Bê bối gián điệp giữa Paraguay và Brazil về đập thủy điện Itaipu

Tiết lộ về hoạt động gián điệp

Vào cuối tháng 3/2025, dư luận quốc tế đã rúng động khi Chính phủ Brazil chính thức thừa nhận các hoạt động gián điệp của Cơ quan Tình báo Brazil (ABIN) đối với Paraguay, diễn ra vào năm 2022. Thông tin này không chỉ làm bùng lên làn sóng phẫn nộ tại Paraguay mà còn tác động sâu rộng đến quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia láng giềng, vốn đã tồn tại nhiều căng thẳng và tranh cãi suốt nhiều năm. Vụ việc này đã vén bức màn tinh vi và khơi lên nhiều câu hỏi về động cơ và chiến lược của Brazil trong các cuộc đàm phán liên quan đến dự án đập Itaipu.

Đập Itaipu không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn là biểu tượng của sự hợp tác, nhưng đồng thời cũng là điểm nút của nhiều tranh cãi, đặc biệt là về thuế quan và chia sẻ lợi ích giữa hai bên. Trong bối cảnh đó, việc Brazil xâm nhập vào hệ thống máy tính của chính phủ Paraguay để thu thập thông tin mật liên quan đến các cuộc đàm phán về đập Itaipu không chỉ là hành động vi phạm các nguyên tắc ngoại giao, mà còn là một nỗ lực nhằm tạo lợi thế trong các cuộc thương thảo quốc tế.

Bộ trưởng Ngoại giao Paraguay - ông Rubén Ramírez Lezcano.

Theo đó, các điệp viên Brazil đã sử dụng phần mềm Cobalt Strike, một công cụ bảo mật mạng thường được sử dụng trong các chiến dịch tấn công mạng, để xâm nhập vào hệ thống của chính phủ Paraguay. Chúng không chỉ tấn công trực tiếp mà còn thông qua các máy chủ ảo đặt ở các quốc gia thứ ba như Chile và Panama, nhằm che giấu nguồn gốc của các cuộc tấn công và làm cho việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.

Sự việc này càng trở nên nghiêm trọng khi Bộ Ngoại giao Brazil thừa nhận hành động gián điệp nhưng khẳng định rằng họ không có sự can thiệp nào dưới thời Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva. Mặc dù vậy, Paraguay cho biết họ sẽ dừng các cuộc đàm phán đã diễn ra trong nhiều tháng với Brazil về chi phí sản xuất thủy điện từ đập Itaipu cho đến khi Brazil có thể làm rõ “hành động tình báo được lệnh chống lại đất nước” và chỉ trích hành động của ABIN là một sự xâm phạm vào chủ quyền quốc gia.

Ngay khi vụ việc bị phát hiện, chính phủ Paraguay đã phản ứng mạnh mẽ. Bộ Ngoại giao Paraguay đã triệu hồi đại sứ của mình tại Brasilia, đồng thời yêu cầu Chính phủ Brazil giải thích và làm rõ các cáo buộc gián điệp. Ông Rubén Ramírez Lezcano, Bộ trưởng Ngoại giao Paraguay, lên án mạnh mẽ hành động này và chỉ trích Brazil đã vi phạm chủ quyền quốc gia của Paraguay. “Đây là hành vi vi phạm luật pháp quốc tế, can thiệp vào công việc nội bộ của một quốc gia này sang quốc gia khác”, Bộ trưởng Ngoại giao Paraguay Rubén Lezcano khẳng định. “Chúng tôi liên tục bị tấn công, và Bộ đang thực hiện mọi bước cần thiết để bảo vệ thông tin bí mật của chúng tôi”.

Lezcano nói Bộ đã triệu hồi đại sứ Paraguay tại Brazil và triệu tập đại sứ Brazil tại Paraguay để đưa ra lời giải thích chính thức về chiến dịch do thám mạng. Tuy nhiên, có vẻ như động thái này không gây ra sự rạn nứt vĩnh viễn trong quan hệ ngoại giao; vì Đại sứ quán Brazil tại Paraguay vẫn mở cửa.

Từ một góc độ rộng hơn, vụ gián điệp này không chỉ làm sâu sắc thêm sự căng thẳng giữa Brazil và Paraguay mà còn đẩy các cuộc đàm phán về đập Itaipu vào tình trạng bế tắc. Những tranh cãi kéo dài về chia sẻ lợi ích từ đập Itaipu giờ đây sẽ càng thêm phần phức tạp khi Paraguay không còn tin tưởng vào sự minh bạch trong các cuộc đàm phán với Brazil. Điều này đặt ra câu hỏi về chiến lược của Brazil đối với Paraguay trong bối cảnh những cuộc đàm phán sắp tới, khi Paraguay có thể sẽ yêu cầu các điều khoản mới trong các thỏa thuận năng lượng, thậm chí là yêu cầu tái đàm phán toàn bộ hiệp định.

