Bệnh dại vẫn cướp đi hàng chục nghìn sinh mạng mỗi năm

Người đàn ông t.ử vong nghi do bệnh dại sau 2 tháng bị mèo hoang cào vào bắp chân - SKĐS

Dù y học hiện đại đã phát triển với vaccine và phác đồ điều trị hiệu quả, bệnh dại vẫn là nguyên nhân gây tử vong cho hàng chục nghìn người mỗi năm, trong đó có nhiều ca đến từ Việt Nam. Điều đáng tiếc là phần lớn cái chết do bệnh dại hoàn toàn có thể phòng ngừa được, nếu nhận thức cộng đồng cao hơn và hệ thống kiểm soát tốt hơn.

Một người dân được tiêm vaccine phòng dại sau khi bị chó cắn. Hình minh họa.

Bệnh dại: Kẻ sát nhân thầm lặng vẫn chưa bị xóa sổ

Bệnh dại, một trong những căn bệnh truyền nhiễm chết người nhất mà y học từng ghi nhận, vẫn đang gây ra hàng chục nghìn ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu. Mặc dù đã có vaccine phòng ngừa hiệu quả và liệu pháp điều trị sau phơi nhiễm (PEP), bệnh dại vẫn là mối đe dọa nghiêm trọng, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, nơi tỷ lệ tiêm vaccine cho động vật nuôi còn thấp và nhận thức cộng đồng còn hạn chế.

Thảm cảnh toàn cầu: Gần 60.000 người chết mỗi năm

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 59.000 đến 70.000 người tử vong do bệnh dại, trong đó 99% các trường hợp có liên quan đến chó bị nhiễm bệnh. Điều đáng lo ngại là gần 40% nạn nhân là trẻ em dưới 15 tuổi — nhóm tuổi dễ tiếp cận và bị cắn bởi chó nhất.

Tình trạng bệnh dại lưu hành phổ biến tại hơn 150 quốc gia, chủ yếu ở khu vực châu Á và châu Phi, nơi các dịch vụ y tế còn chưa đủ mạnh để kiểm soát dịch. Ước tính có hơn 3 tỷ người đang sống trong vùng có nguy cơ cao. Chi phí toàn cầu để phòng ngừa và điều trị bệnh dại lên tới khoảng 8,6 tỷ USD mỗi năm — một gánh nặng không nhỏ đối với các nước nghèo.

Việt Nam: Gánh nặng vẫn chưa được kiểm soát

Tại Việt Nam, bệnh dại vẫn là nguyên nhân gây tử vong cho hàng chục người mỗi năm, mặc dù nước ta đã có đầy đủ vaccine và phác đồ điều trị. Trong năm 2023, Việt Nam ghi nhận 82 ca tử vong vì bệnh dại, tăng 12 ca so với năm trước đó.

Đáng chú ý, mỗi năm có hơn 400.000 đến 500.000 người tại Việt Nam phải tiêm vaccine phòng dại sau khi bị chó hoặc mèo cắn. Tổng chi phí cho việc tiêm phòng dại sau phơi nhiễm (PEP) rơi vào khoảng 600 tỷ đồng mỗi năm. Bên cạnh đó, hệ thống y tế còn phải bỏ ra hơn 800 tỷ đồng để mua vaccine và huyết thanh kháng dại phục vụ công tác dự phòng.

Một trong những nguyên nhân khiến bệnh dại chưa được kiểm soát hiệu quả là do tỷ lệ tiêm phòng cho chó mèo còn thấp. Theo khảo sát gần đây, chỉ khoảng 58% chó mèo tại Việt Nam được tiêm phòng, thấp hơn mức khuyến cáo 70% của WHO để ngăn chặn bệnh lây lan.

Con đường lây truyền và cái chết gần như chắc chắn

Bệnh dại là một bệnh nhiễm virus cấp tính do virus dại gây ra, chủ yếu lây qua vết cắn hoặc trầy xước từ động vật bị bệnh, thường là chó. Khi virus xâm nhập vào cơ thể, nó tiến thẳng đến hệ thần kinh trung ương và gây ra các rối loạn nghiêm trọng.

Thời gian ủ bệnh thường kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, tùy vào vị trí vết cắn và lượng virus truyền vào. Giai đoạn đầu thường biểu hiện mơ hồ như sốt nhẹ, đau đầu, ngứa ở vị trí vết thương. Sau đó, bệnh nhân có thể xuất hiện các triệu chứng thần kinh điển hình: sợ nước, sợ gió, co giật, kích động hoặc liệt. Khi đã có triệu chứng lâm sàng, bệnh dại gần như chắc chắn gây tử vong, tỷ lệ lên đến 99,99%.

Chiến dịch tiêm phòng dại cho chó được triển khai tại nhiều tỉnh. Hình minh họa.

Phòng ngừa bệnh dại như nào?

Dù nguy hiểm như vậy, bệnh dại hoàn toàn có thể phòng ngừa được. WHO khuyến cáo ba biện pháp chính để giảm thiểu rủi ro:

Tiêm phòng cho chó mèo: Đây là cách hiệu quả nhất để ngăn chặn virus lây từ động vật sang người. Nếu đạt tỷ lệ tiêm phòng trên 70% chó mèo, dịch bệnh gần như có thể được kiểm soát.
Tiêm vaccine sau phơi nhiễm (PEP): Khi bị chó hoặc mèo nghi mắc dại cắn, người bệnh cần nhanh chóng rửa kỹ vết thương bằng xà phòng, sau đó đến cơ sở y tế để được tiêm vaccine và huyết thanh kháng dại càng sớm càng tốt, lý tưởng là trong vòng 48 giờ.
Tiêm phòng trước phơi nhiễm (PrEP): Dành cho những người có nguy cơ cao như bác sĩ thú y, người làm việc với động vật, hoặc người sống ở khu vực có dịch lưu hành.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh công tác truyền thông, giáo dục cộng đồng để nâng cao nhận thức về bệnh dại, đặc biệt ở vùng nông thôn — nơi người dân thường có tâm lý chủ quan khi bị động vật cắn nhẹ.

Hướng đến mục tiêu toàn cầu "Không còn tử vong vì bệnh dại vào năm 2030"

Tổ chức Y tế Thế giới, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO), Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH) và Liên minh Kiểm soát bệnh Dại Toàn cầu (GARC) đã cùng nhau khởi động sáng kiến "Zero by 30" — mục tiêu loại bỏ hoàn toàn các ca tử vong do bệnh dại vào năm 2030.

Để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành y tế, thú y, chính quyền địa phương và sự vào cuộc của cả cộng đồng. Đẩy mạnh tiêm vaccine cho động vật, đảm bảo người dân dễ dàng tiếp cận PEP, và đầu tư vào hệ thống giám sát bệnh là những bước đi không thể thiếu.

Bệnh dại vẫn đang cướp đi sinh mạng của hàng chục nghìn người mỗi năm, trong khi chúng ta hoàn toàn có thể ngăn chặn điều đó. Đã đến lúc không còn chỗ cho sự thờ ơ và chủ quan. Sự sống đôi khi chỉ cách cái chết một mũi tiêm.

Bs. Nguyễn Thái