'Bắt cóc online' làm 'nóng' nghị trường Quốc hội

Sáng 29/10, tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025; dự kiến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2026....

Tham gia thảo luận, đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (đoàn Vĩnh Long) đề cập đến tình trạng "bắt cóc online" đang gây hoang mang cho người dân trong thời gian qua.

Theo nữ đại biểu, hiện nay, tình trạng "bắt cóc online" không còn là hiện tượng hiếm hoi mà đã trở thành nỗi lo thường trực của nhiều gia đình. Tội phạm công nghệ cao lợi dụng tin nhắn, email hoặc các nền tảng mạng xã hội để điều khiển nạn nhân từ xa. Chúng buộc nạn nhân tự rút tiền, thuê chỗ ở, thậm chí là tự quay video cầu cứu theo kịch bản do kẻ xấu dựng sẵn.

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi dẫn chứng, các vụ việc gần đây ở Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và nhiều địa phương cho thấy nạn nhân thường là học sinh, sinh viên. Hậu quả không chỉ là thiệt hại tài chính mà còn gây hoang mang, mất niềm tin vào môi trường mạng, ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự xã hội.

Nữ đại biểu cho rằng, nguyên nhân của tình trạng này là do công nghệ ngày càng tinh xảo. Trí tuệ nhân tạo (AI) làm nhái giọng nói và hình ảnh giả tạo giúp kẻ xấu mạo danh một cách thuyết phục. Các nền tảng xuyên biên giới chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm pháp lý tại Việt Nam và chưa có quy định chặt chẽ về kiểm soát, gỡ nội dung vi phạm. Nhận thức cộng đồng còn hạn chế. Nhiều phụ huynh, học sinh chưa đủ kỹ năng nhận diện rủi ro, dễ bị mắc lừa qua các chiêu trò tinh vi.

Từ đây, đại biểu tỉnh Vĩnh Long đề nghị Chính phủ chỉ đạo các ngành, các cấp vào cuộc một cách quyết liệt để có những giải pháp phòng ngừa cũng như kịp thời điều tra, xử lý các hành vi vi phạm, rủi ro.

Theo đó, đề nghị các ngành chức năng cần chỉ đạo tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền giáo dục, đẩy mạnh chiến dịch an toàn mạng qua truyền thông, trường học. Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề tại trường học, cộng đồng về nhận diện "bắt cóc online", cách bảo vệ thông tin cá nhân và phản ứng khi gặp dấu hiệu lừa đảo. Sử dụng các kênh truyền thông đại chúng, mạng xã hội để phát hành những video ngắn gọn, dễ hiểu hướng đến đối tượng là thanh niên, học sinh và phụ huynh.

Đồng thời, cần xây dựng khung pháp lý chặt chẽ. Hoàn thiện Luật An ninh mạng, Luật Tội phạm công nghệ cao, Bộ luật Hình sự nhằm quy định rõ hình phạt cho hành vi "bắt cóc online" với chế tài thật sự mạnh mẽ.

Yêu cầu các nền tảng xuyên biên giới ký cam kết, báo cáo gỡ bỏ nội dung vi phạm và công khai số liệu xử lý. Áp dụng mức phạt tài chính hoặc bản quyền quảng cáo nếu các nền tảng này không thực hiện đúng quy định.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế, thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp điều tra với các quốc gia, tổ chức quốc tế để phá dỡ mạng lưới tội phạm xuyên biên giới. Đồng thời, hỗ trợ hồi hương và tái hòa nhập cho nạn nhân.

Về giải pháp hợp tác quốc tế, vừa rồi tại Việt Nam, Công ước Hà Nội (Công ước của Liên Hiệp Quốc về chống tội phạm mạng) đã được 72 quốc gia ký kết tính đến ngày 26/10/2025. Điều này sẽ giúp cho các quốc gia có cơ chế hợp tác trong công tác phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm trên không gian mạng, bảo vệ chủ quyền quốc gia, quyền con người và an ninh mạng. Vấn đề còn lại là quá trình tổ chức thực thi sao cho thật sự hiệu quả.

Bên cạnh những giải pháp phòng ngừa, cũng cần phải nâng cao hơn nữa năng lực điều tra, truy bắt cho lực lượng chức năng. Trang bị cho lực lượng công an, cảnh sát công nghệ cao và các công cụ phân tích dữ liệu, giám sát mạng. Đào tạo chuyên môn sâu về tội phạm công nghệ cao. Đẩy mạnh việc thu thập, lưu trữ, phân tích chứng cứ số để hỗ trợ xét xử một cách nhanh chóng và nghiêm minh.

Ngoài ra, cần hỗ trợ tâm lý, kể cả pháp lý cho nạn nhân và gia đình. Cung cấp các dịch vụ tư vấn, đảm bảo quyền lợi trong bồi thường, hỗ trợ tái hòa nhập xã hội, tránh để nạn nhân rơi vào các bẫy mới.

