BESS là 'bộ xương sống' cho toàn bộ quá trình chuyển dịch năng lượng sạch

Hệ thống điện mặt trời áp mái tại một nhà máy trong KCN Hòa Phú, Bắc Giang

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh xây dựng trở thành một trong những thị trường pin lưu trữ năng lượng lớn nhất Đông Nam Á, bà Minh Nguyễn, Giám đốc Quốc gia của Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) tại Việt Nam, cho biết đang tập hợp và huy động các bên liên quan chủ chốt để đồng thiết kế những dự án thí điểm ngay từ đầu với tư duy nhân rộng.

CẦN HỘI ĐỦ 3 YẾU TỐ THEN CHỐT

Việt Nam đã nói về mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) nhiều năm qua. Điều gì khác biệt lần này để nhà đầu tư tin rằng dự án sẽ thực sự được triển khai, thưa bà?

Điểm khác biệt hiện nay là có sự đồng thuận và phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, các đối tác phát triển, và các tổ chức tài chính về cả nhu cầu lẫn cách tiếp cận phát triển mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng. Việt Nam đang có những dự án thí điểm đầu tiên chuẩn bị triển khai, khung chính sách cũng đang dần hình thành, và các định chế tài chính quốc tế đã thể hiện cam kết sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam thông qua JETP. Vai trò của Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) là kết nối các yếu tố này và tạo điều kiện thuận lợi để hình thành các dự án khả thi, sẵn sàng đầu tư — không chỉ dừng ở ý tưởng.

Nhiều dự án thí điểm ở Việt Nam và khu vực thường bị ‘chết yểu’. Làm sao Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) bảo đảm mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng không mắc kẹt ở giai đoạn thí điểm, thưa bà?

Để có thể mở rộng quy mô triển khai các dự án mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng, cần hội tụ đủ ba yếu tố then chốt: mô hình kinh doanh khả thi về mặt tài chính, tín hiệu chính sách rõ ràng và ổn định, và cơ chế chia sẻ rủi ro nhằm thu hút được nguồn vốn tư nhân.

Thông qua BESS Consortium và ENABLE Platform – hai sáng kiến khu vực do Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) khởi xướng, chúng tôi đang tập hợp và huy động các bên liên quan chủ chốt gồm chính phủ, cơ quan quản lý, các nhà phát triển dự án, tổ chức tài chính phát triển và các nhà đầu tư tư nhân, để đồng thiết kế những dự án thí điểm ngay từ đầu với tư duy nhân rộng (scalability mindset).

Cụ thể, thông qua ENABLE Platform, GEAPP cùng Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) đang thiết kế các gói huy động tài chính hỗn hợp (blended finance) để giảm chi phí vốn ban đầu và chia sẻ rủi ro cho khu vực tư nhân, đồng thời cung cấp hỗ trợ kỹ thuật (technical assistance) nhằm nâng cao năng lực cho các cơ quan quản lý, đơn vị vận hành lưới và các nhà phát triển dự án.

Nhờ đó, các dự án thí điểm không chỉ có nguồn lực tài chính để triển khai, mà còn được trang bị đầy đủ nền tảng kỹ thuật và thể chế để có thể mở rộng quy mô trên toàn thị trường.

Bà Minh Nguyễn, Giám đốc Quốc gia của Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) tại Việt Nam

Trong giai đoạn đầu của thị trường, các dự án mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) thường đối mặt với nhiều rủi ro như chưa có cơ chế giá điện rõ ràng, doanh thu khó dự báo, thiếu chuẩn mực kỹ thuật, và chi phí đầu tư cao. Vì vậy, GEAPP đang cùng các đối tác trong khuôn khổ BESS Consortium và ENABLE Platform xây dựng các cơ chế chia sẻ rủi ro (risk-sharing mechanisms) như:

Tài trợ hỗn hợp (blended finance): sử dụng vốn ưu đãi (concessional capital) từ các quỹ phát triển để giảm chi phí vốn, kéo dài thời gian ân hạn, hoặc hỗ trợ lãi suất vay - từ đó giảm rủi ro tài chính cho nhà đầu tư tư nhân.

