Bất cập trong cấp phép, quản lý khai thác khoáng sản

Rối rắm trong việc cấp phép khai thác khoáng sản

Công ty CP Lam Hồng được UBND tỉnh Hà Tĩnh cấp giấy phép khai thác đất sét ngày 12/1/2018 tại xã Phúc Trạch. Sau khi có giấy phép, doanh nghiệp này đã thực hiện việc đăng ký điều chỉnh tên doanh nghiệp từ Công ty CP Lam Hồng thành Công ty CP Vật liệu và Xây dựng Lam Hồng để tiến hành khai thác vật liệu. Tuy nhiên, lấy lý do vì doanh nghiệp này chưa nộp hồ sơ điều chỉnh tên trong Giấy phép khai thác khoáng sản nên ngành chức năng chưa cho phép khai thác tại thực địa.

Thay vì đóng cửa mỏ theo quy định, một doanh nghiệp đã ngang nhiên xây dựng các công trình sinh thái trái phép tại phường Nam Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh.

Một doanh nghiệp khác là Công ty CP Xây dựng và Thương mại Tân Phố, năm 2021 được cấp Giấy phép khai thác khoáng sản để khai thác đất san lấp tại mỏ đất xã Quang Diệm (nay là xã Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh) với diện tích 3,3ha, thời hạn khai thác 1 năm 10 tháng. Mặc dù đã được ký hợp đồng thuê đất nhưng vướng cơ chế và thủ tục nên chưa thể khai thác, giấy phép hết hạn nên năm 2023, doanh nghiệp này xin điều chỉnh nâng công suất khai thác đến ngày 7/12/2024, nhưng lại tiếp tục vướng thủ tục thời hạn thuê đất. Đến nay, Giấy phép khai thác khoáng sản đã hết hiệu lực nên ngành chức năng đã yêu cầu công ty nộp hồ sơ đề nghị phê duyệt đề án đóng cửa mỏ theo quy định.

Trên đây chỉ là 2 trong số rất nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh, trong thời gian qua “than trời” vì những bất cập, hệ lụy trong các chính sách quản lý từ cơ quan chức năng. Trong suốt thời gian dài, nhiều doanh nghiệp đã nhiều lần kiến nghị việc tỉnh Hà Tĩnh nghiên cứu, xem xét tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo trữ lượng khai thác thực tế nhưng không được chấp thuận. Đến cuối năm 2024, khi Luật Địa chất và khoáng sản có hiệu lực thì các kiến nghị của doanh nghiệp này mới được giải quyết.

Cũng tại Hà Tĩnh, theo phản ánh của người dân, doanh nghiệp, nhu cầu vật liệu xây dựng thời gian qua rất lớn, trong khi nguồn cung chỉ mới đáp ứng khoảng 50%. Trong khi đó, nhiều mỏ vật liệu xây dựng thông thường đã có kết quả trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhưng đến nay vẫn chậm hoặc chưa được hoàn thiện hồ sơ, thủ tục để khai thác. Cụ thể, từ năm 2020 đến nay, tỉnh Hà Tĩnh đã tổ chức đấu giá thành công 29 mỏ khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường với tổng diện tích 282,4ha, tổng tài nguyên dự báo khoảng 38,6 triệu m3. Trong đó, đất san lấp 156ha, đất sét làm gạch 24,4ha, cát xây dựng 68,8ha và đá xây dựng 33,3ha. Đến nay, chỉ mới 15 mỏ được cấp giấy phép khai thác. Đối với 14 mỏ trúng đấu giá giai đoạn từ năm 2024 đến nay, hiện cũng đang trong quá trình làm các thủ tục như thuê tổ chức tư vấn thăm dò, đánh giá trữ lượng khoáng sản, địa phương đang thực hiện công tác thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng.

