Bất ngờ với quốc gia cấm nhập khẩu xe chạy xăng, nỗ lực chuyển dịch sang xe điện

Một công nhân sạc xe buýt nhỏ chạy điện tại một nhà máy ở Addis Ababa, Ethiopia (Ảnh: CNN)

Tuy nhiên, đối với Mikial Belayneh, một tài xế xe điện, đây không phải là điều đáng lo.

“Tôi không còn phải xếp hàng chờ đổ xăng nữa”, Belayneh, một cư dân của Addis Ababa, chia sẻ với CNN. Một lần sạc đầy chiếc Toyota bZ4X nhập khẩu của anh — mẫu xe điện được ưa chuộng tại đây — đủ để sử dụng trong 2 ngày.

Belayneh là một trong những người tiên phong trong làn sóng chuyển đổi mạnh mẽ sang xe điện tại Addis Ababa, một thành phố đang phát triển nhanh chóng ở khu vực Sừng châu Phi và là nơi mà Ethiopia đang nỗ lực đưa hàng triệu người thoát nghèo.

Trên những con đường đầy rẫy các phương tiện chạy xăng gây ô nhiễm, ngày càng nhiều phương tiện sạch hơn — và đỡ ồn ào hơn — xuất hiện. Xe buýt điện, xe buýt nhỏ 15 chỗ, ô tô và xe máy điện đang dần trở nên phổ biến trên đường phố thủ đô.

Hiện tại, Ethiopia có khoảng 100.000 xe điện và con số này dự kiến sẽ tăng gấp 4 lần vào năm 2032. Sự gia tăng này chủ yếu là nhờ quyết định táo bạo của chính phủ vào đầu năm nay khi cấm nhập khẩu tất cả các loại xe chạy xăng, giúp cho Ethiopia trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới thực hiện chính sách này.

Lắp ráp xe buýt điện tại một nhà máy ở Addis Ababa (Ảnh: CNN)

Một yếu tố quan trọng khác là việc thay đổi chính sách thuế: thuế nhập khẩu đối với xe chạy xăng trước khi bị cấm lên tới 200%, trong khi thuế nhập khẩu đối với xe điện hiện chỉ là 15%, theo Bộ Tài chính Ethiopia. Đây là một phần trong chiến lược của chính phủ nhằm khuyến khích sử dụng xe điện rộng rãi hơn.

Mức thuế thấp hơn cũng thúc đẩy ngành sản xuất xe điện trong nước phát triển. Hàng trăm chiếc xe đã được lắp ráp bởi Tập đoàn Belayneh Kindie, một công ty có trụ sở tại Ethiopia, sử dụng các bộ phận nhập khẩu từ Trung Quốc. Besufekad Shewaye, quản lý tại công ty, cho biết thuế nhập khẩu cho các bộ phận xe điện gần như không đáng kể khi được lắp ráp tại Ethiopia.

“Ngày càng có nhiều chủ xe chuyển sang xe điện, đặc biệt là các phương tiện nhẹ,” Shewaye nói. “Nhu cầu đang tăng lên từng ngày.”

Quá trình chuyển dịch nhanh chóng

Ethiopia đang mạnh mẽ thúc đẩy việc sử dụng xe điện, một phần là do chi phí nhập khẩu nhiên liệu cao, trong khi 96% điện năng của quốc gia này đến từ nguồn thủy điện sạch — một lợi thế kép cho tài chính và môi trường.

“Họ thực sự là một quốc gia sử dụng năng lượng sạch”, Jane Akumu, một chuyên gia tại Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc, nhận xét. “Tại sao phải nhập khẩu dầu khi bạn có nguồn điện nội địa để dùng cho xe của mình?”.

Chính phủ Ethiopia đã nhận ra nguồn tài nguyên năng lượng tái tạo phong phú trong nước và bắt đầu chuyển hướng sang sử dụng xe điện, theo lời của Assefa Hadis Hagos, một cố vấn tại Bộ Giao thông Vận tải và Logistics Ethiopia.

Tuy nhiên, lệnh cấm hoàn toàn nhập khẩu xe chạy xăng, được ban hành vào tháng Giêng, đã khiến nhiều người trong khu vực bất ngờ. “Chúng tôi không biết rằng chính phủ sẽ hoàn toàn ủng hộ lệnh cấm này”, Akumu nói.

Một nhà máy thủy điện lớn trên sông Nile ở Benishangul-Gumuz, Ethiopia (Ảnh: Getty)

Ethiopia đã chứng tỏ khả năng thực hiện một cách kịp thời các chính sách môi trường, điều mà có thể mất nhiều thời gian hơn ở các quốc gia khác. Vào đầu những năm 2000, quốc gia này đã nhanh chóng cấm xăng pha chì để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

“Ở các quốc gia khác, quá trình tham vấn thường kéo dài hơn và có sự tham gia của nhiều bên”, Akumu, người từng đi đầu trong công cuộc loại bỏ xăng pha chì ở châu Phi, chia sẻ.

