Bê bối bitcoin ở Cộng hòa Czech: Lỗ hổng từ khung pháp lý?

Món quà bất minh

Theo tin từ tờ Expat, Bộ Tư pháp CH Czech đã nhận được 468 bitcoin từ Tomas Jiríkovský, người bị bỏ tù vào năm 2017 vì các tội danh: tham ô, buôn bán ma túy và tàng trữ vũ khí bất hợp pháp. Khi đó, Tomas Jiríkovský bị buộc tội điều hành một thị trường ma túy trực tuyến và mới được trả tự do vào năm 2021. 468 bitcoin nói trên ban đầu thuộc về Tomas Jiríkovský nhưng đã bị cảnh sát tịch thu và sau đó được trả lại sau khi Tomas Jiríkovský được thả. Chưa có kết luận cụ thể về lý do và mục đích của Tomas Jiríkovský khi quyên góp số bitcoin này cho Bộ Tư pháp.

Các báo cáo của cơ quan chức năng đến nay mới chỉ nói đến việc, Bộ Tư pháp đã bán số bitcoin được quyên góp với giá gần 1 tỷ koruna cho các nhà đầu tư tư nhân. Bộ trưởng Tư pháp Pavel Blazek vẫn khẳng định rằng ông không hề biết về nguồn gốc bất hợp pháp của số bitcoin nói trên và tính hợp pháp của khoản quyên góp cũng đang được cảnh sát điều tra.

Bộ trưởng Tư pháp Cộng hòa Czech Pavel Blazek đã từ chức hôm 30/5 trong một vụ bê bối liên quan đến khoản quyên góp bitcoin trị giá 45 triệu USD. Ảnh: EPA.

Sau khi thông tin xung quanh những nghi ngờ khoản quyên góp được công bố, Cục Tội phạm có tổ chức quốc gia và Viện Kiểm sát Olomouc của CH Czech đã mở cuộc điều tra để xác định liệu hành động của Bộ Tư pháp có vi phạm các quy định về chống rửa tiền và các quy định pháp luật khác hay không. Cuộc điều tra tập trung vào việc xác minh nguồn gốc của số bitcoin và quy trình tiếp nhận, bán đấu giá của Bộ Tư pháp. Một số nguồn tin khác cho hay, Văn phòng Công tố viên cấp cao tại Olomouc cũng đang điều tra vụ này vì nghi ngờ lạm dụng quyền hạn, rửa tiền và các tội liên quan.

Tác động chính trị

Các nhà lãnh đạo của liên minh đảng cầm quyền đã ca ngợi quyết định của Bộ trưởng Tư pháp Pavel Blazek là một minh chứng cho trách nhiệm chính trị. Trong khi đó, các nhân vật đối lập thì yêu cầu Bộ trưởng Tài chính Zbynek Stanjura và Thủ tướng Petr Fiala từ chức. Vụ việc cũng gây ra tranh cãi chính trị đáng kể ở CH Czech. Giới phân tích nhận định, bê bối xảy ra chỉ 4 tháng trước cuộc bầu cử Quốc hội dự kiến vào tháng 10/2025, làm dấy lên lo ngại về suy giảm uy tín của liên minh cầm quyền. Đảng đối lập ANO của cựu Thủ tướng Andrej Babis (2017-2021) đang dẫn đầu trong các cuộc thăm dò và vụ việc này có thể củng cố thêm vị thế của họ.

Trong một phát biểu trước báo giới, lãnh đạo đảng ANO Andrej Babis đã kêu gọi toàn bộ thành viên nội các chính phủ từ chức với cáo buộc tham nhũng và bất tài. Hôm 3/6, đại diện của ban lãnh đạo đảng ANO tiếp tục kêu gọi bỏ phiếu bất tín nhiệm chính phủ. Hạ viện CH Czech hôm 5/6 cũng đã phải họp phiên bất thường về vụ việc này.

Bê bối liên quan đến bitcoin đang làm rung chuyển chính trường CH Czech. Ảnh: Shutterstock.

Đáng lo ngại là ngày càng nhiều chính trị gia đối lập khác cũng đồng tình với những lời kêu gọi của ANO. Lãnh đạo một đảng chính trị khác ở CH Czech tên là Zdenek Hrib còn mô tả việc từ chức của Bộ trưởng Tư pháp Pavel Blazek là phản ứng phù hợp duy nhất và nhấn mạnh nhu cầu về một cuộc điều tra độc lập. Lãnh đạo đảng SPD Tomio Okamura kêu gọi mở rộng điều tra, xem xét kỹ lưỡng vụ việc bitcoin ở Bộ Tư pháp và các mối quan hệ giữa thành viên chính phủ với các doanh nghiệp… Trong khi đó, những chính trị gia ôn hòa hơn cũng bày tỏ rằng, quyết định của ông Pavel Blazek là đúng đắn và điều quan trọng nhất bây giờ là không được đánh mất lòng tin của dân chúng.

Tờ Politico đã có bài phân tích chỉ ra rằng, vụ bê bối này đang mang lại lợi ích cho ứng cử viên hàng đầu cho vị trí Thủ tướng của đảng đối lập Andrej Babis. Nhà phân tích chính trị Ladislav Mrklas từ Viện CEVRO ở Prague nói: “Mặc dù vẫn đang dẫn đầu, sự ủng hộ cho ANO cũng có dấu hiệu suy giảm trong các cuộc thăm dò, nhất là trong 3 tuần gần đây. Nhưng từ bây giờ, phe đối lập sẽ cố gắng lợi dụng vụ bê bối này để đạt được lợi ích chính trị”.

