảo luận và dự kiến thông qua ngay trong Kỳ họp thứ mười, Quốc hội khóa XV. Tuy nhiên, nhiều đại biểu vẫn còn băn khoăn và đề nghị bổ sung thêm các nội dung để hoàn thiện dự thảo luật, trong đó có nội dung về bảo vệ người cao tuổi trên không gian mạng.

Theo đại biểu Lê Thị Ngọc Linh (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Cà Mau), hiện nay, trong Điều 20 dự thảo Luật An ninh mạng đã có nội dung quy định bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Tuy nhiên, cần bổ sung thêm đối tượng bảo vệ là người cao tuổi, người hạn chế năng lực hành vi dân sự. Đồng thời, cần quy định trách nhiệm của các nền tảng mạng, tổ chức cung cấp dịch vụ viễn thông, ngân hàng trong việc phát hiện, cảnh báo và phối hợp xử lý hành vi xâm hại, lừa đảo đối với nhóm này.

Trong khi đó, đại biểu Lê Thị Thanh Lam (Đoàn đại biểu Quốc hội TP Cần Thơ) cho biết, mặc dù một số vụ việc lừa đảo trực tuyến đã được lực lượng chức năng kịp thời ngăn chặn nhưng xu hướng lạm dụng trí tuệ nhân tạo để cá nhân hóa hành vi lừa đảo vẫn đang gia tăng. Vì vậy, đại biểu Lê Thị Thanh Lam đề nghị, trong các hành vi bị nghiêm cấm về an ninh mạng cần bổ sung quy định cấm sử dụng trí tuệ nhân tạo để giả mạo khuôn mặt, giọng nói, mạo danh tổ chức, cá nhân để lừa đảo, xuyên tạc hoặc gây nhầm lẫn, xâm hại quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.

Tuy nhiên, từ thực tế cho thấy, để hoạt động phòng, chống nạn lừa đảo trực tuyến đạt hiệu quả thì bên cạnh việc hoàn thiện thể chế, cần đặc biệt chú trọng đến việc nâng cao nhận thức cộng đồng, phát huy hơn nữa vai trò của chính quyền các phường, xã, đặc biệt là tổ dân phố trong công tác cảnh báo đến từng gia đình, từng hộ dân trên địa bàn về lừa đảo trực tuyến, vì đây là lực lượng gần dân, gắn bó với dân nhất...