Bên trong những kênh liên lạc bí mật giữa Nga và Ukraine

Sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine vào ngày 24-2-2022, Kiev đã cắt quan hệ ngoại giao với Moscow, chính thức chấm dứt kênh liên lạc chính giữa hai bên.

Tuy vậy, khi cuộc chiến bước sang năm thứ tư, các kênh trao đổi kín giữa Ukraine và Nga vẫn tiếp diễn thông qua liên lạc nhân đạo, các đường dây hậu trường của quan chức và cả giới tài phiệt.

Dù không còn quan hệ ngoại giao, nhiều kênh liên lạc không chính thức đã hình thành.

“Chúng ta cần một kênh liên lạc chính thức, và nó thậm chí phần nào vẫn tồn tại” - nhà phân tích chính trị Ukraine Ihor Reiterovych nói với tờ Kyiv Independent.

“Ngay cả giữa các quốc gia đang ở trong tình trạng chiến tranh, vẫn có những vấn đề đòi hỏi con người phải tiếp tục nói chuyện với nhau” - ông Reiterovych lưu ý.

Phái đoàn Nga và Ukraine gặp nhau tại Thổ Nhĩ Kỳ hồi tháng 7. Ảnh: TASS

Vì sao một kênh liên lạc vẫn quan trọng?

Các chuyên gia cho rằng duy trì một mức độ liên lạc nào đó vẫn là điều cần thiết. “Nếu nhìn lại lịch sử, liên lạc giữa các bên tham chiến luôn tồn tại” - theo nghị sĩ Oleksandr Merezhko, chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Ukraine.

Bộ Ngoại giao Ukraine cho biết với Kyiv Independent rằng kênh trao đổi thông tin chính thức duy nhất với Nga được thực hiện thông qua đại sứ quán Ukraine tại Belarus và chỉ liên quan việc chấm dứt các hiệp ước song phương và quốc tế.

“Kênh này là cần thiết - thậm chí là thiết yếu - ít nhất là từ góc độ nhân đạo. Và về cơ bản, nó vẫn đang hoạt động cho đến ngày nay” - ông Reiterovych nói.

Nhà tài phiệt làm trung gian

Kênh liên lạc hậu trường đầu tiên xuất hiện ngay sau khi cuộc chiến bắt đầu, dẫn đến các cuộc đàm phán hòa bình trực tiếp giữa Kiev và Moscow vào năm 2022 nhưng cuối cùng không mang lại kết quả.

Hai bên ban đầu gặp nhau ở Belarus và sau đó tại Thổ Nhĩ Kỳ. Một trong những người hỗ trợ sắp xếp các cuộc đàm phán là nhà tài phiệt Nga Roman Abramovich.

Việc tỉ phú Abramovich tham gia vào quá trình thương lượng được tiết lộ vào cuối tháng 3-2022 khi ông xuất hiện tại Cung điện Dolmabahce ở Istanbul ngay trước khi cuộc đàm phán Nga-Ukraine bắt đầu.

Ông Mykhailo Podolyak, cố vấn của Văn phòng Tổng thống Ukraine, ngày 31-3-2022 mô tả ông Abramovich là một “nhà trung gian vô cùng hiệu quả” và đã “phần nào điều phối tiến trình”.

Theo tờ Wall Street Journal, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky khi đó còn đề nghị Mỹ không đưa ông Abramovich vào danh sách trừng phạt để tỉ phú này có thể tiếp tục vai trò trung gian.

Ông David Arakhamia, lãnh đạo đảng Đầy tớ của Nhân dân của ông Zelensky trong quốc hội và là thành viên đoàn đàm phán Ukraine năm 2022, xác nhận rằng ông Abramovich được xem như một kênh chuyển thông điệp tới Moscow.

“Từ đầu, ông ấy đã có vai trò này - một kênh liên lạc hậu trường” - ông Arakhamia nói.