"Bắt cóc online là một thách thức mới của thời đại số, đòi hỏi chúng ta phải hành động đồng bộ từ giáo dục cộng đồng, hoàn thiện pháp luật, tăng cường hợp tác quốc tế và nâng cao năng lực thực thi. Chỉ khi mọi lực lượng từ Nhà nước, xã hội và mỗi công dân cùng chung tay, chúng ta mới có thể ngăn chặn, đẩy lùi hiện tượng này, bảo vệ an toàn cho thế hệ trẻ và duy trì trật tự xã hội", đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi nhấn mạnh.

Phát biểu tại nghị trường, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (đoàn Nghệ An) cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, bên cạnh sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật với sự ra đời của rất nhiều công nghệ mới, nhu cầu phát hiện, lý giải và đề xuất giải pháp cho những vấn đề xã hội, pháp lý, đạo đức và giá trị con người mà công nghệ mới đặt ra là rất cấp thiết.

Ví dụ như chúng ta đang nói nhiều đến trí tuệ nhân tạo (AI). Sự ra đời của AI là kết quả của quá trình nghiên cứu lâu dài trong lĩnh vực khoa học máy tính. Nhưng đi kèm với nó là hàng loạt vấn đề xã hội đặt ra. Chẳng hạn như các câu hỏi: Sản phẩm do AI tạo ra thuộc về ai? Làm thế nào để hệ thống AI không tạo ra sự phân biệt đối xử? Việc cho phép hệ thống AI đưa ra quyết định sinh tử mà không có sự can thiệp của con người sẽ gây ra những vấn đề đạo đức như thế nào? Hoặc trách nhiệm pháp lý khi để xảy ra rủi ro trong quá trình sử dụng hệ thống AI sẽ thuộc về ai? Người sử dụng AI hay người đã tạo ra thuật toán cho hệ thống AI? Việc giải quyết những vấn đề này chính là nhiệm vụ của khoa học xã hội.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề nghị trong thời gian sắp tới, Chính phủ cần nghiên cứu có những giải pháp để đầu tư phát triển ngành khoa học xã hội phù hợp với bối cảnh mới.

Theo đó, nghiên cứu xây dựng những chương trình phát triển khoa học xã hội nhân văn trọng điểm. Tập trung vào những vấn đề mới gắn với sự phát triển của các công nghệ mới, phục vụ cho sự phát triển kinh tế xã hội. Ví dụ: Các vấn đề pháp lý đối với việc sử dụng các công nghệ mới, nghiên cứu xã hội học số, các vấn đề an ninh phi truyền thống mới xuất hiện,...

Hai là, đổi mới cơ chế tài chính và đánh giá khoa học xã hội. Áp dụng cơ chế các cơ quan nhà nước đặt hàng nghiên cứu khoa học xã hội để phục vụ việc hoạch định các chính sách cụ thể.

Tiếp tục đổi mới quy trình hoạch định chính sách để tăng cường hàm lượng khoa học trong việc ra quyết định. Đa dạng hóa hình thức công bố và ghi nhận giá trị của các nghiên cứu như dưới dạng báo cáo chính sách, báo cáo tư vấn về pháp lý, các dữ liệu xã hội,... Tăng kinh phí cho các đề tài khoa học xã hội có tính ứng dụng thực tế cao mà không chỉ đánh giá dựa trên số lượng bài báo công bố kết quả nghiên cứu.

Ba là, có các giải pháp để phát triển nguồn nhân lực khoa học xã hội có chất lượng cao. Tăng đầu tư cho hợp tác sau đại học, hợp tác quốc tế. Có các chính sách trọng dụng các nhà khoa học có bản lĩnh, trí tuệ, có nhiều đóng góp cho quá trình hoạch định chính sách phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Bốn là, xây dựng hạ tầng dữ liệu xã hội và hệ sinh thái học thuật cho khoa học xã hội. Đưa chuyển đổi số vào phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội, từ việc phân tích dữ liệu lớn, mô phỏng xã hội đến việc hệ thống hóa tri thức văn hóa.

Cuối cùng là cần tăng cường liên kết giữa khoa học xã hội và khoa học tự nhiên. Ví dụ như vấn đề trí tuệ nhân tạo và pháp luật đã nêu ở trên. Hoặc nghiên cứu tác động xã hội, nhu cầu của cộng đồng khi triển khai các đề án chuyển đổi số ở những vùng địa bàn nhất định.

Đây chính là vùng giao thoa nơi khoa học xã hội cung cấp giá trị và thể chế để bảo đảm cho các công nghệ mới phát triển đúng hướng.

Thiên Tuấn