Bệnh tay chân miệng: Cảnh báo từ phòng cấp cứu

Ở nhiều trường hợp biến chứng xảy ra sớm khi chưa có các biểu hiện bệnh phổ biến và diễn biến rất nhanh dẫn đến những hậu quả nặng nề.

Mỗi ngày Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em có từ 15-20 bệnh nhi đến khám và nhập viện điều trị tay chân miệng.

Số ca biến chứng tăng

Sáng 8-10, tại tầng 3 Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em -Bệnh viện (BV) Nhi Trung ương, tất cả các phòng điều trị không còn chỗ trống, trong đó phần nhiều là bệnh nhi điều trị tay chân miệng (TCM). Dễ nhận thấy các bé bị nổi mụn ở quanh miệng, tay, chân và lên cơn sốt - những triệu chứng điển hình khi trẻ mắc bệnh này. Tiếng quấy khóc của bệnh nhi từ các phòng bệnh lan ra hành lang càng khiến không khí thêm căng thẳng.

Dường như đã quá quen với việc phải tiếp nhận nhiều bệnh nhi trong các đợt cao điểm dịch bệnh như cúm A, sốt xuất huyết, sởi, TCM nên những ngày này các y, bác sĩ của Trung tâm làm việc với công suất tối đa để có thể theo dõi sát từng bệnh nhi theo từng cấp độ và lên phác đồ điều trị.

Trao đổi với phóng viên An ninh thế giới, bác sĩ - tiến sĩ Đỗ Thiện Hải - Trưởng Khoa Nội, Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em cho biết, mỗi ngày Trung tâm có từ 15-20 bệnh nhi đến khám và nhập viện điều trị TCM, tăng so với cùng thời điểm năm 2019. Nguy hiểm hơn là năm nay số trẻ mắc TCM bị biến chứng cũng tăng lên.

Theo tiến sĩ, bác sĩ Đỗ Thiện Hải, cha mẹ có thể theo dõi trẻ và phát hiện được những trường hợp bệnh tay chân miệng điển hình như:

- Trẻ có vết loét đỏ 2-3mm nền sạch ở vòm khẩu cái, niêm mạc má - nướu - lưỡi.

- Xuất hiện nốt đỏ có thể kèm phỏng nước ở các vị trí đặc biệt như lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông...

- Trẻ sốt, quấy khóc, bỏ ăn, khó ngủ.

Tại phòng 214, bệnh nhi H.M.T ở huyện Phúc Thọ, Hà Nội sau một thời gian quấy khóc thì đã ngủ gà gật. Bà Nguyễn Thị Luyến đang trông cháu cho biết sáng 5-10 bé T. có biểu hiện ho, sốt. Gia đình nghĩ là bé bị ốm thông thường nên vẫn cho bé đi nhà trẻ. Chiều về, thấy tay bé xuất hiện nốt đỏ nên bố mẹ bé đi mua thuốc về bôi. Đến sáng 6-10, bé T. có biểu hiện run tay chân, đi loạng choạng nên gia đình đưa lên BV Nhi Trung ương khám.

Nhận thấy bé T. có biểu hiện bị TCM biến chứng nên các bác sĩ đã tiến hành chọc dịch não tủy để xét nghiệm. Kết quả là bệnh nhi bị tổn thương thần kinh, phải được theo dõi và điều trị sát sao tại Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em. Bà Luyến vẫn chưa hết bàng hoàng, không nghĩ rằng một bệnh lý thông thường như TCM lại có thể biến chứng nhanh và nguy hiểm như vậy.

Khác với bé T, trường hợp bé trai V.T.P (17 tháng tuổi) không xuất hiện triệu chứng điển hình nên khó phát hiện bệnh. Vừa dỗ dành cháu đang trong cơn hoảng sợ và quấy khóc kéo dài, bà Nhạc Thị Hương (Thanh Ba, Phú Thọ) kể rằng từ ngày 4-10 cháu P. sốt cao liên tục nhưng bố mẹ cứ nghĩ sốt thông thường nên hai ngày 4 và 5-10 chỉ cho bé ở nhà và uống thuốc hạ sốt. Đến ngày 6-10, khi bé vẫn sốt kéo dài thì gia đình mới cho con đi khám ở bệnh viện tuyến huyện.

Bác sĩ - Tiến sĩ Đỗ Thiện Hải - Trưởng khoa Nội, Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em, Bệnh viện Nhi Trung ương.