Đặc biệt, từ năm 2021 tỉnh Hà Tĩnh đã tổ chức đấu giá thành công quyền khai thác khoáng sản đối với 19 mỏ đất, cát để khai thác vật liệu xây dựng thông thường. Tuy nhiên, đến nay vẫn còn 6 mỏ đã có kết quả trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhưng chưa thể khai thác vì những bất cập, phát sinh trong quá trình thẩm định, lập hồ sơ thủ tục. Theo phản ánh, lỗi này là do từ phía cơ quan chức năng, cụ thể là Sở KH&ĐT (cũ) đã tham mưu không đúng, dẫn đến doanh nghiệp chưa hoàn thành thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đối với các mỏ đã trúng đấu giá. Sau khi có kết quả trúng đấu giá, doanh nghiệp mới hoàn thiện các thủ tục đầu tư nên dẫn đến mất nhiều thời gian để bổ sung, hoàn thiện hồ sơ. Chưa dừng lại ở đó, cuối năm 2024 tỉnh Hà Tĩnh lại có văn bản yêu cầu các mỏ này phải nâng công suất khai thác để đáp ứng nhu cầu vật liệu xây dựng thông thường dẫn đến thủ tục ngày càng rối rắm và kéo dài. Doanh nghiệp buộc phải hoàn thiện hồ sơ, thủ tục nâng công suất khai thác để được xem xét, cấp phép khai thác.

Nhiều lỗ hổng trong quản lý

Theo ngành chức năng tỉnh Hà Tĩnh, những tồn tại, bất cập trong lĩnh vực khai khoáng trong thời gian qua xuất phát từ việc, công tác dự báo nhu cầu sử dụng khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường chưa chính xác, kịp thời, đặc biệt là dự báo nhu cầu vật liệu phục vụ các công trình trọng điểm, các khu công nghiệp, cụm công nghiệp. Việc lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cho hoạt động khoáng sản chưa kịp thời, đồng bộ, gây nên khó khăn cho việc xây dựng kế hoạch đấu giá quyền khai thác khoáng sản hằng năm. Quá trình thẩm định hồ sơ cấp phép khai thác trước đây có mặt còn hạn chế, chưa đưa ra tiêu chí yêu cầu về công suất khai thác hằng năm của các mỏ khi lập hồ sơ mời tham gia đấu thầu. Do đó, một số mỏ khi trúng đấu giá đã thực hiện cấp phép với công suất khai thác hằng năm nhỏ, thời gian khai thác dài nên đã ảnh hưởng đến nguồn cung phục vụ nhu cầu thị trường.

Bên cạnh đó, nhiều địa phương cấp huyện (cũ), cấp xã không tích cực kiểm tra, rà soát các mỏ phù hợp với quy hoạch khoáng sản đã được phê duyệt để đề xuất thẩm định tham mưu UBND tỉnh tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Có một số địa phương không đồng thuận đưa khu vực mỏ đề xuất UBND tỉnh phê duyệt kế hoạch để đưa ra đấu giá, mặc dù đã được các ngành chức năng kiểm tra, đánh giá khu vực mỏ bảo đảm điều kiện về khai thác. Đơn cử như UBND xã Hồng Lộc, UBND xã Ngọc Sơn, UBND huyện Thạch Hà (cũ) không thống nhất đấu giá các mỏ đất san lấp;, UBND xã Sơn Châu, UBND huyện Hương Sơn (cũ) không thống nhất đấu giá mỏ cát trên địa bàn.

Ngoài việc bất cập trong cấp phép khai thác, công tác quản lý, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm của doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này trên địa bàn Hà Tĩnh thời gian qua cũng đang có dấu hiệu buông lỏng. Nhiều đơn vị thực hiện khai thác chưa theo đúng thiết kế đã được phê duyệt, khai thác vượt công suất cho phép, khai thác vượt ngoài ranh giới khu vực cấp phép hoặc khai thác, sử dụng khoáng sản đi kèm (đất san lấp) khi chưa được cơ quan quản lý Nhà nước cho phép theo quy định. Một số mỏ chưa lắp đặt trạm cân hoặc lắp đặt mang hình thức đối phó không sử dụng; một số phương tiện vận tải không cân tải vật liệu trước khi di chuyển ra ngoài, điều này tiềm ẩn nhiều nguy cơ về việc thất thoát tài nguyên và ngân sách Nhà nước.

