Bến phà 2 Long Đại - tọa độ lửa và 16 trái tim bất tử

Bến phà II Long Đại năm xưa, nơi 16 Thanh niên xung phong đã hy sinh anh dũng. Ảnh: TTXVN phát

Tọa độ lửa trên tuyến Trường Sơn

Bến phà Long Đại nằm trên tuyến đường 15 - huyết mạch nối hậu phương miền Bắc với tiền tuyến miền Nam, mở lối sang Lào. Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, nơi đây được mệnh danh là “chảo hứng bom” khi hàng vạn tấn bom Mỹ dội xuống nhằm cắt đứt mạch máu vận tải. Nhưng bất chấp mưa bom, bão đạn, từng đoàn người vẫn bám sông, giữ cho lương thực, vũ khí và niềm tin chiến thắng ngày đêm xuôi dọc Trường Sơn.

Ông Nguyễn Văn Phúng, 84 tuổi, cựu chiến binh quê ở Thái Bình nhớ lại: "Đầu năm 1971, Bến phà 2 được mở cách Bến phà 1 khoảng 500 mét. Đại đội Thanh niên xung phong 130 chúng tôi được điều động trực chiến cùng bộ đội công binh. Phà phải thông suốt bằng mọi giá. Bom rơi liên tục. Sợ hãi có, nhưng không ai lùi bước. Tim có thể ngừng đập, nhưng mạch máu giao thông không thể ngừng chảy".

Trong nhật ký “Tiếng hát Trường Sơn” của liệt sĩ Bùi Năng Đắc - một trong 16 thanh niên xung phong hy sinh ghi lại những ngày gian khổ và khát vọng cống hiến tuổi trẻ cho Tổ quốc: “Đoàn hỏa tuyến chúng ta chiến đấu. Mở đường đi uống máu quân thù. Những ngày nắng lửa trời thu, đoàn quân hỏa tuyến thắng thù lập công” (26/8/1971). Giữa bom đạn mịt mù, anh còn viết thơ lãng mạn khi gặp người con gái đồng hương: “Lên Trường Sơn xẻ núi mở đường. Gặp em con gái quê hương. Tóc xanh phảng phất mùi hương ruộng đồng… Ôi nụ cười tô thắm tình duyên” (10/11/1971). Những dòng nhật ký vừa thấm đẫm tình yêu, vừa ghi dấu tinh thần dũng cảm và khát vọng sống, cống hiến của tuổi trẻ.

Trưa 19/9/1972, Bến phà 2 Long Đại ngập khói bom. Khi Đại đội 130 đang vận chuyển hàng hóa, máy bay Mỹ phát hiện và trút bom dữ dội. Ba người hy sinh ngay trên thuyền, 12 người khác ngã xuống ở bến phà và trong hầm trú ẩn. Bến phà biến thành hố bom loang lổ. Máu hòa vào đất. Đồng đội vừa đào bới vừa khóc, nhặt từng mẩu xương, mảnh thịt lẫn bùn đất sông Long Đại. Chỉ 4 ngày sau, trận bom tiếp theo cướp đi chiến sĩ Trần Mạnh Hà. Đại đội 130 thêm một lần đưa tiễn đồng đội trong nước mắt.

Sau hai trận bom, 16 người (7 nữ, 9 nam) quê ở Kiến Xương, Thái Bình đã vĩnh viễn nằm lại với núi sông Long Đại. Tuổi mười tám đôi mươi hóa thành bất tử giữa tọa độ lửa, hiến dâng sự sống để giữ từng chuyến phà, từng con đường Trường Sơn thông suốt.

Chị Bùi Thị Thảo, chị gái liệt sĩ Bùi Năng Đắc viết trong nhật ký ngày 20/3/1973: “Ngày 17/9/1972, tôi gửi thư cho em trai… hai ngày sau thì em hy sinh. Lòng tôi đau xé, toàn gia đình bàng hoàng. Tất cả đều hy vọng ngày em trở về… nhưng khát vọng ấy mãi không thực hiện được”. Nỗi đau ấy là nỗi đau chung của biết bao người mẹ, người chị, người thân trong thời kỳ chiến tranh.