Ngoài khía cạnh ngoại giao, sự việc này cũng đặt ra những vấn đề về an ninh mạng toàn cầu. Việc sử dụng các công cụ tấn công như Cobalt Strike cho thấy rằng các cuộc tấn công mạng không còn chỉ là những hoạt động của các nhóm tội phạm mà giờ đây còn có thể là chiến lược của các chính phủ để đạt được mục đích chính trị, kinh tế.

Nhà máy thủy điện Itaipu có sản lượng lớn nhất thế giới, vốn là điểm nóng của các cuộc đàm phán căng thẳng giữa 2 quốc gia.

Đập Itaipu - Nguồn cơn căng thẳng lâu dài

Đập Itaipu, tọa lạc trên sông Paraná tại biên giới giữa Brazil và Paraguay, không chỉ là một công trình thủy điện khổng lồ với công suất 14.000 megawatt mà còn là biểu tượng của mối quan hệ hợp tác phức tạp giữa hai quốc gia. Được xây dựng từ những năm 1970, đập Itaipu hiện là một trong những nhà máy thủy điện lớn nhất thế giới, cung cấp khoảng 14.000 megawatt điện, phần lớn trong số đó được chia đều cho cả Brazil và Paraguay. Tuy nhiên, mặc dù thỏa thuận chia sẻ này đã được ký kết từ hơn 50 năm trước, sự bất bình vẫn tồn tại, đặc biệt là khi hiệp ước năm 1973 quy định rằng Paraguay chỉ được phép tiêu thụ một phần rất nhỏ trong sản lượng điện của mình, trong khi phần lớn còn lại được bán cho Brazil với mức giá ưu đãi.

Trong bối cảnh này, quyết định của Paraguay tạm dừng đàm phán về biểu giá năng lượng của đập Itaipu đã thu hút sự chú ý quốc tế, không chỉ vì tính chất nhạy cảm của vấn đề, mà còn vì những hàm ý sâu sắc về mối quan hệ giữa hai quốc gia có lịch sử phức tạp và những bất đồng kéo dài. Tình hình hiện tại phản ánh một sự rạn nứt trong lòng tin giữa Asuncíon và Brasília, đồng thời làm nổi bật những yếu tố lịch sử, địa chính trị và kinh tế trong quan hệ song phương.

Tranh cãi về đập Itaipu không phải là chuyện mới, nhưng lần này, nó dường như đã vượt ra ngoài giới hạn của những bất đồng thông thường. Động thái tạm dừng đàm phán không chỉ là phản ứng trực tiếp với vụ cáo buộc gián điệp gần đây, mà còn là sự phản ánh những mâu thuẫn sâu xa hơn về sự thiếu công bằng trong thỏa thuận năng lượng giữa hai nước. Paraguay, quốc gia có nhu cầu điện thấp hơn, không chỉ phải bán phần dư thừa của mình cho Brazil, mà còn phải chấp nhận các điều kiện mà nhiều người cho rằng bất công và có lợi cho Brazil hơn. Điều này đã khiến cho đập Itaipu trở thành một vấn đề nhạy cảm trong dư luận Paraguay, nơi mà việc bán điện với giá rẻ cho Brazil không chỉ bị coi là một sự bất công về mặt kinh tế mà còn là một sự xâm phạm vào chủ quyền quốc gia.

Tuy nhiên, quyết định tạm dừng đàm phán về đập Itaipu không đơn giản chỉ là một phản ứng đối với vụ gián điệp, mà còn là dấu hiệu của sự chững lại trong quan hệ giữa hai quốc gia. Đập Itaipu từ lâu đã là điểm gắn kết quan trọng giữa Brazil và Paraguay, nhưng cũng là nơi nảy sinh những xung đột và tranh cãi, đặc biệt khi có sự tác động của những yếu tố bên ngoài, chẳng hạn như vụ gián điệp mà Brazil bị cáo buộc thực hiện nhằm vào Paraguay. Việc tạm dừng các cuộc đàm phán một lần nữa làm dấy lên những ký ức lịch sử chưa bao giờ nguôi ngoai giữa hai quốc gia. Cuộc chiến tranh Tam Đồng Minh (1864-1870), khi đó, Paraguay phải đối đầu với liên minh ba quốc gia gồm Brazil, Argentina và Uruguay, đã để lại di chứng nặng nề, khiến mối quan hệ giữa hai quốc gia này chưa bao giờ hoàn toàn bình lặng.