Chiều 8-10, cháu bà được chuyển lên BV Nhi Trung ương trong tình trạng sốt cao, hoảng sợ, khóc nằng nặc kéo dài nhưng tay chân bé không hề có nốt đỏ. Chỉ đến khi khám, các bác sĩ mới phát hiện trong miệng bé nổi mụn. Theo các bác sĩ thì bé P. mắc TCM và đã biến chứng sang hệ thần kinh, hiện đang phải tích cực theo dõi và điều trị. Gia đình bà Hương lúc này vô cùng lo lắng và hối hận khi đã chủ quan để bé ở nhà quá lâu.

Quan niệm sai lầm về tay chân miệng

Bệnh TCM lây người này sang người khác qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết mũi họng, nước bọt, chất dịch từ các nốt phỏng, phân, chất nôn của người bệnh. Theo bác sĩ Đỗ Thiện Hải, trường hợp trẻ sốt, viêm loét miệng, phát ban ở đầu gối, lòng bàn tay, lòng bàn tay, mông, không có triệu chứng gì khác, đáp ứng thuốc hạ sốt thông thường thì có thể chăm sóc tại nhà. Nếu không có biến chứng thì sau 7-10 ngày trẻ sẽ phục hồi. Nhưng khi trẻ sốt cao liên tục, uống thuốc hạ sốt không giảm và sớm xuất hiện biểu hiện lơ mơ chậm chạp, giật mình thì cần phải nhập viện ngay để theo dõi và điều trị.

Thạc sĩ Đỗ Thị Thúy Hậu - Điều dưỡng trưởng Khoa Nội cho chúng tôi biết thêm rằng đối với các trường hợp mắc TCM thể nhẹ có thể về nhà theo dõi, chăm sóc và tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ. Các trường hợp ở lại viện điều trị đều nặng, nhiều ca có biến chứng nguy hiểm và diễn biến rất nhanh chỉ trong vòng vài giờ. Có rất nhiều ông bố bà mẹ do hiểu chưa đúng về bệnh này nên thường chủ quan và chậm trễ trong việc cho con đi thăm khám.

Như đối với trường họp chị Nguyễn Thị Trâm (huyện Hoài Đức, Hà Nội) nghĩ rằng bệnh TCM chỉ lây lan ở nơi đông trẻ như trường mẫu giáo, nơi công cộng. Mặc dù gần nhà chị có vài trẻ mắc TCM nhưng con trai chị là bé N.M.K (20 tháng tuổi) chưa đi nhà trẻ thì chị nghĩ rằng con không thể mắc. Thế nên ngày 6-10 khi chị đang đi làm thì mẹ chị gọi điện thông báo bé K. bị sốt và quấy khóc, chị vẫn nghĩ đấy là ốm sốt thông thường. Đến khi nhập viện Nhi Trung ương thì con đã trong tình trạng hoảng sợ, bị kích thích và liên tục quấy khóc, phải dùng cả thuốc hạ sốt và thuốc an thần.

Bé gái P.B.N mới gần 4 tháng tuổi đã phải nhập viện điều trị bệnh tay chân miệng độ 2 biến chứng sang viêm phế quản phổi.

Không ít bố mẹ chắc mẩm rằng trẻ trên 6 tháng tuổi đến dưới 3 tuổi mới hay bị TCM. Nhưng thực tế thì trẻ dưới 6 tháng và trên 3 tuổi vẫn mắc bệnh. Tại Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em, bé gái P.B.N mới gần 4 tháng tuổi đã phải nhập viện điều trị bệnh TCM. Mẹ của bé N. là chị Hạnh (quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội) đang rất lo lắng.

Chị cho biết khi con có biểu hiện sốt cao liên tục, bỏ bú và có nốt đỏ ở tay chân thì chị không nghĩ con bị TCM. Đến khi nhập viện ngày 8-10 thì các bác sĩ chẩn đoán con chị mắc TCM độ 2 biến chứng, giật mình nhiều, quấy khóc kích thích, viêm phế quản phổi phải thở khí dung và truyền kháng sinh.

Nhiều bố mẹ cho rằng con đã mắc TCM một lần thì sẽ không mắc lần 2 nữa nên chủ quan trong việc chăm sóc, theo dõi và đưa trẻ đi khám bệnh. Đây là điều hết sức sai lầm, bởi bệnh TCM do nhiều loại virus gây ra, mỗi lần nhiễm bệnh chỉ tạo một kháng thể với một loại virus nhất định nên trẻ hoàn toàn có thể mắc bệnh trở lại nếu bị nhiễm virus khác. Tình trạng này dẫn đến nhiều trẻ bị nặng và bị biến chứng, nguy hiểm và khó điều trị.

Ghi nhận tại Trung tâm, có bé mới 13 tháng tuổi, chưa đi nhà trẻ nhưng đã 3 lần bị CTM. Mẹ của bé cho biết hai lần trước bị ở mức độ nhẹ, uống thuốc 3-5 ngày là khỏi nên gia đình chủ quan, không nghĩ lần này con mình bị biến chứng nhanh như vậy.