Cựu chiến binh Nguyễn Văn Phúng ngấn lệ nói: "Đồng đội tôi ngã xuống, để giữ cho những chuyến phà không đứt mạch, cho đường Trường Sơn không gãy khúc. Sự hy sinh ấy, đến giờ nghĩ lại vẫn quặn thắt lòng".

Tượng đài 16 bông lúa - hồn quê bất tử

Hơn nửa thế kỷ trôi qua, trên đồi cao bên Bến phà Long Đại, Đền tưởng niệm liệt sĩ Trường Sơn vẫn uy nghiêm đứng đó. Bia đá ghi danh 16 người con tuổi hai mươi. Nhân kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, tỉnh Quảng Trị cùng Tập đoàn T&T đã đầu tư 20 tỷ đồng nâng cấp, tôn tạo khu di tích Bến phà 2 Long Đại.

Điểm nhấn là tượng đài bó lúa 16 bông, thắt chặt thành bó căng đầy hạt, quyện lấy nhau như tinh thần đoàn kết của những con người cùng quê, cùng ngã xuống. Bó lúa gợi về đồng chiêm Thái Bình - vừa là hồn quê, vừa là biểu tượng bất khuất. Tượng cao 16 mét, trên đỉnh gắn ngôi sao vàng, ngọn cờ lý tưởng cách mạng. Dưới chân tượng là 16 ô khắc tên, tuổi, quê quán từng người. Sáu ô còn lưu di ảnh, mười ô chỉ khắc hoa sen. Trong nhà khánh tiết, phòng trưng bày 3D mapping tái hiện khoảnh khắc bom rơi, phà cháy, cùng những vật dụng sinh hoạt, công cụ lao động do đồng đội và nhân dân sưu tầm, như những mảnh ghép sống động của ký ức.

Bến phà 2 Long Đại không chỉ là nơi tưởng niệm mà còn là không gian nhắc nhở về sự đoàn kết, tinh thần hy sinh và trách nhiệm với Tổ quốc. Các thế hệ trẻ đến đây, nhìn những ô trống di ảnh, đọc từng tên trên bia, lặng lẽ cảm nhận nỗi đau của chiến tranh, trân quý từng phút giây hòa bình hôm nay.

Sự hy sinh anh dũng của 16 thanh niên xung phong trở thành biểu tượng tinh thần kiên cường của tuổi trẻ Việt Nam, góp phần vào thắng lợi chiến lược năm 1972, buộc đế quốc Mỹ ký Hiệp định Paris, mở đường cho đại thắng mùa Xuân 1975. Bà Lê Thị Hoài Hương, Giám đốc Bảo tàng Quảng Trị khẳng định: "Bến phà 2 Long Đại là minh chứng bi tráng của một giai đoạn hào hùng, là biểu tượng tinh thần kiên cường, dũng cảm của thanh niên xung phong trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ cứu nước".

Tượng đài mang hình 16 bông lúa nhìn ra hướng sông Long Đại là điểm nhấn ấn tượng của di tích. Ảnh: nhandan.vn

Ngày 9/9/2025, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch chính thức công nhận Bến phà 2 Long Đại là di tích lịch sử quốc gia. Đây là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống, nhắc thế hệ hôm nay nhớ về sự hy sinh lặng thầm của tuổi trẻ Đại đội 130. Dòng sông Long Đại vẫn chảy, như nhịp tim của mười sáu trái tim bất tử. Tiếng vọng tuổi trẻ năm nào nhắc chúng ta mãi nhớ, đã có một thời, tuổi hai mươi gửi trọn cho Tổ quốc.

Ngày nay, Bến phà 2 Long Đại không chỉ là chứng tích chiến tranh mà còn là địa chỉ giáo dục truyền thống, nơi nhắc nhở về lòng yêu nước, tinh thần hy sinh và khát vọng hòa bình. 16 trái tim tuổi hai mươi đã hóa thành bất tử, hòa vào dòng sông, hòa vào lịch sử, nhắc nhở rằng sinh mạng có thể mất, trái tim có thể ngừng đập nhưng mạch máu chiến lược và lý tưởng của tuổi trẻ Việt Nam không bao giờ ngừng chảy.

Nguyên Linh (TTXVN)