Bất cập trong quy định là 'nút thắt' dẫn đến lãng phí nguồn lực

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến trao đổi về những bất cập trong quản lý, sử dụng nguồn lực KHCN được KTNN chỉ ra. Ảnh: N.Lộc

Năm 2023, KTNN đã triển khai kiểm toán chuyên đề KHCN giai đoạn 2020-2022 tại Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; kết luận của KTNN đã ghi nhận nỗ lực, các kết quả KHCN của ngành nông nghiệp, tính ứng dụng vào thực tiễn sản xuất và hiệu quả đầu tư cho KHCN đối với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính tuân thủ các quy định của pháp luật về quản lý KHCN...

Qua kiểm toán, KTNN cũng đã chỉ ra những bất cập, vướng mắc và có kiến nghị giúp hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển KHCN.

Trao đổi với Báo Kiểm toán tại buổi họp báo công bố những nội dung cơ bản trong quá trình triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong ngành Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) chiều 5/5, Thứ trưởng Bộ NN-MT Phùng Đức Tiến đã thông tin rõ hơn về vấn đề này và nỗ lực của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn (nay là Bộ NN-MT) trong thực hiện các kiến nghị kiểm toán.

Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, những vấn đề được kiểm toán chỉ ra là rất xác đáng. Từ góc độ đơn vị được kiểm toán, lãnh đạo Bộ đã chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiêm túc xem xét, tiếp thu thực hiện nghiêm kết luận, kiến nghị kiểm toán của KTNN.

Theo Thứ trưởng Tiến, nhiều bất cập, tồn tại được KTNN chỉ ra có liên quan đến bất cập trong cơ chế, chính sách đối với KHCN.

Thứ trưởng Bộ NN-MT Phùng Đức Tiến nêu rõ 15 vấn đề lớn cần được giải quyết nhằm thúc đẩy phát triển KHCN.

Thứ nhất, đội ngũ các nhà khoa học cần được đặt ở vị trí trung tâm trong tiến trình đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, hiện nay số lượng giáo sư, tiến sĩ có xu hướng giảm; thu nhập chưa tương xứng khiến việc thu hút và giữ chân nhân tài gặp nhiều khó khăn trong bối cảnh thị trường lao động ngày càng cạnh tranh.

Thứ hai, cần rà soát lại trình tự phê duyệt các đề tài khoa học để đảm bảo mục tiêu, nội dung và đầu ra phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Khoa học phải bắt nguồn từ thực tiễn và quay trở lại phục vụ thực tiễn. Bộ KHCN hiện có các quỹ hỗ trợ, song cần thúc đẩy cơ chế để chuyển nhanh từ nghiên cứu sang ứng dụng công nghệ hiệu quả.

Thứ ba, cần cân đối chi ngân sách cấp Trung ương và địa phương.

Thứ tư, vẫn còn tồn tại tư duy "bao cấp", triệt tiêu động lực sáng tạo, do đó, cần có cơ chế đột phá để giải phóng tư duy này, hướng tới việc làm giàu từ KHCN.

Thứ năm, cần tháo gỡ khó khăn giải quyết khó khăn trong “ba tự chủ”: tự chủ nhiệm vụ, tự chủ tài chính và tự chủ tổ chức nhằm nâng cao tính chủ động, linh hoạt cho các đơn vị nghiên cứu.

Việc sửa đổi quy định pháp luật về KHCN là yêu cầu bức thiết để hướng đến đổi mới, sáng tạo và bứt phá. Ảnh ST

Thứ sáu, hạn chế tình trạng lãng phí nguồn lực. Hiện nay có nhiều trang thiết bị được đầu tư nhưng không đồng bộ, tần suất sử dụng thấp, dẫn đến khấu hao chậm và lãng phí. Cần rà soát, quy hoạch đầu tư theo hướng đồng bộ và hiệu quả.

Thứ bảy, cần có cơ chế sử dụng đất đai phục vụ hiệu quả cho các nhiệm vụ KHCN.

Thứ tám, cần xây dựng cơ chế tín dụng riêng để hỗ trợ cho các cá nhân, nhóm nghiên cứu triển khai ý tưởng đổi mới sáng tạo.

Thứ chín, việc phê duyệt kinh phí cho nhiệm vụ khoa học cần được thực hiện đúng tiến độ để tránh tình trạng chậm trễ ảnh hưởng đến tiến độ nghiên cứu.

Thứ mười, cần hình thành và đầu tư cho các nhóm nghiên cứu xuất sắc, hoạt động đa ngành, đa lĩnh vực, tập trung vào những lĩnh vực chủ lực của ngành.

Thứ mười một, các chương trình KHCN cần được đầu tư tập trung, đồng bộ, tránh đầu tư dàn trải gây lãng phí.

Thứ mười hai, những chương trình nghiên cứu có giá trị thực tiễn lớn, tạo ra chuyển biến mạnh mẽ trong sản xuất cần được ưu tiên về cơ chế và nguồn lực.

Thứ mười ba, cần xây dựng các cơ chế đặc biệt cho các chương trình KHCN phù hợp với đặc thù, nhu cầu và chiến lược phát triển của từng Bộ, ngành cụ thể.

Thứ mười bốn, các chương trình phục vụ cho Bộ chuyên ngành phải do các Bộ quyết định, chủ động triển khai.

Thứ mười lăm, kinh phí nghiên cứu nên được phân bổ theo chuỗi, bảo đảm tính liên tục và hiệu quả.

Theo Thứ trưởng, trong bối cảnh của cuộc cách mạng chuyển đổi số, lần đầu tiên tại Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị, KHCN cùng với đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số được đặt lên vị trí “là đột phá quan trọng hàng đầu” với những mục tiêu quan trọng, cụ thể cùng các giải pháp quyết liệt chưa từng có.

Triển khai thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị; Nghị quyết số 193/2025/QH15 của Quốc hội; Nghị quyết số 03/NQ-CP của Chính phủ; ngày 27/03/2025, Bộ NN-MT đã ban hành Quyết định số 503/QĐ-BNNMT về Kế hoạch đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; trong đó, tập trung vào 7 nhiệm vụ then chốt để tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia của ngành.

"Hội nghị triển khai kế hoạch thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW do Bộ tổ chức sắp tới sẽ nhằm quán triệt, thể hiện rõ tinh thần chỉ đạo thông qua các văn bản hành chính; đánh giá thực trạng và giải pháp thúc đẩy phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số ngành NN-MT" - Thứ trưởng cho biết.

N.LỘC