Bầu cử Mỹ 2024 sẽ diễn ra như thế nào

Điểm nhấn trong màn 'so găng' 105 phút giữa ông Trump và bà Harris Màn tranh luận trực diện Donald Trump - Kamala Harris tại Philadelphia, bang Pennsylvania hôm 10/9 (giờ địa phương) được cho là cơ hội lớn nhất để thay đổi cục diện cuộc bầu cử.

Theo CNN, mỗi bang của nước Mỹ có hệ thống giám sát bầu cử riêng, đồng nghĩa với thời gian bỏ phiếu và cách thức thực hiện cũng khác nhau. Do đó, quá trình bầu cử có thể kéo dài hơn một ngày.

Nhiều người Mỹ bỏ phiếu trực tiếp hoặc qua thư. Một số bang như Washington, Oregon và Utah thực hiện hầu như qua thư. Các bang cũng có một số hình thức bỏ phiếu sớm.

Ứng viên năm 2024 là ai?

Đại diện cho đảng Dân chủ là Phó tổng thống Kamala Harris và Thống đốc Minnesota Tim Walz. Phía đảng Cộng hòa là cựu Tổng thống Donald Trump và Thượng nghị sĩ JD Vance của Ohio.

Ngoài ra còn có nhiều ứng viên khác, tùy thuộc theo mỗi bang. Ứng viên Chase Oliver của đảng Tự do (Libertarian Party) và Jill Stein của đảng Xanh (Green Party) có mặt trên hầu hết lá phiếu. Ông Robert F. Kennedy - một ứng viên độc lập - cũng xuất hiện trên lá phiếu nhiều bang, nhưng sau đó rút lui để ủng hộ ông Trump.

Do đó, có thể thấy đại đa số người Mỹ sẽ bỏ phiếu cho bà Harris hoặc ông Trump.

Hai đảng lớn nhất nước Mỹ, đảng Cộng hòa và Dân chủ, đã tổ chức bầu cử sơ bộ trên cả nước hồi đầu năm.

Mặc dù nhiều đảng viên Cộng hòa không chấp nhận ông Trump sau vụ bạo loạn Điện Capitol năm 2020, cựu tổng thống dễ dàng trở thành ứng viên một lần nữa. Đây là lần thứ 3 liên tiếp ông Trump đại diện cho đảng Cộng hòa.

Đối với đảng Dân chủ, ban đầu, Tổng thống đương nhiệm Joe Biden thống trị các cuộc bầu cử sơ bộ. Sau đó, mối bận tâm về tuổi tác của ông dần tăng lên. Sau lần tranh luận trên CNN hồi tháng 6, màn trình diễn của ông Biden bị đánh giá là thảm họa và chịu sức ép lớn trong nội bộ. Ông Biden đã quyết định rút lui trước khi đảng Dân chủ tổ chức Hội nghị toàn quốc vào tháng 8.

Ông Biden đã đề cử bà Harris - phó tổng thống - và giúp bà trở thành ứng viên chính thức dù không tham gia vào bầu cử sơ bộ. Không có đảng viên Dân chủ nào tranh giành vị trí của bà trong Hội nghị toàn quốc hồi tháng 8.

Khi nào có kết quả?

Nếu những bang quan trọng có cách biệt số liệu nhỏ, có thể mất vài ngày trước khi có kết quả chính thức. Sau năm 2020, nhiều bang đã thực hiện thay đổi để giúp các quan chức kiểm phiếu qua thư nhanh chóng hơn.

Năm 2000 chứng kiến một trong những cuộc bầu cử gay cấn nhất trong lịch sử nước Mỹ, vì người chiến thắng không được xác định cho đến 36 ngày sau ngày bầu cử bởi tranh cãi về số phiếu ở Florida. Khi đó, Tòa án Tối cao Mỹ đã phải vào cuộc và yêu cầu Florida dừng kiểm phiếu.

Ông Donald Trump - ứng viên đảng Cộng hòa và bà Kamala Harris - ứng viên đảng Dân chủ. Ảnh: NBC News.

Tuy nhiên, có trường hợp ứng viên chiến thắng vang dội và các phương tiện truyền thông có thể nêu tên người chiến thắng ngay trong đêm bầu cử.