Bảo lãnh rủi ro (risk guarantees): cung cấp bảo lãnh một phần doanh thu hoặc bảo lãnh thanh toán trong trường hợp đối tác mua điện không thực hiện nghĩa vụ.

Hỗ trợ chuẩn hóa và khung pháp lý: phối hợp với cơ quan quản lý để xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật, hợp đồng mẫu, cơ chế vận hành thị trường - giúp giảm thiểu rủi ro về pháp lý và vận hành.

Hỗ trợ nghiên cứu khả thi và chuẩn bị dự án (project preparation grants): giúp nhà đầu tư giảm chi phí ban đầu, từ đó khuyến khích họ tham gia thử nghiệm các mô hình mới.

Những công cụ này nhằm mục tiêu làm giảm rủi ro cho khu vực tư nhân ở giai đoạn đầu, từ đó tăng khả năng huy động vốn thương mại với quy mô lớn khi thị trường đã trưởng thành hơn.

GIẢI QUYẾT TỪ GỐC CÁC RÀO CẢN THỂ CHẾ

Nhiều dự án năng lượng tái tạo trước đây ở Việt Nam bị chậm do bất ổn về giá và quy định. Vì sao mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) lại khác, thưa bà?

Đúng là nhiều dự án năng lượng tái tạo trước đây ở Việt Nam từng bị chậm tiến độ do thiếu ổn định về giá và khung pháp lý, và đây cũng chính là bài học để chúng tôi tiếp cận với BESS theo cách khác - giải quyết từ gốc các rào cản thể chế ngay từ giai đoạn đầu.

Hiện nay, Tổ công tác chuyên trách về BESS (BESS Task Force) do GEAPP phối hợp với Cục Điện lực (EAV) và các đối tác hỗ trợ phát triển, đang làm việc chặt chẽ với Bộ Công Thương, EVN và các bên liên quan để xây dựng cơ chế giá riêng cho BESS, khung đầu tư phù hợp, cùng thị trường dịch vụ phụ trợ cho lưu trữ điện.

Cách tiếp cận này giúp tạo ra sự rõ ràng và dự đoán được cho nhà đầu tư, qua đó giảm thiểu rủi ro chính sách – yếu tố từng gây ách tắc cho các dự án điện gió và điện mặt trời – và đảm bảo rằng các dự án BESS khi triển khai sẽ có hành lang pháp lý đầy đủ để đi vào vận hành thương mại đúng tiến độ.

Mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) sẽ đóng góp thế nào cho các ưu tiên năng lượng sạch khác của Việt Nam như e-mobility hay khử carbon công nghiệp?

BESS đóng vai trò hạ tầng nền tảng (backbone) để các ưu tiên năng lượng sạch khác tại Việt Nam có thể triển khai thành công. Với e-mobility, hạ tầng trạm sạc điện chỉ thực sự ổn định và tin cậy khi lưới điện có khả năng cân bằng cung – cầu, và đây chính là chức năng mà BESS hỗ trợ, thông qua lưu trữ năng lượng dư thừa vào các giờ thấp điểm và cung cấp điện khi nhu cầu cao.

Tại khu công nghiệp, khi kết hợp điện mặt trời áp mái với BESS, các doanh nghiệp giảm được phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, giảm chi phí điện và tăng năng lực cạnh tranh, đồng thời giảm áp lực lên lưới điện quốc gia.

Nói cách khác, BESS không phải là một công nghệ vận hành độc lập, mà là “bộ xương sống” cho toàn bộ quá trình chuyển dịch năng lượng sạch, hỗ trợ Việt Nam đạt đồng thời các mục tiêu về khử carbon trong công nghiệp, phát triển hạ tầng sạc EV, và tối ưu hóa nguồn điện tái tạo. Nhờ đó, các dự án năng lượng tái tạo và giải pháp sạch khác có thể vận hành ổn định, bền vững và khả thi về mặt thương mại.

BA RỦI RO VÀ CÁC KHUYẾN NGHỊ

Những rủi ro lớn nhất khi mở rộng mô hình tài chính cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng (BESS) ở Việt Nam là gì, và GEAPP đang xử lý ra sao, thưa bà?