Tỉ phú Abramovich cũng tham gia vào thỏa thuận hành lang ngũ cốc năm 2022, vốn cho phép mở lại từ các cảng Ukraine bị phong tỏa ở Biển Đen để xuất khẩu lương thực. Các nguồn tin nói với tờ Financial Times rằng ông Abramovich đóng vai trò kết nối trong việc đạt được thỏa thuận và có mặt tại lễ ký kết ở Istanbul.

Đến năm 2023, theo Wall Street Journal, nỗ lực trung gian của tỉ phú Nga này chuyển hướng sang các vấn đề nhân đạo thay vì đàm phán chính trị.

Ông Arakhamia nói với Kyiv Independent rằng ông không thể xác nhận liệu ông Abramovich còn tham gia hay không, đồng thời cho biết bản thân ông “không còn nằm trong nhóm đàm phán”.

Theo ông Arakhamia, điều chắc chắn là chỉ vài ngày trước vòng đàm phán trực tiếp đầu tiên giữa Ukraine và Nga năm 2025, nhà tài phiệt này đã có mặt tại Điện Kremlin để gặp tổng thống Nga, lấy lý do tham dự một “cuộc họp hội đồng quản trị của Nhà hát Bolshoi và Mariinsky”.

Nhà tài phiệt Nga Roman Abramovich. Ảnh: TASS

Kênh nhân đạo

Ngoài các trung gian là nhà tài phiệt, Ukraine và Nga còn duy trì một kênh liên lạc trực tiếp hơn, do tình báo quân đội Ukraine thiết lập, chủ yếu phục vụ trao đổi tù binh.

Cơ quan Điều phối của Ukraine về Xử lý Tù binh xác nhận với Kyiv Independent rằng kênh này vẫn hoạt động và được Ukraine khởi xướng từ năm 2022.

Tiếp xúc đầu tiên hình thành trong những tuần hỗn loạn đầu cuộc chiến, khi sĩ quan Ukraine Dmytro Usov dùng chiếc điện thoại lấy từ một binh sĩ Nga tử trận để gọi cho chỉ huy có tên trong máy.

Cuộc gọi ngẫu hứng đó dần trở thành một kênh liên lạc có cấu trúc. Đầu mối của sĩ quan Usov ở phía Nga là ông Alexander Zorin, một sĩ quan cấp cao của tình báo quân đội Nga.

Khung liên lạc này sau đó được mở rộng với sự hỗ trợ của Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar và Saudi Arabia, giúp thực hiện các cuộc trao đổi tù binh quy mô lớn giữa hai bên.

“Có những vấn đề nhân đạo đòi hỏi phải có một kênh liên lạc” - theo nhà phân tích Reiterovych.

Bộ Ngoại giao Ukraine lưu ý rằng các liên lạc nhân đạo như vậy chỉ được thực hiện thông qua tình báo quân đội và trong một số trường hợp thông qua các thanh tra nhân quyền của hai nước.

Để những liên lạc có ý nghĩa

Nhìn về phía trước, nhà phân tích Reiterovych cho rằng dù kênh hậu trường hiện nay mang lại kết quả hạn chế, Ukraine và Nga rồi sẽ cần những nhóm có thẩm quyền cao hơn nếu muốn đàm phán thực chất.

“Khi đàm phán diễn ra - và sớm muộn gì cũng xảy ra - thì phải có sự tham gia của những người thực sự được trao quyền để đưa ra và thực thi quyết định” - ông Reiterovych nói.

Theo ông, chiến tranh nhiều khả năng sẽ kết thúc bằng những thỏa thuận cụ thể “trước hết và chủ yếu giữa các chỉ huy quân sự với nhau”.

“Chính trị gia sẽ có mặt nhưng rất có thể chính quân đội sẽ là người ký kết” - nhà phân tích này nói thêm.

Theo Kyiv Independent, đánh giá này phù hợp với diễn biến gần đây. Ngày 24-11, Giám đốc tình báo quân đội Ukraine Kyrylo Budanov đã tham gia đàm phán với các phái đoàn Mỹ và Nga tại UAE trong nỗ lực mới nhất của Washington nhằm khôi phục tiến trình thương lượng.

THẢO VY