Còn nhà khoa học chính trị của Đại học Masaryk, Lubomír Kopeček thì cho rằng, liên minh cầm quyền có thể giảm thiểu thiệt hại nếu cử tri coi đây là vấn đề cá nhân của Bộ trưởng Tư pháp Pavel Blazek thay vì là một thất bại mang tính hệ thống liên quan đến Thủ tướng và các chính trị gia khác. Đồng quan điểm này, học giả Petr Kaniok đến từ Khoa Quan hệ quốc tế của Đại học Masaryk bổ sung thêm rằng, những khó khăn mà liên minh cầm quyền đang vấp phải từ bê bối bitcoin cũng bắt nguồn từ lổ hổng pháp lý về quản lý tiền điện tử mà chính quyền CH Czech cần phải xem xét kỹ lưỡng và sửa đổi.

Hạ viện CH Czech hôm 5/6 cũng đã phải họp phiên bất thường về bê bối bitcoin. Ảnh: PSP.

Kẽ hở pháp lý về tiền mã hóa

Trên thực tế, CH Czech là một trong những quốc gia châu Âu sớm công nhận bitcoin và các loại tiền điện tử khác. Từ năm 2014, nhiều doanh nghiệp tại Praha đã chấp nhận thanh toán bằng bitcoin và cộng đồng tiền điện tử tại đây phát triển khá mạnh mẽ. Các công ty như SatoshiLabs - nhà sản xuất ví lạnh Trezor, đã đóng góp rất lớn vào sự phát triển của thị trường tiền điện tử trong nước. Thêm vào đó, dân số trẻ và sự quan tâm đến công nghệ (đặc biệt là thế hệ Millennials và Gen Z) đã thúc đẩy sự gia tăng số lượng người sở hữu tiền điện tử ở CH Czech. Ước tính đến năm 2024, khoảng 9 - 11% dân số CH Czech sở hữu tiền điện tử.

Trước đây, CH Czech không coi tiền điện tử là đồng tiền hợp pháp mà chỉ là “tài sản kỹ thuật số” nhưng các giao dịch bằng crypto (tiền mã hóa) vẫn bị đánh thuế lãi vốn. Các sàn giao dịch nội địa ở CH Czech như Coinmate, Anycoin, Bit.plus... hoạt động tương đối ổn định nhưng lại phụ thuộc nhiều vào khung pháp lý của Liên minh châu Âu (EU). Chính quyền CH Czech khi quản lý các sàn này thì áp dụng luật chống rửa tiền (AML) và chống tài trợ khủng bố (CFT) tương tự như với các dịch vụ tài chính truyền thống.

Mãi đến tháng 2/2025, quốc gia này mới ban hành Luật Tài chính Kỹ thuật số, nhằm điều chỉnh các hoạt động liên quan đến tài sản kỹ thuật số và phù hợp với quy định của EU về Thị trường Tài sản Tiền điện tử (MiCA). Luật mới bao gồm: miễn thuế lãi vốn (cá nhân nắm giữ tiền điện tử trong hơn 3 năm sẽ được miễn thuế lãi vốn khi bán tài sản đó); ngưỡng giá trị (giao dịch tiền điện tử dưới 100.000 koruna, tương đương 4.000 USD mỗi năm không cần báo cáo trong tờ khai thuế); quyền truy cập ngân hàng (các công ty tiền điện tử được phép mở tài khoản ngân hàng, miễn là đáp ứng các yêu cầu cấp phép); Ngân hàng Quốc gia (CNB) được chỉ định là cơ quan giám sát chính, có quyền cấp phép và giám sát các nhà cung cấp dịch vụ tài sản tiền điện tử.

Tomas Jiríkovský (áo vest, bên trái) - người ủng hộ 468 bitcoin cho Bộ Tư pháp, từng bị bỏ tù với các tội danh: tham ô, buôn bán ma túy và tàng trữ vũ khí bất hợp pháp. Ảnh: CTK.

Tuy nhiên, mặc dù có những cải cách tích cực, thị trường tiền điện tử tại CH Czech vẫn đối mặt với nhiều rủi ro pháp lý như: thiếu khung pháp lý cụ thể; nguy cơ rửa tiền (tính ẩn danh và sự phức tạp kỹ thuật của blockchain khiến việc truy vết dòng tiền trở nên khó khăn, đặc biệt khi sử dụng các công cụ che giấu như mixer hoặc ví không lưu trữ tập trung); đề xuất của Thống đốc CNB Ales Michl về việc đầu tư một phần dự trữ ngoại hối vào bitcoin gặp phải sự phản đối từ các thành viên trong hội đồng CNB và Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Christine Lagarde, người cho rằng bitcoin không phù hợp với dự trữ của ngân hàng trung ương…

Và nay, bê bối liên quan đến bitcoin khiến Bộ trưởng Tư pháp từ chức đã làm nổi bật những thách thức trong việc quản lý và giám sát các tài sản kỹ thuật số. CH Czech đang đứng trước ngã rẽ quan trọng: tiếp tục thúc đẩy đổi mới trong lĩnh vực tài chính kỹ thuật số hay tăng cường kiểm soát để đảm bảo an toàn cho hệ thống tài chính. Việc tìm kiếm sự cân bằng giữa hai yếu tố này cũng sẽ quyết định vai trò của quốc gia trong hệ sinh thái tài sản số châu Âu trong tương lai.

Chu Nguyễn