Biển Đen trong bàn cờ chiến lược của Nga, Ukraine và phương Tây

Chiến lược Biển Đen

Biển Đen từ lâu được coi là một “ngã ba chiến lược” - nơi giao thoa lợi ích của nhiều cường quốc. Không chỉ là cửa ngõ để Nga, Ukraine, Moldova hay Gruzia vươn ra Địa Trung Hải qua eo Bosphorus, đây còn là tuyến trung chuyển năng lượng và thương mại nối châu Âu với Trung Đông, Nam Á và xa hơn là châu Phi.

Trong “Chiến lược Biển Đen” được công bố hồi tháng 5/2025, Liên minh châu Âu (EU) thừa nhận vai trò sống còn của khu vực đối với nhiều dạng an ninh khác nhau: từ an ninh môi trường, khả năng tiếp cận năng lượng, cho tới các hành lang thương mại và kinh tế xuyên lục địa. Brussels đặt mục tiêu giải quyết các thách thức ấy bằng cách phát triển quan hệ đối tác với những quốc gia ven bờ, nhằm giảm thiểu rủi ro địa chính trị đang ngày một gia tăng.

Tàu quân sự Nga xuất hiện ở biển Đen. Ảnh: Reuters

Chính vì vậy, những động thái mới tại Biển Đen không chỉ là vấn đề an ninh khu vực, mà còn có sức cộng hưởng lên cấu trúc quyền lực toàn cầu. Sau cuộc họp do Tổng thống Pháp Emmanuel Macron chủ trì ngày 4/9, 26 quốc gia đã cam kết thành lập một “lực lượng trấn an” nhằm bảo đảm an ninh cho Ukraine trong trường hợp đạt được thỏa thuận hòa bình với Nga. Sự kiện này cũng phản ánh rõ nỗi lo ngày một lớn của phương Tây rằng, nếu Nga mở rộng ảnh hưởng ở Biển Đen, bàn cờ châu Âu sẽ phải sắp lại từ đầu.

Ngay lập tức, Điện Kremlin phản ứng gay gắt. Tổng thống Nga tuyên bố Moscow sẽ coi bất kỳ lực lượng châu Âu nào hiện diện trên lãnh thổ Ukraine trong khi “chiến dịch quân sự đặc biệt” còn tiếp diễn là “mục tiêu hợp pháp”. Ông Putin thậm chí nhấn mạnh thêm, ngay cả khi một thỏa thuận hòa bình cuối cùng được ký kết, “sự hiện diện của lực lượng này tại Ukraine vẫn là vô nghĩa”.

Cho tới nay, lập trường hòa bình của Moscow vẫn không thay đổi. Bất kỳ hòa ước nào cũng phải bao gồm việc Ukraine nhượng lại các vùng lãnh thổ mà Nga đã kiểm soát toàn phần hoặc một phần, bao gồm Crimea, Donetsk, Luhansk, Kherson và Zaporizhzhia.

“Mắt xích” Odessa và Mykolaiv

Trong cuộc họp báo do Tổng tham mưu trưởng Liên bang Nga Valery Gerasimov chủ trì hồi tháng 8/2025, một tấm bản đồ xuất hiện ở hậu cảnh đã gây chú ý: đường ranh giới màu đen dày cắt đôi Ukraine, với phía Nga kiểm soát không chỉ năm khu vực mà Moscow công khai tuyên bố chủ quyền, mà còn bao gồm cả Odessa và Mykolaiv.

Hai tỉnh ven Biển Đen này mang ý nghĩa địa – chiến lược then chốt. Nếu kiểm soát Odessa và Mykolaiv, Nga sẽ tiến gần hơn tới Biển Đen; đồng thời cũng mở ra một hành lang trên bộ nối tới Transnistria – vùng ly khai ở miền đông Moldova vốn duy trì lực lượng Nga đồn trú từ đầu thập niên 1990. Tại đây, giới lãnh đạo ly khai đã tuyên bố độc lập khỏi Moldova và trong cuộc trưng cầu dân ý năm 2006, tới 97% dân cư bày tỏ mong muốn sáp nhập vào Nga. Với khoảng 1.500 binh sĩ Nga hiện diện, Transnistria từ lâu đã được xem như một bước đệm tiềm năng cho kịch bản Moscow mở rộng ảnh hưởng tới Moldova.

Cũng như Ukraine, Moldova từng là một phần của Liên Xô nhưng ngày nay đang xích lại gần hơn với phương Tây và theo đuổi lộ trình gia nhập Liên minh châu Âu. Nếu củng cố sự hiện diện tại Biển Đen, Nga không chỉ gia tăng sức ép lên Moldova, mà còn mở rộng năng lực triển khai sức mạnh sang các khu vực lân cận – từ Địa Trung Hải, Trung Đông tới cả châu Phi.

Rủi ro trước mắt

Trong bối cảnh đó, việc Nga kiểm soát toàn bộ bờ biển Ukraine trên Biển Đen sẽ mang lại nhiều bất lợi cho Kiev. Điều này không chỉ đồng nghĩa với việc hải quân Ukraine, vốn đã tận dụng hiệu quả các máy bay không người lái tấn công tàu chiến và căn cứ Nga ở Crimea, sẽ bị vô hiệu hóa; mà còn khiến Ukraine gần như mất hoàn toàn quyền tiếp cận trực tiếp với biển.

Tác động kinh tế lên Ukraine cũng đặc biệt nghiêm trọng. Mất quyền ra Biển Đen đồng nghĩa với việc tuyến xuất khẩu nông sản chủ lực của Ukraine bị bóp nghẹt, làm suy yếu một trong những nguồn thu quan trọng nhất cho nền kinh tế vốn đã kiệt quệ vì xung đột. Không chỉ vậy, khả năng duy trì vai trò của Ukraine như một “vựa bánh mì” toàn cầu, cung cấp lương thực cho châu Phi và nhiều quốc gia đang phát triển, cũng bị đe dọa. Điều này đánh thẳng vào một trong những nỗ lực trọng tâm của Kiev: dùng ngoại giao lương thực để mở rộng ảnh hưởng và siết chặt quan hệ với thế giới ngoài phương Tây.

Biển Đen nay đã trở thành một chiến trường biểu tượng. Nếu Kiev giữ được bờ biển, trật tự an ninh châu Âu còn có thể duy trì sự cân bằng; nhưng nếu rơi vào tay Moscow, cán cân quyền lực từ Đông Âu tới Địa Trung Hải, từ châu Phi tới Trung Đông, sẽ phải viết lại theo luật chơi của Điện Kremlin.

Diệp Thảo/VOV.VN Theo The Conversation, RT