'Bít cửa' ủy thác, doanh nghiệp Việt tính bán gạo Campuchia, Thái Lan

Nghị định số 01/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 107/2018 về kinh doanh xuất khẩu gạo chính thức có hiệu lực từ ngày 1-3. Với quy định mới, cánh cửa xuất khẩu gạo ủy thác của doanh nghiệp thương mại cũng đóng lại. Đây là điều đáng tiếc cho ngành gạo Việt Nam, nhất là khi Thái Lan, đối thủ cạnh tranh với Việt Nam có cách xử lý những vấn đề về xuất khẩu gạo linh hoạt hơn.

Doanh nghiệp Việt tính chuyện đi bán gạo Campuchia, Thái Lan. Ảnh: Trung Chánh

Điều 1 của Nghị định 01/2025/NĐ-CP quy định “thương nhân có giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo chỉ được ủy thác xuất khẩu hoặc nhận ủy thác xuất khẩu từ thương nhân có giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo”.

Với quy định nêu trên, từ ngày 1-3 (thời điểm Nghị định 01/2025 có hiệu lực), doanh nghiệp thương mại chưa có giấy phép xuất khẩu gạo không được ủy thác xuất khẩu qua đơn vị đủ điều kiện. Điều này, khiến không ít doanh nghiệp chấp nhận phá sản hoặc chuyển hướng kinh doanh, trong đó, thậm chí có ý định hợp tác với đối tác Campuchia hoặc Thái Lan để bán gạo của những quốc gia này.

Mang khách hàng sang gạo Campuchia, Thái Lan!

Trao đổi với KTSG Online, ông Hoàng Quốc Lập, Giám đốc Công ty TNHH Hai Nhứt, cho biết vô cùng đáng tiếc với quy định mới thậm chí đẩy không ít doanh nghiệp vào cảnh phá sản. “Lực lượng lao động, lương của anh em công nhân giảm là điều chắc chắn, bởi doanh thu giảm gây ảnh hưởng rất sâu”, ông nói.

Ngoài việc cắt giảm nhân sự, để ứng phó với quy định mới, ông Lập cho biết, công ty sẽ chuyển hướng sang bán thị trường nội địa hoặc cung ứng gạo cho doanh nghiệp có giấy phép xuất khẩu.

Về lâu dài, doanh nghiệp này sẽ tìm đối tác có sẵn nhà máy xay xát, lau bóng để hợp tác nhằm đáp ứng điều kiện để xin giấy phép xuất khẩu gạo trực tiếp. “Tìm cách hợp tác, chứ bây giờ cũng hết biết đường rồi”, ông Lập nói và giải thích, tiềm lực tài chính của doanh nghiệp hạn chế nên không thể đầu tư để đáp ứng quy định của nghị định.

Ông Lê Văn Vũ, Giám đốc Công ty TNHH Quốc tế Vũ Phát, cho biết đang chuyển hướng mua gạo Campuchia hoặc Thái Lan để xuất khẩu. “Bây giờ Việt Nam cấm, không cho xuất khẩu ủy thác nên mình sẽ mua gạo từ Campuchia hoặc Thái Lan xuất đi, thủ tục sẽ đơn giản hơn, nhưng không lệ thuộc quy định của Việt Nam”, ông cho biết.

Theo ông, công ty sẽ “kéo” khách hàng mua gạo lâu nay chuyển hướng sang mua gạo của Campuchia hoặc Thái Lan. Doanh nghiệp không cần phải thành lập pháp nhân mới ở nước ngoài mà sẽ hợp tác với một đơn vị ở Thái Lan hoặc Campuchia để thông qua đó xuất khẩu từ nguồn gạo của những quốc gia này.

Mỗi công ty có hướng đi riêng nhưng nhiều doanh nghiệp cho biết, với quy định mới của Việt Nam khiến không ít công ty thương mại sẽ có thể phải đóng cửa.