Các vấn đề chính là gì?

Chủ đề quan trọng nhất là chi phí sinh hoạt. Giá cả tăng vọt sau đại dịch Covid-19, và ông Trump luôn xoáy sâu vào khoảng thời gian chi phí sinh hoạt cơ bản thấp hơn hiện tại. Theo chuyên gia kinh tế, kế hoạch áp thuế toàn diện với hàng hóa nước ngoài của cựu tổng thống có thể đẩy giá cả tăng cao hơn nữa, nhưng theo thăm dò, ông Trump có lợi thế hơn bà Harris trong vấn đề này.

Nhập cư cũng là thế mạnh của ông Trump, khi ứng viên đảng Cộng hòa hứa hẹn sẽ trục xuất hàng triệu người di cư vượt biên bất hợp pháp và đóng cửa biên giới Mỹ.

Với bà Harris, phá thai là chủ đề lợi thế. Sau khi Tòa án Tối cao Mỹ lật ngược án lệ Roe v. Wade, ứng viên đảng Dân chủ đóng khung quyền sinh sản là tự do cá nhân và cam kết bảo vệ các quyền này. Ở một số bang then chốt, cử tri sẽ bỏ phiếu cho các sáng kiến bảo vệ quyền phá thai.

Một vấn đề quan trọng khác là dân chủ. Ông Trump bị cáo buộc can thiệp bầu cử sau khi tìm cách lật ngược kết quả bầu cử năm 2020. Ngoài ra, cựu tổng thống cũng đối mặt với một số bản án tại New York.

Cách tổng thống Mỹ được bầu

Hơn 150 triệu cử tri dự kiến đi bỏ phiếu vào trước hoặc trong ngày bầu cử. Tuy nhiên, 538 đại cử tri, được gọi là đại cử tri đoàn, mới là người bầu tổng thống. Khi cử tri đi bỏ phiếu, thực chất họ đang lựa chọn một danh sách đại cử tri có liên hệ với ứng viên giành được số phiếu phổ thông ở mỗi bang.

Các bang phải bổ nhiệm đại cử tri trước khi đại cử tri đoàn họp. Năm 2024, đại cử tri đoàn dự kiến họp vào ngày 17/12.

Sau đó, những phiếu bầu từ đại cử tri sẽ được đếm và xác nhận vào ngày 6/1/2025 bởi Quốc hội Mỹ. Ứng viên chiến thắng phải đạt được đa số, khi giành ít nhất 270 phiếu đại cử tri.

Tổng thống mới nhậm chức vào ngày 20/1/2025.

Mỗi bang có bao nhiêu phiếu đại cử tri?

Số lượng đại cử tri từng bang tương đương với số hạ nghị sĩ cộng với hai thượng nghị sĩ.

Có tổng cộng 538 đại cử tri, tương đương với 100 thượng nghị sĩ và 435 hạ nghị sĩ, cộng với ba phiếu của Washington, DC. Cử tri ở Washington, DC có được ba phiếu nhờ Tu chính án thứ 23, mặc dù không có đại diện tại Hạ viện hoặc Thượng viện.

Bang có số phiếu đại cử tri ít nhất (3 phiếu) là Alaska, Delaware, South Dakota, North Dakota, Vermont và Wyoming. Trong khi đó, California có nhiều nhất với 54 phiếu, theo sau là Texas (40) và Florida (30).

Những con số này không cố định bởi sau mỗi 10 năm, Hiến pháp Mỹ yêu cầu điều tra lại dân số, do đó số ghế trong Quốc hội Mỹ cũng thay đổi theo. Lần điều tra dân số gần nhất là năm 2020.

Những bang chiến trường năm 2024

Năm 2024, có tổng cộng 7 bang chiến trường, là những nơi chưa hoàn toàn nghiêng về ứng viên nào.

3 bang chiến trường ở khu vực Trung Tây nước Mỹ, hay còn gọi là “Bức tường xanh”, gồm Pennsylvania, Michigan và Wisconsin. 3 bang này từng nghiêng về đảng Dân chủ nhưng thay đổi trong những năm gần đây khi nhân khẩu học đổi khác và ông Trump thu hút được các cử tri da trắng không có bằng đại học.

