Bí ẩn về sự tiến hóa của đôi mắt xanh ở người châu Âu

Mặc dù SAD được coi là một dạng trầm cảm lâm sàng, nguyên nhân gây ra tình trạng này vẫn còn là vấn đề tranh cãi. Thậm chí, một số chuyên gia còn nghi ngờ về sự tồn tại của nó. Tuy nhiên, nghiên cứu của nhà thần kinh học Lance Workman đã chỉ ra rằng, màu mắt có thể là một yếu tố quyết định khả năng phát triển SAD ở một số người.

Trong một cuộc khảo sát do Workman thực hiện vào năm 2014, khoảng 8% người dân Vương quốc Anh tự báo cáo rằng họ có những thay đổi tâm trạng theo mùa và có thể được phân loại là SAD. 21% còn lại cho biết họ có các triệu chứng của một dạng nhẹ hơn của SAD, thường được gọi là "chứng buồn mùa đông".

Mặc dù nhiều người nghi ngờ mình mắc SAD, tình trạng này thường được chẩn đoán thông qua bảng câu hỏi đánh giá mô hình theo mùa, trong đó yêu cầu người tham gia trả lời một số câu hỏi về hành vi, tâm trạng và thay đổi thói quen theo mùa. Những người có điểm số cao trong bảng câu hỏi này sẽ có chứng SAD nghiêm trọng hơn. Tuy nhiên, các công cụ chẩn đoán này có thể thay đổi tùy vào tổ chức, dẫn đến những kết quả chẩn đoán không nhất quán.

Ảnh minh họa.

Vậy, điều gì thực sự gây ra SAD? Một số giả thuyết cho rằng, nguyên nhân chính là việc giảm tiếp xúc với ánh sáng mặt trời trong mùa đông, dẫn đến sự thiếu hụt vitamin D. Điều này cũng có nghĩa là SAD sẽ phổ biến hơn ở các quốc gia xa xích đạo, chẳng hạn như Iceland. Tuy nhiên, một số nghiên cứu lại không ủng hộ giả thuyết này. Một giả thuyết khác cho rằng, SAD xảy ra khi nhịp sinh học của cơ thể bị gián đoạn, do ngày ngắn lại vào mùa đông.

Ngoài ra, một số lý thuyết khác cho rằng tình trạng này do sự mất cân bằng serotonin và melatonin trong cơ thể. Serotonin giúp chúng ta cảm thấy tràn đầy năng lượng, trong khi melatonin khiến chúng ta buồn ngủ. Vì melatonin được tạo ra từ serotonin, những người bị SAD có thể sản xuất quá nhiều melatonin trong mùa đông, khiến họ cảm thấy mệt mỏi và suy sụp.

Mặc dù các nghiên cứu này còn mâu thuẫn và không nhất quán, nhưng có thể nói SAD là kết quả của sự kết hợp giữa các yếu tố sinh học và sinh lý, với các giả thuyết về nguyên nhân của nó có thể có sự liên kết với nhau.

SAD và màu mắt của bạn

Nhóm nghiên cứu của Lance Workman đã phát hiện ra một yếu tố thú vị: màu mắt có thể ảnh hưởng đến mức độ nhạy cảm của một người với SAD. Theo nghiên cứu của họ, những người có mắt sáng hoặc mắt xanh có xu hướng ít bị SAD hơn so với những người có mắt tối hoặc mắt nâu.

Trong nghiên cứu này, nhóm nghiên cứu đã khảo sát 175 sinh viên từ hai trường đại học: một ở miền nam xứ Wales (vùng lạnh) và một ở Síp (vùng cận nhiệt đới). Kết quả cho thấy, những người có mắt sáng hoặc xanh dương đạt điểm thấp hơn trong bảng câu hỏi đánh giá mùa, điều này chứng tỏ họ ít bị trầm cảm theo mùa hơn so với những người có mắt nâu hoặc đen. Điều này cũng phù hợp với những nghiên cứu trước đây cho thấy người có mắt nâu hoặc mắt đen dễ bị trầm cảm hơn.