Không thể phủ nhận rằng những di chứng của cuộc chiến tranh này vẫn ám ảnh trong tâm thức người dân Paraguay. Tổn thất mà họ phải chịu trong cuộc chiến này, không chỉ về mặt lãnh thổ mà còn về nhân lực, đã tạo ra một cảm giác mất mát và bất bình kéo dài trong nhiều thế kỷ. Trong khi đó, Brazil, với vai trò là một cường quốc khu vực, vẫn giữ quyền lực và ảnh hưởng lớn đối với các vấn đề của Paraguay, điều này khiến cho nhiều người dân Paraguay cảm thấy không thoải mái, đặc biệt khi các thỏa thuận năng lượng như đập Itaipu tiếp tục được xem là có lợi cho Brazil hơn. Những tranh cãi xung quanh việc bán điện từ đập Itaipu cho Brazil đã gây ra những sóng gió chính trị không nhỏ, đặc biệt là trong những năm gần đây khi Paraguay liên tục tìm cách đàm phán lại điều kiện bán điện để có lợi hơn cho mình.

Cuộc chiến Tam Đồng Minh (1864-1870) với thất bại nặng nề cho Paraguay.

Quyết định tạm dừng đàm phán lần này càng làm sâu sắc thêm sự căng thẳng giữa hai nước. Chính phủ Paraguay, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Mario Abdo Benítez đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng chính trị vào năm 2019 liên quan đến việc tái ký kết các thỏa thuận mua điện với Brazil. Cuộc khủng hoảng này, mặc dù đã được giải quyết một cách tạm thời, vẫn để lại một dấu ấn trong dư luận, khi nhiều người dân Paraguay cho rằng chính quyền không làm đủ để bảo vệ quyền lợi quốc gia trong các đàm phán với Brazil.

Trong khi đó, việc Brazil bị cáo buộc gián điệp đã làm gia tăng nghi ngờ và khiến cho Paraguay quyết định tạm dừng các cuộc đàm phán về biểu giá năng lượng. Chính quyền Paraguay đã yêu cầu Brazil phải có một phản hồi chính thức và minh bạch về vụ việc trước khi tiếp tục các cuộc thảo luận. Tuy nhiên, phía Brazil vẫn kiên quyết phủ nhận mọi cáo buộc liên quan đến hành vi gián điệp và khẳng định rằng Chính phủ Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva không liên quan đến vụ việc này. Sự khác biệt trong cách tiếp cận và thiếu sự đồng thuận giữa hai bên càng khiến cho quan hệ song phương trở nên căng thẳng hơn.

Bối cảnh hiện tại không chỉ thể hiện những khó khăn trong quan hệ giữa Brazil và Paraguay, mà còn làm nổi bật một vấn đề quan trọng: tính công bằng và minh bạch trong các thỏa thuận quốc tế về tài nguyên chung. Đập Itaipu, mặc dù mang lại lợi ích lớn về mặt năng lượng cho cả hai quốc gia, lại phản ánh một sự mất cân bằng quyền lực mà Paraguay đã phải chịu đựng trong nhiều thập kỷ qua. Việc tạm dừng đàm phán có thể sẽ kéo dài nếu không có những bước đi rõ ràng và quyết liệt để giải quyết những vấn đề liên quan đến quyền lợi của Paraguay trong việc khai thác nguồn điện từ đập Itaipu.

Từ một góc nhìn bao quát hơn, sự việc còn phản ánh những vấn đề lớn hơn trong quan hệ quốc tế về việc chia sẻ tài nguyên chung và sự cần thiết phải đảm bảo công bằng và minh bạch trong các thỏa thuận quốc tế. Khi mà các quốc gia ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của chủ quyền và quyền lợi quốc gia trong các vấn đề hợp tác quốc tế, những vụ việc như vậy có thể trở thành những bài học quý giá cho việc duy trì hòa bình và ổn định trong quan hệ quốc tế.

Mặc dù hiện tại, đập Itaipu vẫn tiếp tục đóng vai trò là nguồn cung cấp năng lượng quan trọng cho cả hai quốc gia, song sự căng thẳng hiện tại cho thấy rằng các thỏa thuận về tài nguyên chung sẽ không thể tiếp tục lâu dài nếu thiếu đi sự công bằng và tôn trọng lẫn nhau. Nếu không có những giải pháp hợp lý và công bằng trong đàm phán, tranh chấp về đập Itaipu sẽ tiếp tục là một yếu tố làm phức tạp thêm quan hệ giữa Paraguay và Brazil, đồng thời cũng là một thử thách lớn đối với các quốc gia trong việc quản lý tài nguyên chung trong thế giới ngày càng đa cực và phức tạp.

Minh Hằng