Tổng thống Mỹ được bầu từ phiếu đại cử tri. Ảnh: New York Times.

Một kịch bản chung là khi ông Trump và ông Biden chiến thắng vào năm 2016 và năm 2020, họ chiếm được cả ba bang này. Thăm dò gần đây cho thấy kết quả tại cả ba bang rất sít sao. Tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu sẽ là chìa khóa, và bà Harris mong muốn thu hút phụ nữ vùng ngoại ô và cử tri da đen.

“Bức tường xanh” có xu hướng bỏ phiếu cho cùng 1 ứng viên. Lần cuối cùng ba bang không chọn một ứng viên là vào năm 1988.

4 bang “vành đai Mặt trời”, là những bang có dân số đang phát triển, gồm Arizona và Nevada ở phía tây, North Carolina và Georgia ở phía đông. Arizona, Georgia và North Carolina từng thuộc về đảng Cộng hòa. Ông Trump thắng ở North Carolina trong cả hai lần, còn lần cuối đảng Dân chủ chiến thắng tại đây là năm 2008. Năm 2020, ông Biden là ứng viên đảng Dân chủ đầu tiên giành được Georgia kể từ năm 1992 và Arizona kể từ năm 1996.

Ngoài ra, 48 bang áp dụng quy tắc “được ăn cả”, tức là chiếm được đa số ở một bang sẽ nhận toàn bộ số phiếu đại cử tri của bang đó. Tuy nhiên, bang Maine và Nebraska lại chia phiếu theo khu vực bầu cử.

Điều gì xảy ra nếu kết quả hòa?

Với tổng số phiếu 538, vẫn có khả năng xảy ra kết quả hòa. Bầu cử Mỹ từng chứng kiến kịch bản này một lần hồi năm 1800. Nếu không có ứng viên nào đạt được 270 phiếu bầu cần thiết, Hạ viện sẽ bỏ phiếu bầu tổng thống và Thượng viện chọn phó tổng thống.

Tại Hạ viện, thay vì bỏ phiếu với tư cách cá nhân, mỗi phái đoàn của bang sẽ có một phiếu bầu. Ứng viên nào nhận được 26 phiếu sẽ trở thành tổng thống. Còn tại Thượng viện, mỗi thượng nghị sĩ có một phiếu bầu.

Bầu cử tại Quốc hội

Cứ mỗi hai năm, toàn bộ 435 ghế trong Hạ viện Mỹ được bầu lại. Hiện tại, đảng Cộng hòa nắm 220 ghế và đảng Dân chủ nắm 213 ghế.

Theo các đánh giá từ Inside Elections, năm 2024, đảng Dân chủ dự kiến thắng 208 ghế và đảng Cộng hòa có lợi thế ở 212 ghế, trong khi 15 ghế còn lại cạnh tranh gay gắt. Song dù bên nào thắng cũng khó có được thế đa số với cách biệt lớn trong nhiệm kỳ tiếp theo.

Trong những cuộc bầu cử gần đây, Hạ viện thường xuyên chứng kiến cán cân quyền lực thay đổi. Đảng Cộng hòa nắm thế đa số với cách biệt nhỏ, nhưng rất có thể đảng Dân chủ sẽ chiếm vị trí này, ngay cả khi họ mất Nhà Trắng và Thượng viện trong đợt bầu cử lần này.

Kiểm soát Hạ viện có ý nghĩa quan trọng với cả hai đảng. Nếu đảng cầm quyền nắm Hạ viện, họ sẽ có khả năng thúc đẩy ưu tiên và chính sách của tổng thống. Ngược lại, đảng không nắm quyền sẽ muốn kiểm soát Hạ viện để ngăn cản tổng thống đương nhiệm.

Trong khi đó, tại Thượng viện, mỗi hai năm chỉ bầu lại 1/3 số ghế. Đảng Dân chủ đang tìm cách để duy trì thế đa số mong manh tại Thượng viện. Trong số 34 ghế bầu lại năm nay, đảng Dân chủ bảo vệ 20 ghế, còn đảng Cộng hòa bảo vệ 13 ghế.

Phương Linh