Khi mở rộng các dự án BESS tại Việt Nam, chúng ta đang đối mặt với ba rủi ro chính. Thứ nhất, bất định về chính sách và khung pháp lý, khiến nhà đầu tư khó dự đoán doanh thu và khả năng sinh lời.

Thứ hai, chi phí đầu tư ban đầu cao, đặc biệt với các hệ thống lưu trữ quy mô lớn, tạo áp lực tài chính cho các nhà phát triển dự án.

Thứ ba, thiếu tiền lệ thực tế trong vận hành và triển khai, khiến khu vực tư nhân còn e ngại khi áp dụng công nghệ mới.

Tại khu công nghiệp, khi kết hợp điện mặt trời áp mái với BESS, các doanh nghiệp giảm được phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, giảm chi phí điện...

Để giải quyết những rủi ro này, GEAPP đang triển khai một loạt biện pháp đồng bộ: Thúc đẩy đối thoại chính sách thông qua Tổ công tác BESS (BESS Task Force), phối hợp với ERAV, EVN và các cơ quan quản lý để xây dựng cơ chế giá, khung đầu tư và thị trường dịch vụ phụ trợ rõ ràng và dự đoán được.

Áp dụng các cơ chế tài chính hỗn hợp (blended finance) thông qua ENABLE Platform, kết hợp vốn ưu đãi, bảo lãnh rủi ro và hỗ trợ kỹ thuật, nhằm giảm chi phí vốn và chia sẻ rủi ro cho nhà đầu tư tư nhân.

Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế từ các thị trường tiên tiến như Ấn Độ hay Trung Quốc, giúp rút ngắn “đường cong học hỏi” và áp dụng các mô hình vận hành, quản lý và thương mại đã được chứng minh hiệu quả.

Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) có khuyến nghị gì để giảm thiểu rủi ro chính sách và tăng niềm tin của nhà đầu tư?

GEAPP cho rằng ổn định và minh bạch về chính sách là nền tảng quan trọng để tạo niềm tin cho nhà đầu tư tư nhân. Tại Việt Nam, chúng tôi đang phối hợp chặt chẽ với ERAV và Tổ công tác BESS để xây dựng một khung pháp lý rõ ràng, bao gồm cơ chế giá điện, tích hợp lưới và dịch vụ phụ trợ cho lưu trữ điện, nhằm tạo môi trường dự đoán được cho các dự án BESS.

Ngoài ra, GEAPP cũng khuyến nghị việc chuẩn hóa hợp đồng, nâng cao tiêu chuẩn kỹ thuật và triển khai các dự án thí điểm với mô hình hợp đồng minh bạch. Những bước này giúp nhà đầu tư đánh giá chính xác rủi ro và đưa ra quyết định đầu tư tự tin hơn, từ đó tăng khả năng huy động tài chính ở quy mô lớn cho các dự án năng lượng sạch, đồng thời rút ngắn thời gian từ dự án thử nghiệm đến thương mại hóa.

Về dài hạn (10–20 năm), Liên minh Năng lượng Toàn cầu vì Con người và Hành tinh (GEAPP) dự định gắn bó với Việt Nam thế nào và ưu tiên gì?

Trong dài hạn, GEAPP cam kết đồng hành với Việt Nam dựa trên 3 ưu tiên chính:

Thứ nhất, huy động tài chính khí hậu quy mô lớn, thông qua các nền tảng blended finance như ENABLE và ETAF để thu hút hàng tỷ USD vốn tư nhân.

Thứ hai, hỗ trợ triển khai công nghệ như BESS, e-mobility, và khử carbon công nghiệp, nhằm tăng năng lực cạnh tranh và an ninh năng lượng.

Thứ ba, đảm bảo quá trình chuyển dịch mang lại lợi ích cho con người, gắn kết dự án năng lượng sạch với sinh kế, đào tạo nguồn nhân lực và tiếp cận năng lượng công bằng.

GEAPP sẽ phối hợp chặt chẽ với Chính phủ Việt Nam, các định chế phát triển, và khu vực tư nhân để bảo đảm quá trình tăng trưởng của Việt Nam trong hai thập kỷ tới được dẫn dắt bởi các giải pháp năng lượng sạch, bền vững và có khả năng chống chịu cao.

Xin cảm ơn bà!

Hồ Hường