Biến động ở Afghanistan có thể tác động tới nhiều nền kinh tế

Giới đầu tư đang quan sát một cách thận trọng mọi diễn biến kinh tế của Afghanistan và cả các nước xung quanh khi Taliban quay lại kiểm soát đất nước sau 20 năm. Hai quốc gia phía tây Afghanistan là Iran và Iraq. Ba nước phía bắc gồm Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan. Tuy nhiên, giới đầu tư đang quan tâm hơn cả vào phía đông, tức là Pakistan.

Vấn đề của Pakistan là một khoản nợ công lớn, một thị trường chứng khoán sôi động và đang phụ thuộc vào chương trình trị giá 6 tỷ USD của IMF. Viễn cảnh về nhiều năm bạo lực và làn sóng người tị nạn từ Afghanistan sẽ gây thêm áp lực cho các kế hoạch khắc phục yếu kém tài khóa của Pakistan.

"Đây là một tình huống đáng lo ngại và không may là khiến khu vực xung quanh Afghanistan giật lùi nhiều năm. Tôi nghĩ các nền kinh tế láng giềng sẽ phải đối phó với làn sóng người tị nạn trong thời gian tới", Shamaila Khan, người đứng đầu bộ phận nợ của thị trường mới nổi tại AllianceBerntein, bình luận.

Cơ quan tị nạn Liên hợp quốc (UNHCR) ước tính 400.000 người Afghanistan đã rời bỏ nhà cửa trong năm nay. Chỉ vài trăm người trong số đó đã chạy trốn khỏi Afghanistan. Nhưng tổng cộng, UNHCR ước tính 2,6 triệu người tị nạn Afghanistan trên toàn thế giới, với 1,4 triệu người ở Pakistan và 1 triệu người ở Iran.

Giá trái phiếu của Pakistan đã giảm gần 8% trong năm nay, mặc dù nhiều nhà phân tích tài chính cho rằng điều này có thể liên quan nhiều đến sự chậm trễ trong việc giải ngân đợt mới nhất gói 6 tỷ USD của IMF do tình hình an ninh.

"Một dòng người tị nạn khác và sự lan rộng của các nhóm bạo lực có nguy cơ gây mất ổn định các khu vực đô thị và cơ sở hạ tầng, đặc biệt là ở phía tây của Pakistan có thể khiến câu chuyện khôi phục và cải cách của nền kinh tế này đi lùi", Hasnain Malik, Nhà phân tích tại công ty nghiên cứu Tellimer, dự báo.

Hàng trăm người dân Afghanistan cố gắng trèo vào sân bay quốc tế Hamid Karzai ở thủ đô Kabul hôm 16/8 với hy vọng thoát khỏi đất nước sau khi lực lượng Taliban tiến vào thủ đô. Ảnh: Reuters

Chương trình IMF dành cho Pakistan là chương trình thứ 13 trong vòng 30 năm và là chương trình cần thiết để giúp Islamabad giải quyết khoản nợ công khoảng 90% GDP. Do vậy, nếu xảy ra bất kỳ cuộc tấn công nào của Taliban bên trong Pakistan, đều có thể làm dấy lên lo ngại về an ninh và khiến Islamabad khó đạt các mục tiêu do IMF đặt ra.

Một số nhà đầu tư cho rằng, Pakistan giờ đây sẽ là một quốc gia chiến lược đối với phương Tây. Trước ngày 15/8 - thời điểm Taliban kiểm soát Kabul, Kevin Daly, Giám đốc đầu tư tại ABRDN, cho rằng nếu Taliban nắm quyền ở Afghanistan, Pakistan thậm chí còn trở nên quan trọng hơn về mặt chiến lược đối với Mỹ. Do vậy, tiền của IMF sẽ phải tiếp tục chảy vào nước này.

Mối liên hệ mật thiết về kinh tế với Pakistan khiến Trung Quốc cũng phải lo âu. Chia sẻ phân tích trên Wall Street Journal, ông Kamran Bokhari, Giám đốc phân tích tại Viện Chiến lược và Chính sách Newlines, Chuyên gia chính sách đối ngoại và an ninh quốc gia tại Viện Phát triển Chuyên nghiệp của Đại học Ottawa (Canada) nhận định, từ khi kết thúc các hoạt động quân sự lớn chống lại Taliban vào năm 2015, Pakistan ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc để phục hồi kinh tế.