Số lượng xe ô tô trên đường ở Ethiopia hiện vẫn còn thấp, chỉ khoảng 1,2 triệu chiếc — tức 1 chiếc xe trên mỗi 1.000 người dân.

Tại Mỹ, hơn 91% người dân sở hữu ít nhất một chiếc ô tô. Ở Nigeria, quốc gia đông dân nhất châu Phi, có 11,8 triệu xe, tức khoảng 54 xe trên mỗi 1.000 người.

Chính phủ Ethiopia đã duy trì tỷ lệ sở hữu ô tô thấp bằng cách áp dụng thuế cao đối với xe chạy xăng, khiến người tiêu dùng phải trả tới 3 lần giá trị của xe nhập khẩu — một phần trong nỗ lực khuyến khích sử dụng phương tiện giao thông công cộng.

Mặc dù chính phủ đã giảm hoặc loại bỏ một số loại thuế đối với xe điện nhập khẩu, nhưng việc mua một chiếc xe điện vẫn còn khá đắt đỏ. “Những người mua xe điện chủ yếu thuộc nhóm thu nhập cao”, Iman Abubaker, một chuyên gia về giao thông bền vững của Viện Tài nguyên Thế giới có trụ sở tại Ethiopia, cho biết.

Vì lý do này, nhóm của Abubaker và các tổ chức khác đang nỗ lực thúc đẩy chính phủ Ethiopia và các quốc gia trong khu vực đầu tư nhiều hơn vào xe buýt điện và phương tiện giao thông công cộng, nhằm đảm bảo rằng phương tiện hiệu quả này có thể phục vụ mọi tầng lớp thu nhập.

Mặc dù chi phí cao, đội xe của Ethiopia vẫn chứng kiến sự gia tăng dần về số lượng xe điện. Trong hai năm đầu của kế hoạch 10 năm nhằm đưa hơn 100.000 xe điện vào sử dụng — bắt đầu từ năm 2022 — xe điện đã chiếm gần 10% tổng số phương tiện, theo số liệu từ CleanTechnica.

Chính phủ Ethiopia “cảm thấy hài lòng” về tốc độ chuyển đổi này, Hagos, cố vấn giao thông, chia sẻ với CNN. Ông nói thêm rằng chính phủ cam kết giảm thiểu ô nhiễm từ các phương tiện chạy xăng.

Xe buýt điện và xe máy boda boda

Hiện tại, Ethiopia là quốc gia duy nhất cấm nhập khẩu xe chạy xăng. Lệnh cấm này của Ethiopia là “một trường hợp đặc biệt,” theo Moses Nderitu, giám đốc điều hành của công ty xe buýt điện BasiGo tại Kenya.

Tuy nhiên, kể cả khi không có lệnh cấm, xe điện vẫn đang phát triển trên khắp châu Phi. Tại Nairobi, Kenya, số lượng xe máy điện đang tăng mạnh. Năm ngoái, Uber đã giới thiệu một đội xe máy màu vàng nổi bật — được gọi là boda boda.

Sau khi được chính phủ Kenya thông qua các ưu đãi về thuế, số lượng xe máy điện trên đường đã tăng 500% chỉ trong một năm, từ vài trăm chiếc lên khoảng 3.000 chiếc trên các con phố của Nairobi.

Ethiopia đang tập trung mạnh vào xe điện một phần vì nhập khẩu nhiên liệu đắt đỏ và 96% điện năng của nước này đến từ thủy điện sạch (Ảnh: Getty)

Dù con số này vẫn chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số 200.000 chiếc xe máy trên đường phố Nairobi, nhưng điều đó đã giúp giảm ô nhiễm tiếng ồn ở một số khu vực trong thành phố, theo Hezbon Mose, giám đốc quốc gia của công ty xe điện Ampersand, hoạt động tại cả Kenya và Rwanda.

Tại thủ đô Ethiopia, các biện pháp nghiêm ngặt hơn, bao gồm việc ngừng cấp giấy phép cho xe máy chạy xăng, đã được chính quyền thành phố triển khai sau khi phê duyệt lộ trình vào tháng Tư để chuyển đổi xe máy chạy xăng sang xe điện.

Trước đó, vào tháng 3, thành phố đã giới thiệu đội xe buýt điện đầu tiên phục vụ giao thông công cộng.

Cả Mose và Nderitu đều nhận thấy xe điện đang ngày càng phổ biến trên khắp châu lục, khi một số quốc gia đang tìm cách giảm phụ thuộc vào dầu mỏ để chuyển sang sử dụng năng lượng điện rẻ hơn. Tuy nhiên, cần phải có thêm nhiều cơ sở hạ tầng và trợ cấp từ chính phủ ở nhiều quốc gia để khuyến khích người dân chuyển sang xe điện.

Theo CNN

Nhật Anh