Dù không có số liệu chính thức về sự đóng góp của doanh nghiệp thương mại xuất khẩu dưới dạng ủy thác nhưng quy định mới sẽ ảnh hưởng đến ngành gạo Việt Nam thời gian tới, nhất là khi thị trường rất khó khăn như hiện nay. Theo ông Vũ, từ khi có quy định mới về xuất khẩu ủy thác, tất cả doanh nghiệp thương mại đều ngưng ký hợp đồng mới từ tháng 3-2025 trở đi.

Ông Lập của Hai Nhứt cho biết, việc không thể tiếp tục bán gạo thương mại thông qua ủy thác sẽ tác động không nhỏ đến kết quả của ngành gạo vì có từ 600-700 đơn vị tham gia mảng này.

Lúa gạo đóng góp tích cực cho kỷ lục xuất khẩu ngành nông nghiệp. Ảnh: Trung Chánh

Tham khảo quy định thúc đẩy xuất khẩu gạo của Thái Lan

Trong khi quy định của Nghị định 01/2025 “trói chân” không ít doanh nghiệp thương mại quy mô nhỏ và vừa thì đối thủ cạnh tranh của Việt Nam là Thái Lan có những quy định hướng đến thúc đẩy doanh nghiệp nhỏ cùng tham gia xuất khẩu.

Báo Bangkok Post mới đây tường thuật, Bộ Thương mại Thái Lan đẩy nhanh quá trình tự do hóa thương mại gạo khi tìm kiếm giải pháp giúp doanh nghiệp nhỏ trở thành đơn vị xuất khẩu. Nông dân và các tổ chức nông nghiệp cũng có thể tham gia xuất khẩu.

Gợi ý được đưa ra là doanh nghiệp có vốn đăng ký từ 5-10 triệu baht (1 bath Thái Lan bằng khoảng 740 đồng Việt Nam), yêu cầu duy trì kho dự trữ sẽ giảm xuống còn 100 tấn,vốn từ 10-20 triệu baht và trên 20 triệu baht lần lượt là 500 và 1.000 tấn.

Về phí cấp phép xuất khẩu, nông dân độc lập sẽ được miễn phí, doanh nghiệp nhỏ có vốn từ 5-10 triệu baht trả mức phí là 10.000 baht; vốn từ 10-20 triệu baht chịu phí cấp phép là 30.000 baht và 50.000 baht với doanh nghiệp có vốn trên 20 triệu baht.

Bangkok Post dẫn lời một quan chức của Bộ Thương mại Thái Lan cho biết, các chính sách mới được thiết kế nhằm tạo điều kiện mở rộng kinh doanh xuất khẩu gạo cho người kinh doanh nhỏ có thể tham gia vào hoạt động này.

Ông Vũ của Vũ Phát cho biết, quy định của Thái khá thông thoáng, tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhỏ cùng tham gia, thúc đẩy ngành gạo phát triển. “Họ chỉ đóng một khoản phí dựa trên quy mô của doanh nghiệp”, ông nói và cho biết, mức phí này cũng giống như doanh nghiệp nhỏ của Việt Nam đi thuê một đơn vị có giấy phép để xuất khẩu, tương đương khoảng 1 đô la Mỹ/tấn.

Ông kiến nghị, Việt Nam cũng nên xem xét, thay đổi quy định để giúp doanh nghiệp thương mại nhỏ có điều kiện tham gia thị trường gạo, để doanh nghiệp nhỏ và vừa một cơ chế ưu đãi, cấp giấy phép theo khối lượng xuất khẩu, có thể với đơn vị xuất khẩu 3.000 tấn mỗi năm, thì cấp phép 3.000 tấn. Có như thế thì nhiều doanh nghiệp mới có thể tham gia thị trường để tạo thành một lực đẩy lớn, giúp Việt Nam xuất khẩu gạo nhiều hơn.

Trung Chánh