Dự án lớn nhất của Sáng kiến Vành đai - Con đường của Trung Quốc là "Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan" (CPEC), nơi Bắc Kinh đã đổ vào hàng chục tỷ USD. Số phận của CPEC ngày càng bấp bênh, đặc biệt là trong những tuần gần đây với các cuộc tấn công ngày càng gia tăng, có thể là do lực lượng Taliban ở Pakistan, nhằm vào công nhân Trung Quốc tại nước này.

Quan điểm của Bắc Kinh là sự bất an lan tràn từ Afghanistan sẽ làm suy yếu các khoản đầu tư của họ vào Pakistan. Thậm chí, một Afghanistan hậu Mỹ cũng đe dọa các lợi ích của Trung Quốc bên ngoài Pakistan. Trong nhiều năm, Bắc Kinh được hưởng lợi từ sự hiện diện quân sự của Mỹ ở Afghanistan.

Trung Quốc thúc đẩy kế hoạch Vành đai - Con đường ở Trung Á vì Mỹ đảm bảo rằng bạo lực đã được kiềm chế ở Afghanistan. Vào tháng 3, Bắc Kinh tuyên bố sẽ đầu tư tới 400 tỷ USD vào Iran trong vòng 25 năm với dự đoán rằng một thỏa thuận hạt nhân mới sẽ mở ra cơ hội kinh doanh cho Iran. Nhưng quyết định rút quân của Mỹ khỏi Afghanistan đã khiến các kế hoạch kinh doanh của Trung Quốc trong khu vực rơi vào tình trạng bấp bênh. Mỗi dự án của Trung Quốc đều có nguy cơ lung lay bởi làn sóng bạo lực lan ra từ Afghanistan.

"Trung Quốc không có lựa chọn tốt. Họ sẽ phối hợp với Pakistan, Iran, Nga và các quốc gia Trung Á để hạn chế sự gián đoạn lợi ích kinh tế do hỗn loạn ở Afghanistan. Nhưng mỗi nền kinh tế ấy cũng sẽ phải vật lộn để bảo vệ lợi ích của chính họ. Đây là lý do tại sao chúng ta thấy Trung Quốc tăng cường quan hệ ngoại giao với Taliban", ông Kamran Bokhari, bình luận.

Hôm 12/8, tờ US News đưa tin rằng Trung Quốc đã sẵn sàng công nhận chế độ Taliban ngay cả khi lực lượng Hồi giáo cực đoan mới kiểm soát đất nước về mặt quân sự. Động thái ấy khác với quan điểm của nhiều bên khối và quốc gia, theo đó họ sẽ chỉ công nhận một chính phủ do Taliban cầm quyền nếu nó được thành lập như một phần của thỏa thuận thương lượng.

Nhiều nền kinh tế khác sẽ có khả năng ảnh hưởng bởi biến động chính trị ở Kabul. Kay Van-Petersen, Chiến lược gia vĩ mô toàn cầu tại Saxo Capital Markets (Singapore), dự báo tác động của tình hình Afghanistan cuối cùng có thể lan rộng hơn nhiều. Theo ông, nhiều người tị nạn Afghanistan có thể tìm nơi ẩn náu ở châu Âu, sau một dòng người di cư trước đó. Nếu những người tị nạn đi qua Thổ Nhĩ Kỳ, họ có thể giúp Tổng thống Tayyip Erdogan đưa ra các yêu cầu chính trị hoặc tài chính với Liên minh châu Âu.

"Về cơ bản, đó là đòn bẩy để ông Erdogan thương lượng với Liên minh châu Âu, kiểu 'Hãy trả tiền cho chúng tôi để chăm sóc những người tị nạn này, hoặc chúng tôi sẽ để họ vượt biên vào châu Âu'", ông Kay Van-Petersen nói động thái của Erdogan có thể ảnh hưởng đến đồng euro và nâng giá đồng lira của Thổ Nhĩ Kỳ.

Nhã Vy