Các vết loét xuất hiện ở miệng, tay, chân là triệu chứng đặc trưng của bệnh tay chân miệng.

Chưa có vaccine phòng bệnh

Khi trẻ mắc TCM, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ gây nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm não - màng não, viêm cơ tim, phù phổi cấp dễ dẫn đến tử vong. Tại buổi khám chữa bệnh từ xa ngày 11-9, các bác sĩ Bệnh viện Nhi Trung ương đã hội chẩn ca bệnh mắc TCM bị biến chứng tại Bắc Giang. Trước đó, ngày 3-9, bệnh nhi N.A.Đ (16 tháng tuổi) ở Tân Yên, Bắc Giang được đưa đến khám và điều trị tại BV Sản - Nhi Bắc Giang với các biểu hiện co giật toàn thân, li bì, sốt cao và quấy khóc vô cớ.

Người nhà bé Đ. cho biết trước đó 1 ngày bé Đ. bị sốt 38-39 độ C, mệt mỏi, biếng ăn nhưng không nôn trớ, không co giật, trên người không có mụn đỏ nên gia đình chỉ cho hạ sốt thông thường. Trong gia đình bé Đ. có chị gái 3 tuổi và em họ 1 tuổi ở cùng nhà bị loét miệng nhưng đã hết sốt, theo dõi tại nhà.

Khi nhập viện Sản - Nhi Bắc Giang, bé Đ. được chuyển thẳng lên Khoa Hồi sức cấp cứu vì lên cơn co giật. Khi khám họng, bác sĩ phát hiện vết loét ở hàm ếch, thành sau họng loét có giả mạc trắng. Tay chân bé vẫn không có tổn thương mụn nước. Bé Đ. được chẩn đoán mắc TCM giai đoạn 2b do virus EV71, nghi ngờ viêm não, chỉ định điều trị kháng sinh kết hợp hạ sốt và thuốc chống co giật.

Sau đó bé Đ. được chuyển lên BV Nhi Trung ương điều trị và được chẩn đoán mắc TCM có biến chứng viêm não, viêm màng não gây ra yếu chi, không thể tự đứng và tự đi được. Sau vài ngày điều trị ổn định, bé Đ. được chuyển sang BV Châm cứu Trung ương để châm cứu phục hồi chức năng do biến chứng thần kinh.

Trước những diễn biến phức tạp và hệ lụy xấu của bệnh TCM, rất nhiều các bậc cha mẹ mong ngóng sẽ có vaccine phòng bệnh. Trao đổi về điều này, bác sĩ Đỗ Thiện Hải cho biết bệnh TCM gây ra do nhiều loại virus thuộc nhóm đường ruột enterovirus, gồm có Coxsackie, Echo và các virus đường ruột khác, bệnh có thể gây thành dịch lớn. Trong đó hay gặp là virus đường ruột týp Enterovirus 71 (EV71) và Coxsackie A16. Đặc biệt virus EV71 có thể gây các biến chứng nặng và gây tử vong. Do có nhiều nhóm virus gây ra nên bệnh TCM việc sản xuất vaccine để phòng bệnh rất khó khả thi.

Hiện tại chưa có vaccine phòng bệnh, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vì vậy việc điều trị hiện nay chủ yếu là điều trị triệu chứng. Điều đó cho thấy việc phòng bệnh TCM cho trẻ rất quan trọng cần được cha mẹ chú ý. Cho trẻ ăn chín uống sôi, thường xuyên rửa tay, chơi đồ chơi sạch, không cho trẻ tiếp xúc với người bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh.

Nhiều trường hợp bệnh không điển hình nhưng diễn biến nhanh gây biến chứng nguy hiểm. Cần dựa vào các dấu hiệu sau để phát hiện sớm các tổn thương thần kinh và nhanh chóng đưa trẻ nhập viện:

- Trẻ quấy khóc vô cớ và khóc kéo dài. Biểu hiện này thường được cho là do trẻ bị đau miệng, trong khi thực tế đây là triệu chứng sớm của tổn thương thần kinh trung ương. Nếu không xử trí kịp thời, vài tiếng sau trẻ sẽ rơi vào trạng thái hoảng hốt, kích thích, tiếp theo là ngủ li bì, chậm chạp, giật mình.

- Trẻ có biểu hiện yếu chi, thậm chí liệt chi, mặc dù biểu hiện này chỉ mới diễn ra trong một thời gian ngắn khoảng nửa ngày hoặc 1 ngày.

- Trẻ nôn ói liên tục, sốt cao liên tục và hay giật mình, chới với khi ngủ hoặc thức, run chân tay, đi đứng loạng choạng không vững.

Huyền Châm