Qua kiểm tra, phát hiện nhiều doanh nghiệp chưa thực hiện đóng BHXH cho người lao động, trong đó có 22 đơn vị không có người lao động tham gia BHXH, 36 đơn vị nợ BHXH với số tiền 2.666 triệu đồng, trong đó có doanh nghiệp nợ thời gian dài với số tiền 181 triệu đồng là Công ty CP Xây dựng và Thương mại Mạnh Linh và Công ty CP Lạc An, riêng Công ty CP Tập đoàn Hoành Sơn nợ lớn với số tiền hơn 1,5 tỷ đồng. Một số đơn vị chưa thực hiện đầy đủ việc đóng nộp BHYT, BHXH cho người lao động, đơn cử là Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ và Vật liệu xây dựng Hồng Hà (mỏ đất phường Kỳ Trinh) và Công ty CP Xây dựng và Thương mại Mạnh Linh (mỏ đất xã Nam Điền).

Nợ thuế trong khai thác khoáng sản còn cao, tính đến tháng 8/2024 số đơn vị khai thác khoáng sản còn nợ trên 196 tỷ đồng, một số đơn vị đã chuyển hồ sơ sang Công an tỉnh để điều tra, xử lý. Năm 2024, khi xảy ra vụ việc một doanh nghiệp trong quá trình thi công đường cao tốc Hàm Nghi - Vũng Áng xảy ra tai nạn lao động làm chết 1 người ở khu vực xay nghiền, tỉnh Hà Tĩnh thành lập Đoàn kiểm tra các nhà thầu khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường phục vụ thi công Dự án đường bộ cao tốc Bắc - Nam đoạn qua địa bàn tỉnh. Qua đó, đã xử phạt vi phạm hành chính 5 đơn vị không lắp đặt trạm cân với tổng số tiền là 300 triệu đồng và đang củng cố hồ sơ để xử lý các đơn vị khác.

Hiện nay, tỉnh Hà Tĩnh có 104 mỏ khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường phải dừng khai thác do đã hết thời hạn giấy phép nhưng UBND tỉnh mới phê duyệt 74 đề án đóng cửa mỏ. (12 mỏ chưa hoàn thành đề án đóng cửa mỏ, 30 đơn vị chưa lập đề án đóng cửa mỏ). Ngoài ra, nhiều mỏ khoáng sản sau khi hoàn thành xong việc đóng cửa mỏ, công tác cải tạo phục hồi môi trường, tái đầu tư hạ tầng cho địa phương chưa đảm bảo. Từ năm 2024 đến nay, ngành chức năng Hà Tĩnh cũng đã xử phạt vi phạm hành chính đối với 10 đơn vị vi phạm về đóng cửa mỏ, với tổng số tiền là hơn 1 tỷ đồng.

Công tác đấu giá, cấp phép hoạt động khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường chưa đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh; cấp phép chưa hài hòa giữa các loại khoáng sản, giữa các địa phương, khu vực, mất cân đối giữa cung và cầu, Trong đó, mỏ đá tập trung nhiều ở khu vực Kỳ Anh, Can Lộc, Khu hinh tế Vũng Áng; mỏ đất tập trung nhiều ở khu vực Thạch Hà; mỏ sét tập trung nhiều ở Hương Khê và mỏ cát tập trung nhiều ở khu vực Vũ Quang... đây là một trong những nguyên nhân của việc khai thác, mua bán hóa đơn khoáng sản trái phép, gây thất thoát ngân sách.

Thiên Thảo