Lý do màu mắt có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và khả năng mắc SAD có thể liên quan đến mức độ ánh sáng mà mắt có thể xử lý. Võng mạc, một phần của nhãn cầu, chứa các tế bào nhạy cảm với ánh sáng. Khi ánh sáng đi vào mắt, các tế bào này sẽ kích hoạt xung thần kinh tạo thành hình ảnh trong não. Tuy nhiên, vào năm 1995, các nhà khoa học phát hiện ra rằng một số tế bào võng mạc chỉ gửi thông tin về mức độ sáng đến vùng dưới đồi của não. Vùng dưới đồi điều khiển các chức năng quan trọng của cơ thể như nhiệt độ, cảm giác đói và giấc ngủ.

Khi ánh sáng xanh dương và xanh lá cây vào mắt, lượng melatonin sẽ giảm. Mắt có ít sắc tố hơn (như mắt xanh hoặc xám) có xu hướng nhạy cảm hơn với ánh sáng, có nghĩa là chúng không cần hấp thụ nhiều ánh sáng trước khi thông tin đến các tế bào võng mạc. Như vậy, những người có mắt sáng hơn sẽ sản xuất ít melatonin hơn vào mùa thu và mùa đông, có thể giúp họ giảm thiểu nguy cơ mắc SAD.

Mắt xanh và sự tiến hóa của người châu Âu

Trước đây, có hai giả thuyết giải thích lý do tại sao mắt xanh phổ biến ở các cộng đồng phương Tây, đặc biệt là những người sống xa xích đạo. Một lý thuyết cho rằng mắt xanh có thể hấp dẫn hơn đối với người khác giới, từ đó tạo ra lợi thế sinh sản. Giả thuyết thứ hai cho rằng mắt xanh là kết quả của một đột biến khiến da sáng hơn, giúp cơ thể hấp thụ nhiều vitamin D hơn từ ánh sáng mặt trời, điều này đặc biệt hữu ích ở những nơi có ít ánh sáng mặt trời như châu Âu.

Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của Lance Workman cho thấy những người có mắt xanh trong nghiên cứu có tỷ lệ mắc SAD thấp hơn, cho thấy mắt xanh có thể là một sự thích nghi với môi trường thiếu ánh sáng, giúp giảm thiểu các triệu chứng của rối loạn cảm xúc theo mùa. Các tổ tiên thời tiền sử của chúng ta có thể đã phát triển mắt sáng như một sự điều chỉnh khi họ di cư đến các vĩ độ phía bắc, nơi ánh sáng mặt trời ít hơn vào mùa đông.

Tất nhiên, màu mắt không phải là yếu tố duy nhất quyết định sự xuất hiện của SAD. Những người sống trong nhà quá lâu, thiếu tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, cũng có thể dễ bị SAD. May mắn là chỉ cần ra ngoài đi bộ, đặc biệt là vào những ngày có ánh nắng, có thể giúp cải thiện tâm trạng của họ.

Nếu phương pháp này không hiệu quả, liệu pháp chiếu đèn, bao gồm việc ngồi trước một hộp đèn trong một giờ mỗi ngày, cũng có thể mang lại hiệu quả. Lance Workman cho biết, những người áp dụng phương pháp này (dù là mắt nâu hay mắt xanh) thường xuyên báo cáo có sự cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, nếu các triệu chứng của SAD không cải thiện, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ đa khoa.

Sự di truyền màu mắt của người rất phức tạp. Cho đến nay, đã có 16 gene được xác định liên quan đến màu mắt, trong đó các gene OCA2 và HERC2 đóng vai trò quan trọng. Trước đây, người ta cho rằng mắt xanh là một tính trạng di truyền lặn đơn giản, nhưng nghiên cứu mới đã chứng minh điều này là sai. Sự di truyền màu mắt rất phức tạp, và các sự kết hợp màu mắt giữa cha mẹ và con cái có thể rất đa dạng.

Bảo Ngọc (t/h)